Muqaǵalı Maqataev «Úsh baqytym»
Sabaqtyń taqyryby: M. Maqataev «Úsh baqytym»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Óleńdi mánerlep oqýǵa, jatqa oqýǵa daǵdylandyrý. Aqyn óleńiniń ıdeıasyn túsine bilýge jaǵdaı jasaý.
Damytýshylyq: Aqyn shyǵarmalaryn taldaı otyryp, ár oqýshynyń sóıleý tilin damytý. Óz betinshe izdenýge, shyǵarmashylyqqa baýlı otyryp, óz pikirin aıta alatyn shákirt daıyndaý.
Tárbıelik: Oqýshylardy otansúıgishtikke, til, sóz ónerin qurmetteı, qasterleı bilýge tárbıeleý.
Kórnekilikter: aqynnyń portreti, kitaptary.
Sabaqtyń ustanymy:
«Qazaq tilin bilgen adam Muqaǵalı poezıasyn súımeýi múmkin emes, Muqaǵalı poezıasyn súıgen adam, eline, jerine adal, tabıǵatyna janashyr bola alady.»
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
- Muǵalim, sizdiń kóńil - kúıińiz búgin qandaı?
- Marıa, saǵan qandaı tapsyrma úıge berildi?
Bizge «Bala Muqaǵalı qandaı edi?» aqynnyń jastyq shaǵy jaıly bilip, oqyp kelýge berdi.
Muǵalim: Al káne, balalar, aqynnyń jas kezinde qandaı bala bolǵany jaıly barlyǵymyz bilgimiz keledi emes pe? Káne úı tapsyrmasyn kim aıtady eken?
Oqýshy: Muqaǵalı óte zerek, alǵyr bolatyn. Ol óleń sózdi bárimizden buryn jattap alýshy edi. Jattaǵan óleńderin mánerlep oqýǵa qumar bolatyn edi deıdi aqynnyń dosy Ábdike Asanov.
Muqaǵalı qansha qıyndyq kórse de sabaǵyn óte jaqsy oqydy. Ol ásirese ádebıet pánin unatatyn.
Sabaqtan tys aqyn konsert uıymdastyryp, spektákl qoıyp, basty rólderde ózi oınaıtyn.
Oqýshy: Mekteptegi qabyrǵa gazeti Muqaǵalısyz shyqpaýshy edi. Ol sabaǵy nashar oqýshylarǵa syqaq óleń jazatyn.
Ol bala kezinen taza uqypty júretin. Salaq, ústi basy kir - qojalaq balalardy jek kóretin.
Aqyn – ádiletsizdikke jany qas edi. Úlkenniń aldyn kesip ótpeıtin. Ózinen kishilerge qamqoryn aıamaıyn.
Muqaǵalı ájesi Tıynnyń qolynda ósken. Aqynnyń damýyna ájesi qatty áser etken. Jańa sabaq.
Muǵalim: Biz, sizdermen ótken sabaqta aqynnyń ómirbaıanymen tanyssaq, búgin aqyn óleńderin oqyp, bilemiz
Poezıa Paıǵambary atanǵan Muqaǵalı Maqataevqa óleń jazýdan artyq baqyt joq edi. «Óleń meniń tynysym, adal dosym, jubanyshym»- degen eken aqyn. Endeshe, biz sizdermen búgin aqynnyń «Úsh baqytym» atty óleńimen tanysamyz.
Muǵalim: Balalar, men óleńdi mánerlep oqımyn, meni jaqsylap tyńdap otyryńdar.
Júrgiziletin jumys túrleri.
2. Sózdikpen jumys.
3. Ár shýmaqqa toqtalyp óleńniń mazmunyn túsindiremin.
4. Óleńdi oqýshylarǵa jeke, hormen oqytamyn.
5. Óleńniń shýmaq, tarmaǵyn anyqtaımyn.
Tapsyrmalar.
6. Balalar, sonymen aqynnyń úsh baqyty ne eken?
Halyq Til Otan
Muǵalim:- Balalar, aqyn Halqyn, Tilin, Otanyn qandaı kórkem sózderge teńeıdi?
Halyq Til Otan.
Qymbattyraq altynnan. Qasıetti til. Otan Ottan da ystyq.
7. Halyq, Til, Otan sózderiniń sınonımin taýyp kóreıik.
Halyq – el, jurt. Otan – týǵan jer, atameken.
8. Muǵalim: Balalar, osy Halyq, Til, Otan sózderine túsinik bere keteıikshi.
Halyq
1Halyq degenimiz – Qazaqstanda turatyn adamdar.
2. Elimizde 16mıl. halyq turady.
3. 130 - daı ult ókilderi turady.
Til.
1. Til degenimiz adamdardyń bir - birimen qarym - qatynas quraly.
2. Qazaqstanda 130 - daı til bar.
3. Q. R - nyń Memlekettik tili – qazaq tili.
Otan.
1. Otan ol – ár adamnyń týyp ósken jeri.
2. Otan ol – seniń otbasyń.
9. Kelesi tapsyrma Ári oıyn, ári oqý. Oqýshylar óleńdi oqyp, kitapty jabady da myna tapsyrmalardy oryndaıdy.
«Úsh baqytym» óleńiniń 1 - shýmaǵynyń keı sózderin aýdarasyń, 2 - shýmaǵy Rebýsty sheshesiń, 3 - shýmaqtyń bir tarmaǵynda sózderdiń orny aýystyrylǵan sony durys taýyp ornyna qoıý kerek.
Úsh baqytym.
Eń birinshi baqytym - Halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń zoloto kenin.
On bar bolsa, ıa barmyn, qor bolmaımyn,
Qymbattyraq ız zolota narqym meniń.
Al ekinshi baqytym -- i m meniń
Tas. – ti - kimmen tilimdedim.
Keı - keıde dúnıeden túńilsem de,
Qasıetti - imnen túńilmedim.
Baqytym bar úshinshi - otan degen,
Kim myqty?- dese bireý,- Otan der em.
... Sóngen oty jalǵanda barsyń ba jan
Oılanbaı - aq kel - daǵy ot al menen..
Sergitý saǵaty:
M. Maqataevtyń sózine jazylǵan «sábı bolǵym keledi.» ánin oryndaımyz.
10. Al, balalar, Otan, til, halyq týraly maqal - mátelder, óleńderdi bilemiz ba?
11. Balala, sender aıtyp ketkendeı aqyn jas kezinen óleń jazdy - dedińder. Búgin biz de aqyn aǵamyzǵa uqsap óleń jazsaq qaıtedi. Otan, til, halyq, baqyt taqyrybyna « bes joldy óleń jazyp kórelik»
Refleksıa:
Al, balalar, búgingi sabaǵymyzdy qoryta kele aqyn óleńine satylaı keshendi taldaý jasaıyq
1. Avtory: M: Maqataev.
2. Taqyryby: «Úsh baqytym.»
3. Janyr túri: Óleń.
4. Shýmaq: 3
5. Tarmaq: 12
6. Ár shýmaqtyń mánin ashatyn kórkem, beıneli sózder:
1 - shýmaq: Qymbattyraq altynnan, altyn ken.
2 - shýmaq: Qasıetti til.
3 - shýmaq: « Otan ottan da ystyq.»
Óleńniń ıdeıasy: aqynnyń týǵan jerine, halqyna, tiline degen shekesiz mahabbaty aıtylady.
Muǵalim: Muqaǵalıdaı aqyny bar halyq - baqytty halyq. Qazirgi tańda Muqaǵalı eń kóp oqylatyn aqynnyń biri. Onyń jyrlary adamǵa kúsh - qýat berip, elimizdi, jerimizdi súıýge, olarǵa qashanda qamqor bola bilýge tárbıeleıdi.
Oqýshylardy baǵalaý.
Úıge tapsyrma: «Úsh baqytym» óleńin jattaý.
Maqataev Muqaǵalı Súleımenuly (1931 - 1976) – qazaqtyń áıgili aqyny. Týǵan jeri Almaty oblysynyń Narynqol aýdanyndaǵy Shalkóde aýyly. Topyraq buıyrǵan jeri Almaty qalasy. Balalyq bal dáýreni soǵysta qaza bolyp, anasy Naǵıman Muqaǵalıdyń ókshesin basa týǵan úsh uldy ózi asyrap jetkizgen. Orta mektepti ınternatta jatyp bitirgen Muqaǵalı eńbekke erte aralasyp, aýyldyq keńestiń hatshysy, qyzyl otaýdyń meńgerýshisi, komsomol qyzmetkeri, jetijyldyq mekteptiń muǵalimi bolady. Sodan Narynqol aýdandyq «Sovettik shekara» gazetine ornalasyp, qalamgerlikke den qoıady. Munan soń «Sosıalısik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń (1962 - 1963), «Mádenıet jáne turmys» (qazirgi «Parasat») 1963 - 1965, «Juldyz» (1965 - 1972) jýrnaldarynyń redaksıasynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda (1972 - 1973) qyzmet atqarady.
Muqaǵalı Almatydaǵy qazaq ádebıeti men óneriniń qaımaqtary shoǵyrlanǵan ortada ótkergen az ǵana jyldar ishinde ózindik dara únin, sýretkerlik qaıtalanbas darynyn tanytyp, ónimdi eńbektene bildi. «Ilıch» (1964), «Armysyńdar dostar» (1966), «Qarlyǵashym keldiń be?», «Mavr» (1970), «Aqqýlar uıyqtaǵanda» (1973), «Shýaǵym meniń» (1975) atty jyr jınaqtaryn kóziniń tirisinde jarıalap úlgerdi.
Muqaǵalı poezıasynyń qaınar kózi, shabyt tuǵyry týǵan eli, ósken jeri, Otan taǵdyry, zamana tynysy, zamandastarynyń arman ańsary. Osynyń bárin Muqaǵalı jas darynǵa tán qaıtalanbas sheberlikpen, táńirdiń tańdaıynan tógilgendeı poetıkalyq minsiz úılesimmen, ár júrekpen til tabysar syrshyl da shynshyl sezimmen, naǵyz poezıaǵa ǵana tán beıneli obrazdarmen bederlep, ólmes óner deńgeıinde týyndatyp otyrǵan. Ol óz shyǵarmalary arqyly qazaq poezıasyn jańa bıikterge kóterip, mazmunyn baıytty. Muqaǵalı poezıasy tek óner úshin týyndaǵan óner deńgeıindegi ǵana qubylys emes. Onyń ólmes óneri, qanatty poezıasy qazaq halqynyń sezimin baıytyp, kisiligin bıiktetip, parasatyn kemeldendire tústi.
Muqaǵalı aýdarma salasynda da ózindik sheberlik shalymymen tolymdy eńbekter tyndyra aldy. Ol Danteniń «Qudiretti komedıasynyń» «Tamuq» atty bólimin, Shekspırdiń «Sonetterin», Ýolt Ýıtmenniń óleńderin qazaq tiline aýdardy.
Eń birinshi baqytym – Halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń altyn kenin.
Ol bar bolsa, men barmyn, qor bolmaımyn,
Qymbatyraq altynnan narqym meniń.
Al ekinshi baqytym – Tilim meniń,
Tas júrekti tilimmen tilimdedim.
Keı – keıde dúnıeden túńilsem de,
Qasıetti tilimnen túńilmedim.
Baqytym bar úshinshi – Otan degen,
Qudaı degen kim dese, Otan der em!
... Oty sóngen jalǵanda jan barsyń ba?
Oılanbaı – aq kel daǵy ot al menen.
Tútin tútet,
Ós, órbi, kógere ber,
Nemereler kóbeısin, shóbereler.
Jadyńda usta:
Jaqsylyq kútpegeısiń!
Ot emes, oq surasań menen eger!
Úsh birdeı baqytym bar alaqanda,
(Meni mundaı baqytty jaratar ma?!)
Úsh kún nuryn tógedi aspanymnan,
Atyraý, Altaı, Arqa, Alataýǵa!!!
Muqaǵalı Maqataev «Úsh baqytym» júkteý
Muqaǵalı Maqataev «Úsh baqytym» slaıd júkteý
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Óleńdi mánerlep oqýǵa, jatqa oqýǵa daǵdylandyrý. Aqyn óleńiniń ıdeıasyn túsine bilýge jaǵdaı jasaý.
Damytýshylyq: Aqyn shyǵarmalaryn taldaı otyryp, ár oqýshynyń sóıleý tilin damytý. Óz betinshe izdenýge, shyǵarmashylyqqa baýlı otyryp, óz pikirin aıta alatyn shákirt daıyndaý.
Tárbıelik: Oqýshylardy otansúıgishtikke, til, sóz ónerin qurmetteı, qasterleı bilýge tárbıeleý.
Kórnekilikter: aqynnyń portreti, kitaptary.
Sabaqtyń ustanymy:
«Qazaq tilin bilgen adam Muqaǵalı poezıasyn súımeýi múmkin emes, Muqaǵalı poezıasyn súıgen adam, eline, jerine adal, tabıǵatyna janashyr bola alady.»
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
- Muǵalim, sizdiń kóńil - kúıińiz búgin qandaı?
- Marıa, saǵan qandaı tapsyrma úıge berildi?
Bizge «Bala Muqaǵalı qandaı edi?» aqynnyń jastyq shaǵy jaıly bilip, oqyp kelýge berdi.
Muǵalim: Al káne, balalar, aqynnyń jas kezinde qandaı bala bolǵany jaıly barlyǵymyz bilgimiz keledi emes pe? Káne úı tapsyrmasyn kim aıtady eken?
Oqýshy: Muqaǵalı óte zerek, alǵyr bolatyn. Ol óleń sózdi bárimizden buryn jattap alýshy edi. Jattaǵan óleńderin mánerlep oqýǵa qumar bolatyn edi deıdi aqynnyń dosy Ábdike Asanov.
Muqaǵalı qansha qıyndyq kórse de sabaǵyn óte jaqsy oqydy. Ol ásirese ádebıet pánin unatatyn.
Sabaqtan tys aqyn konsert uıymdastyryp, spektákl qoıyp, basty rólderde ózi oınaıtyn.
Oqýshy: Mekteptegi qabyrǵa gazeti Muqaǵalısyz shyqpaýshy edi. Ol sabaǵy nashar oqýshylarǵa syqaq óleń jazatyn.
Ol bala kezinen taza uqypty júretin. Salaq, ústi basy kir - qojalaq balalardy jek kóretin.
Aqyn – ádiletsizdikke jany qas edi. Úlkenniń aldyn kesip ótpeıtin. Ózinen kishilerge qamqoryn aıamaıyn.
Muqaǵalı ájesi Tıynnyń qolynda ósken. Aqynnyń damýyna ájesi qatty áser etken. Jańa sabaq.
Muǵalim: Biz, sizdermen ótken sabaqta aqynnyń ómirbaıanymen tanyssaq, búgin aqyn óleńderin oqyp, bilemiz
Poezıa Paıǵambary atanǵan Muqaǵalı Maqataevqa óleń jazýdan artyq baqyt joq edi. «Óleń meniń tynysym, adal dosym, jubanyshym»- degen eken aqyn. Endeshe, biz sizdermen búgin aqynnyń «Úsh baqytym» atty óleńimen tanysamyz.
Muǵalim: Balalar, men óleńdi mánerlep oqımyn, meni jaqsylap tyńdap otyryńdar.
Júrgiziletin jumys túrleri.
2. Sózdikpen jumys.
3. Ár shýmaqqa toqtalyp óleńniń mazmunyn túsindiremin.
4. Óleńdi oqýshylarǵa jeke, hormen oqytamyn.
5. Óleńniń shýmaq, tarmaǵyn anyqtaımyn.
Tapsyrmalar.
6. Balalar, sonymen aqynnyń úsh baqyty ne eken?
Halyq Til Otan
Muǵalim:- Balalar, aqyn Halqyn, Tilin, Otanyn qandaı kórkem sózderge teńeıdi?
Halyq Til Otan.
Qymbattyraq altynnan. Qasıetti til. Otan Ottan da ystyq.
7. Halyq, Til, Otan sózderiniń sınonımin taýyp kóreıik.
Halyq – el, jurt. Otan – týǵan jer, atameken.
8. Muǵalim: Balalar, osy Halyq, Til, Otan sózderine túsinik bere keteıikshi.
Halyq
1Halyq degenimiz – Qazaqstanda turatyn adamdar.
2. Elimizde 16mıl. halyq turady.
3. 130 - daı ult ókilderi turady.
Til.
1. Til degenimiz adamdardyń bir - birimen qarym - qatynas quraly.
2. Qazaqstanda 130 - daı til bar.
3. Q. R - nyń Memlekettik tili – qazaq tili.
Otan.
1. Otan ol – ár adamnyń týyp ósken jeri.
2. Otan ol – seniń otbasyń.
9. Kelesi tapsyrma Ári oıyn, ári oqý. Oqýshylar óleńdi oqyp, kitapty jabady da myna tapsyrmalardy oryndaıdy.
«Úsh baqytym» óleńiniń 1 - shýmaǵynyń keı sózderin aýdarasyń, 2 - shýmaǵy Rebýsty sheshesiń, 3 - shýmaqtyń bir tarmaǵynda sózderdiń orny aýystyrylǵan sony durys taýyp ornyna qoıý kerek.
Úsh baqytym.
Eń birinshi baqytym - Halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń zoloto kenin.
On bar bolsa, ıa barmyn, qor bolmaımyn,
Qymbattyraq ız zolota narqym meniń.
Al ekinshi baqytym -- i m meniń
Tas. – ti - kimmen tilimdedim.
Keı - keıde dúnıeden túńilsem de,
Qasıetti - imnen túńilmedim.
Baqytym bar úshinshi - otan degen,
Kim myqty?- dese bireý,- Otan der em.
... Sóngen oty jalǵanda barsyń ba jan
Oılanbaı - aq kel - daǵy ot al menen..
Sergitý saǵaty:
M. Maqataevtyń sózine jazylǵan «sábı bolǵym keledi.» ánin oryndaımyz.
10. Al, balalar, Otan, til, halyq týraly maqal - mátelder, óleńderdi bilemiz ba?
11. Balala, sender aıtyp ketkendeı aqyn jas kezinen óleń jazdy - dedińder. Búgin biz de aqyn aǵamyzǵa uqsap óleń jazsaq qaıtedi. Otan, til, halyq, baqyt taqyrybyna « bes joldy óleń jazyp kórelik»
Refleksıa:
Al, balalar, búgingi sabaǵymyzdy qoryta kele aqyn óleńine satylaı keshendi taldaý jasaıyq
1. Avtory: M: Maqataev.
2. Taqyryby: «Úsh baqytym.»
3. Janyr túri: Óleń.
4. Shýmaq: 3
5. Tarmaq: 12
6. Ár shýmaqtyń mánin ashatyn kórkem, beıneli sózder:
1 - shýmaq: Qymbattyraq altynnan, altyn ken.
2 - shýmaq: Qasıetti til.
3 - shýmaq: « Otan ottan da ystyq.»
Óleńniń ıdeıasy: aqynnyń týǵan jerine, halqyna, tiline degen shekesiz mahabbaty aıtylady.
Muǵalim: Muqaǵalıdaı aqyny bar halyq - baqytty halyq. Qazirgi tańda Muqaǵalı eń kóp oqylatyn aqynnyń biri. Onyń jyrlary adamǵa kúsh - qýat berip, elimizdi, jerimizdi súıýge, olarǵa qashanda qamqor bola bilýge tárbıeleıdi.
Oqýshylardy baǵalaý.
Úıge tapsyrma: «Úsh baqytym» óleńin jattaý.
Maqataev Muqaǵalı Súleımenuly (1931 - 1976) – qazaqtyń áıgili aqyny. Týǵan jeri Almaty oblysynyń Narynqol aýdanyndaǵy Shalkóde aýyly. Topyraq buıyrǵan jeri Almaty qalasy. Balalyq bal dáýreni soǵysta qaza bolyp, anasy Naǵıman Muqaǵalıdyń ókshesin basa týǵan úsh uldy ózi asyrap jetkizgen. Orta mektepti ınternatta jatyp bitirgen Muqaǵalı eńbekke erte aralasyp, aýyldyq keńestiń hatshysy, qyzyl otaýdyń meńgerýshisi, komsomol qyzmetkeri, jetijyldyq mekteptiń muǵalimi bolady. Sodan Narynqol aýdandyq «Sovettik shekara» gazetine ornalasyp, qalamgerlikke den qoıady. Munan soń «Sosıalısik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń (1962 - 1963), «Mádenıet jáne turmys» (qazirgi «Parasat») 1963 - 1965, «Juldyz» (1965 - 1972) jýrnaldarynyń redaksıasynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda (1972 - 1973) qyzmet atqarady.
Muqaǵalı Almatydaǵy qazaq ádebıeti men óneriniń qaımaqtary shoǵyrlanǵan ortada ótkergen az ǵana jyldar ishinde ózindik dara únin, sýretkerlik qaıtalanbas darynyn tanytyp, ónimdi eńbektene bildi. «Ilıch» (1964), «Armysyńdar dostar» (1966), «Qarlyǵashym keldiń be?», «Mavr» (1970), «Aqqýlar uıyqtaǵanda» (1973), «Shýaǵym meniń» (1975) atty jyr jınaqtaryn kóziniń tirisinde jarıalap úlgerdi.
Muqaǵalı poezıasynyń qaınar kózi, shabyt tuǵyry týǵan eli, ósken jeri, Otan taǵdyry, zamana tynysy, zamandastarynyń arman ańsary. Osynyń bárin Muqaǵalı jas darynǵa tán qaıtalanbas sheberlikpen, táńirdiń tańdaıynan tógilgendeı poetıkalyq minsiz úılesimmen, ár júrekpen til tabysar syrshyl da shynshyl sezimmen, naǵyz poezıaǵa ǵana tán beıneli obrazdarmen bederlep, ólmes óner deńgeıinde týyndatyp otyrǵan. Ol óz shyǵarmalary arqyly qazaq poezıasyn jańa bıikterge kóterip, mazmunyn baıytty. Muqaǵalı poezıasy tek óner úshin týyndaǵan óner deńgeıindegi ǵana qubylys emes. Onyń ólmes óneri, qanatty poezıasy qazaq halqynyń sezimin baıytyp, kisiligin bıiktetip, parasatyn kemeldendire tústi.
Muqaǵalı aýdarma salasynda da ózindik sheberlik shalymymen tolymdy eńbekter tyndyra aldy. Ol Danteniń «Qudiretti komedıasynyń» «Tamuq» atty bólimin, Shekspırdiń «Sonetterin», Ýolt Ýıtmenniń óleńderin qazaq tiline aýdardy.
Eń birinshi baqytym – Halqym meniń,
Soǵan berem oıymnyń altyn kenin.
Ol bar bolsa, men barmyn, qor bolmaımyn,
Qymbatyraq altynnan narqym meniń.
Al ekinshi baqytym – Tilim meniń,
Tas júrekti tilimmen tilimdedim.
Keı – keıde dúnıeden túńilsem de,
Qasıetti tilimnen túńilmedim.
Baqytym bar úshinshi – Otan degen,
Qudaı degen kim dese, Otan der em!
... Oty sóngen jalǵanda jan barsyń ba?
Oılanbaı – aq kel daǵy ot al menen.
Tútin tútet,
Ós, órbi, kógere ber,
Nemereler kóbeısin, shóbereler.
Jadyńda usta:
Jaqsylyq kútpegeısiń!
Ot emes, oq surasań menen eger!
Úsh birdeı baqytym bar alaqanda,
(Meni mundaı baqytty jaratar ma?!)
Úsh kún nuryn tógedi aspanymnan,
Atyraý, Altaı, Arqa, Alataýǵa!!!
Muqaǵalı Maqataev «Úsh baqytym» júkteý
Muqaǵalı Maqataev «Úsh baqytym» slaıd júkteý
You Might Also Like
