Múshelde bar jumbaq syr
Ǵylymı jobanyń taqyryby: Múshelde bar jumbaq syr
Ǵylymı jobanyń maqsaty:
Qazaq halqynyń jyl sanaý úlgisine tereń boılap, múshel jas jaıynda maǵlumattardy kópshilik qajettiligine jaratý, Ata - babamyz múshel jasty erekshe tárbıe kózi retinde paıdalanǵanyn, astronomıalyq jáne matematıkalyq teorıa turǵysynda utymdy ekenin dáleldeý.
Mindetteri:
Jyl sanaý men múshel jasty jipteı bilý, jasqa sıpattama berý
Ózektiligi:
Zaman ózgergenmen halyqtyń senimi qupıalyqqa qushtarlyq sezimi órshimese óshpeıdi. Múshel jas uǵymyna úńilip, qupıasyn túsine bilý, qashanda ózekti máseleniń biri bolmaq.
Boljam:
Eger múshel jas týraly neǵurlym kóp bilsek, adam ómirine tıgizer áseri men yqpalynyń syrlaryn ashar edik.
Uly ǵalym Pıfagor: «Ár san ózindik erekshelikke ıe» degen eken. Ǵalymdardyń bul tujyrymdaryna sený – senbeý árkimniń óz erkinde deıturǵanmen, ár sannyń adam ómirinde belgili bir mańyzy bar ekenin joqqa shyǵara almaspyz.
Dúnıe júzinde shyǵys kúntizbesine qyzyǵýshylyq artyp keledi. Bul onyń ómirshil jáne suranysqa saı ekendiginiń belgisi. Sondyqtan, músheldi ǵumyrnama kompasy retinde kúndelikti turmysta paıdalanýǵa ábden bolady. Mereıtoılarǵa sebep bolyp júrgen dóńgelek datalar nól men 5 - ke aıaqtalǵanymen, olar ómir kezeńderiniń syryn ashpaıdy.
Jyl sanaý men qaıyrýdyń alǵashqy derekteri Vİİİ ǵasyrdaǵy “Kúltegin eskertkishteri men Hİ ǵasyr ǵulamasy Mahmut Qashqarıdiń eńbekterinde kezdesedi”
Múshel esebi qazaqtarda ǵana emes Japonıadan Bolgarıaǵa, Sibirden Bırmaǵa deıin tarap, Qytaı arqyly álemge kezeńinen tanylyp otyr.
Múshel esebin kim oılap tapty degen suraq kóp ǵylymdardy qatty tolǵandyrady.
Ǵalymdar: “On eki jyldyq múshel esebi budan 2000 jyldaı buryn orta Azıada paıda bolǵan” dep qorytyndylady.
Ǵalymdardyń paıymdaýynsha 12 jyldyq haıýanattar múshesi – basqa ýaqyt aınalymdarynan áldeqaıda utymdy.
On eki jyl bir aınalǵanda múshel bolady. Alaıda adamnyń alǵashqy músheli - 13 jas. Sodan bastap oǵan on eki jyldy qosyp otyrý arqyly keıingi múshelerin anyqtap otyrady. Iaǵnı bir múshel 13, eki múshel 25, úsh múshel 37, tórt múshel 49, bes múshel 61, alty múshel 73, jeti múshel 85, segiz múshel 97, on múshel 109
Osy múshel jastardyń adam jasyna saı attary bolady.
1. Balalyq
2. Jasóspirim
3. Jastyq
4. Atalyq
5. Paıǵambarlyq
6. Aqsaqaldyq
7. Qarttyq kezeń
Qazir boljamnamada da múshel esebi jan - jaqty paıdalanady. Astronomıa ǵylymynyń aıtýy boıynsha árbir 12 jylda Iýpıter óziniń orbıtasyn bir ret aınalyp shyǵady eken. sonda adamnyń múshel jasy da árbir on eki jyl saıyn kirip otyrady. Bir jylda 12 aı bar. Munda da bir baılanystyń bary anyq.
Osydan 5 ǵasyr buryn jazylǵan Óteıboıdaq Tileýqabylulynyń “Shıpagerlik baıan” kitaby asa baǵaly medısınalyq ǵylymı eńbek qana emes, sonymen qatar astronomıalyq jáne fılosofıalyq qundy shyǵarma. Kitapta adam minezi múshel jyl belgileriniń erekshelikterine qaraı ár túrli sıpattalǵan. Óteıboıdaq babamyzdy “Múshel jyl belgileriniń minezdemelik erekshelikteri týraly” jazǵandarynan úzindi keltireıik.
• Sýmaqy (tyshqan)
• Músheldik jyl sýmaqyda jymysqy qýlyq, kúndiz úıkúshik, áshkere haraketi az, túnde jasyrmaly haraketi kóp, sýyqqoldylyǵymen qaraqshylyq jegishtigi mol, dáýlet jıǵyshtyǵy kúshti. Áldiden qoryqqysh, álsizdi basynǵysh, halal, haram shıkili - pysyly talǵaýsyz jegeni as bolatyn, óseksiz bolsada ulastyrmaly aılasymen eldi shýlatqysh, qyrqystyrǵysh. Ar - uıaty az, shimirikpes, lypyldaǵan saıqal, kúldi - kómesh qýlyqtar minezdemelik áıgilenshiler kóbirek bolmaq.
• Mańǵaz (sıyr)
Músheldik tektelgi sanalǵy bul jyldaǵylar sýsaǵysh, tamaqsaý, ózara shyǵysymy úı ishindik bolsa da qaǵyspaly, biraq zilsiz, keksiz, haraketi bir toǵa, kómpis, ońaılyqsha sóz ótpeıtin, qamshy júrgizip, taıaq shekteıtin, tilge azbaıtyn, ıisalmas bolǵanymen, jaý tıskende aıǵaı - attanyn estise ne qan kórse bolǵany namysy qozǵysh, ólgen - tirilgenine, aldy - artyna qaramaıtyn, bir qalmaı atqa qonatyn, sonymen qosa biraýyzdy, qaratuıaǵynan hal ketkenshe aıqasatyn, qaýqarly - qaýqarsyzdyǵyna qaramaıtyn ári ózderin jáne jastaryn aıalaýǵa qushtarlyǵy basym, ne jeńip, ne ólip tynatyn, dosqa adal, aq peıil, dostary men týǵan jerinen áste aıyrylǵysy kelmeıtin, tek ólim ǵana aıyratyn, er kóńildi jelip etpes sabazdar molań bolmaq.
• Aıbar (barys)
Tektelgi bul múshel jylda bardam men jarlyny aıyrmaıtyn, obal - saýapy bilmeıtin, qatigez, qarajúrek, basynan sóz asyrmaıtyn, asyrǵysy da kelmeıtin, torýyly kóp, basqalarǵa tizesin batyrmasa, uıqysy kelmeıtin, jaýyna bózek bolǵansha, ólgendi jaqsy kóretin, ózinen basqa adam pendesin kózge ilmeıtin, ózin kúshti, alyp, shaq keltirmes, teńdessiz, shendessiz sanalylyqty. Basqany áljýaz, arǵyjyq qısaptalǵylyq. Dúnıeniń tiregi men ǵana bolsam deıtin qaranıeti qaǵynyńqy, erjúrek, qaıtpas, batyl, túpsiz qulqyndy, «tisteıin, julynsa ketsin», deıtin ókshe izge túskish, kekshil, ustamdylarlyq qulaqtaǵylar eleýlilik kózge túspekti.
• Sekem (qoıan)
Múshel tektelgi sekem jylyndaǵylar sóz ańdyǵysh, biraq syr saqtaǵysh, kóńili kirsiz, sezikshil, sózi nilsiz, keıi ańǵal, aıta salǵysh, qýlyqty, sumdyqty bilmeıtin ańqaý, biraz bultaǵy bar, ol bultaǵynan ózine túser qyltaǵy bar. Jaýyǵysh kóp, qorqaq. Basqaǵa jabir - japa keltirmeıtin, tipti ony oıyna keltirip oılamaıtyn, jaýyna qarsylyǵy az, joq derlik, jábir de sala almaıtyn beıýazdar aýdandyraq bolmaq.
Iirtek (ulý)
Mine osy tektelistik músheldik jyldylardyń haraket mandymy bolmaıtyn, kórnegi óndimeıtin, qýanysh pen ýaıymynyń aıyrmashylyǵyn jete uǵynbaýysh, «nesine jyrǵap yrjalańdaıdy eken»,- dep betke aıta almaı, qaıda bolsa sonda, el estimeste kúńkildep tyjyrynǵysh, kúısiz kúlik, baıypsyz tirlik. Sý ishkish, shaıshyl, shaınamaǵa kóp zaýqy bolmaıtyn, solaı bolsa da óńin bermeıtin, eshbir jandy renjitpeıtin, renjitkisi kelmeıtin, elmen haqysy joq, qorǵanshaq, sekemshil, bolmashydan qorqyp, tyqyrdan shoshyp, úıinen shyqqysy kelmeıtin, shoshańsyz, ishte túınegi, syrtynda kúıreýigi bar bolmaq.
Endi bir top bul tektelgi múshel jyldylar bitisi alyp, jutysy jalmaýyzdan kem emes, dos - qasyn paryqtamaı, qaryny toıymdyq qulqyny úshin adamgershilik izgilikti paryqtap - naryqtamaı juta bergisi keletin, jemeńger, ylpa ilgisi, uzaq júrgisi kelmeıtin, adam pendesi emes, haıýan desede bolǵandaı ashkóz astyrǵy bolmaq aýqymdyraq.
Sýmań (jylan)
Tektelgi múshel bul jyldylar kóp sóılemeıtin, baqyraıyp qarap, badraıa shoqshıatyn, syrshyl, ylpyldaq, jarasymy sándelgi, ádemi, kúlgir, jasyryn haraketi men áshkere haraketi orasan paryqtalǵy, oıy oń men álpeti jáne sóz lebizi aıyrmashylyǵy erekshe zor, tartpa, shúńet tildi, shaqpa minezdi, tıskenin ońdyrmaǵyshtyǵy, qarajúrek, surqıanıet, el - jurtqa tiksinetindeı jeksuryn, sáıkeskili qubylymdyǵy tańqalarlyq tez de shapshań, alaıaqtylyq dendeńki shyqpaq.
Jobany oryndaǵan: Barlyqova Aıbar, Jumahan Aıerkem
Jobanyń jetekshisi: Bolysbaeva Maıgúl
Ǵylymı jobanyń maqsaty:
Qazaq halqynyń jyl sanaý úlgisine tereń boılap, múshel jas jaıynda maǵlumattardy kópshilik qajettiligine jaratý, Ata - babamyz múshel jasty erekshe tárbıe kózi retinde paıdalanǵanyn, astronomıalyq jáne matematıkalyq teorıa turǵysynda utymdy ekenin dáleldeý.
Mindetteri:
Jyl sanaý men múshel jasty jipteı bilý, jasqa sıpattama berý
Ózektiligi:
Zaman ózgergenmen halyqtyń senimi qupıalyqqa qushtarlyq sezimi órshimese óshpeıdi. Múshel jas uǵymyna úńilip, qupıasyn túsine bilý, qashanda ózekti máseleniń biri bolmaq.
Boljam:
Eger múshel jas týraly neǵurlym kóp bilsek, adam ómirine tıgizer áseri men yqpalynyń syrlaryn ashar edik.
Uly ǵalym Pıfagor: «Ár san ózindik erekshelikke ıe» degen eken. Ǵalymdardyń bul tujyrymdaryna sený – senbeý árkimniń óz erkinde deıturǵanmen, ár sannyń adam ómirinde belgili bir mańyzy bar ekenin joqqa shyǵara almaspyz.
Dúnıe júzinde shyǵys kúntizbesine qyzyǵýshylyq artyp keledi. Bul onyń ómirshil jáne suranysqa saı ekendiginiń belgisi. Sondyqtan, músheldi ǵumyrnama kompasy retinde kúndelikti turmysta paıdalanýǵa ábden bolady. Mereıtoılarǵa sebep bolyp júrgen dóńgelek datalar nól men 5 - ke aıaqtalǵanymen, olar ómir kezeńderiniń syryn ashpaıdy.
Jyl sanaý men qaıyrýdyń alǵashqy derekteri Vİİİ ǵasyrdaǵy “Kúltegin eskertkishteri men Hİ ǵasyr ǵulamasy Mahmut Qashqarıdiń eńbekterinde kezdesedi”
Múshel esebi qazaqtarda ǵana emes Japonıadan Bolgarıaǵa, Sibirden Bırmaǵa deıin tarap, Qytaı arqyly álemge kezeńinen tanylyp otyr.
Múshel esebin kim oılap tapty degen suraq kóp ǵylymdardy qatty tolǵandyrady.
Ǵalymdar: “On eki jyldyq múshel esebi budan 2000 jyldaı buryn orta Azıada paıda bolǵan” dep qorytyndylady.
Ǵalymdardyń paıymdaýynsha 12 jyldyq haıýanattar múshesi – basqa ýaqyt aınalymdarynan áldeqaıda utymdy.
On eki jyl bir aınalǵanda múshel bolady. Alaıda adamnyń alǵashqy músheli - 13 jas. Sodan bastap oǵan on eki jyldy qosyp otyrý arqyly keıingi múshelerin anyqtap otyrady. Iaǵnı bir múshel 13, eki múshel 25, úsh múshel 37, tórt múshel 49, bes múshel 61, alty múshel 73, jeti múshel 85, segiz múshel 97, on múshel 109
Osy múshel jastardyń adam jasyna saı attary bolady.
1. Balalyq
2. Jasóspirim
3. Jastyq
4. Atalyq
5. Paıǵambarlyq
6. Aqsaqaldyq
7. Qarttyq kezeń
Qazir boljamnamada da múshel esebi jan - jaqty paıdalanady. Astronomıa ǵylymynyń aıtýy boıynsha árbir 12 jylda Iýpıter óziniń orbıtasyn bir ret aınalyp shyǵady eken. sonda adamnyń múshel jasy da árbir on eki jyl saıyn kirip otyrady. Bir jylda 12 aı bar. Munda da bir baılanystyń bary anyq.
Osydan 5 ǵasyr buryn jazylǵan Óteıboıdaq Tileýqabylulynyń “Shıpagerlik baıan” kitaby asa baǵaly medısınalyq ǵylymı eńbek qana emes, sonymen qatar astronomıalyq jáne fılosofıalyq qundy shyǵarma. Kitapta adam minezi múshel jyl belgileriniń erekshelikterine qaraı ár túrli sıpattalǵan. Óteıboıdaq babamyzdy “Múshel jyl belgileriniń minezdemelik erekshelikteri týraly” jazǵandarynan úzindi keltireıik.
• Sýmaqy (tyshqan)
• Músheldik jyl sýmaqyda jymysqy qýlyq, kúndiz úıkúshik, áshkere haraketi az, túnde jasyrmaly haraketi kóp, sýyqqoldylyǵymen qaraqshylyq jegishtigi mol, dáýlet jıǵyshtyǵy kúshti. Áldiden qoryqqysh, álsizdi basynǵysh, halal, haram shıkili - pysyly talǵaýsyz jegeni as bolatyn, óseksiz bolsada ulastyrmaly aılasymen eldi shýlatqysh, qyrqystyrǵysh. Ar - uıaty az, shimirikpes, lypyldaǵan saıqal, kúldi - kómesh qýlyqtar minezdemelik áıgilenshiler kóbirek bolmaq.
• Mańǵaz (sıyr)
Músheldik tektelgi sanalǵy bul jyldaǵylar sýsaǵysh, tamaqsaý, ózara shyǵysymy úı ishindik bolsa da qaǵyspaly, biraq zilsiz, keksiz, haraketi bir toǵa, kómpis, ońaılyqsha sóz ótpeıtin, qamshy júrgizip, taıaq shekteıtin, tilge azbaıtyn, ıisalmas bolǵanymen, jaý tıskende aıǵaı - attanyn estise ne qan kórse bolǵany namysy qozǵysh, ólgen - tirilgenine, aldy - artyna qaramaıtyn, bir qalmaı atqa qonatyn, sonymen qosa biraýyzdy, qaratuıaǵynan hal ketkenshe aıqasatyn, qaýqarly - qaýqarsyzdyǵyna qaramaıtyn ári ózderin jáne jastaryn aıalaýǵa qushtarlyǵy basym, ne jeńip, ne ólip tynatyn, dosqa adal, aq peıil, dostary men týǵan jerinen áste aıyrylǵysy kelmeıtin, tek ólim ǵana aıyratyn, er kóńildi jelip etpes sabazdar molań bolmaq.
• Aıbar (barys)
Tektelgi bul múshel jylda bardam men jarlyny aıyrmaıtyn, obal - saýapy bilmeıtin, qatigez, qarajúrek, basynan sóz asyrmaıtyn, asyrǵysy da kelmeıtin, torýyly kóp, basqalarǵa tizesin batyrmasa, uıqysy kelmeıtin, jaýyna bózek bolǵansha, ólgendi jaqsy kóretin, ózinen basqa adam pendesin kózge ilmeıtin, ózin kúshti, alyp, shaq keltirmes, teńdessiz, shendessiz sanalylyqty. Basqany áljýaz, arǵyjyq qısaptalǵylyq. Dúnıeniń tiregi men ǵana bolsam deıtin qaranıeti qaǵynyńqy, erjúrek, qaıtpas, batyl, túpsiz qulqyndy, «tisteıin, julynsa ketsin», deıtin ókshe izge túskish, kekshil, ustamdylarlyq qulaqtaǵylar eleýlilik kózge túspekti.
• Sekem (qoıan)
Múshel tektelgi sekem jylyndaǵylar sóz ańdyǵysh, biraq syr saqtaǵysh, kóńili kirsiz, sezikshil, sózi nilsiz, keıi ańǵal, aıta salǵysh, qýlyqty, sumdyqty bilmeıtin ańqaý, biraz bultaǵy bar, ol bultaǵynan ózine túser qyltaǵy bar. Jaýyǵysh kóp, qorqaq. Basqaǵa jabir - japa keltirmeıtin, tipti ony oıyna keltirip oılamaıtyn, jaýyna qarsylyǵy az, joq derlik, jábir de sala almaıtyn beıýazdar aýdandyraq bolmaq.
Iirtek (ulý)
Mine osy tektelistik músheldik jyldylardyń haraket mandymy bolmaıtyn, kórnegi óndimeıtin, qýanysh pen ýaıymynyń aıyrmashylyǵyn jete uǵynbaýysh, «nesine jyrǵap yrjalańdaıdy eken»,- dep betke aıta almaı, qaıda bolsa sonda, el estimeste kúńkildep tyjyrynǵysh, kúısiz kúlik, baıypsyz tirlik. Sý ishkish, shaıshyl, shaınamaǵa kóp zaýqy bolmaıtyn, solaı bolsa da óńin bermeıtin, eshbir jandy renjitpeıtin, renjitkisi kelmeıtin, elmen haqysy joq, qorǵanshaq, sekemshil, bolmashydan qorqyp, tyqyrdan shoshyp, úıinen shyqqysy kelmeıtin, shoshańsyz, ishte túınegi, syrtynda kúıreýigi bar bolmaq.
Endi bir top bul tektelgi múshel jyldylar bitisi alyp, jutysy jalmaýyzdan kem emes, dos - qasyn paryqtamaı, qaryny toıymdyq qulqyny úshin adamgershilik izgilikti paryqtap - naryqtamaı juta bergisi keletin, jemeńger, ylpa ilgisi, uzaq júrgisi kelmeıtin, adam pendesi emes, haıýan desede bolǵandaı ashkóz astyrǵy bolmaq aýqymdyraq.
Sýmań (jylan)
Tektelgi múshel bul jyldylar kóp sóılemeıtin, baqyraıyp qarap, badraıa shoqshıatyn, syrshyl, ylpyldaq, jarasymy sándelgi, ádemi, kúlgir, jasyryn haraketi men áshkere haraketi orasan paryqtalǵy, oıy oń men álpeti jáne sóz lebizi aıyrmashylyǵy erekshe zor, tartpa, shúńet tildi, shaqpa minezdi, tıskenin ońdyrmaǵyshtyǵy, qarajúrek, surqıanıet, el - jurtqa tiksinetindeı jeksuryn, sáıkeskili qubylymdyǵy tańqalarlyq tez de shapshań, alaıaqtylyq dendeńki shyqpaq.
Jobany oryndaǵan: Barlyqova Aıbar, Jumahan Aıerkem
Jobanyń jetekshisi: Bolysbaeva Maıgúl
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
