Mýtasıalardy eksperımentaldyq jolmen alý. Adamnyń tuqym qýalaıtyn ózgergishtigi
Bıologıa 9 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Mýtasıalardy eksperımentaldyq jolmen alý. Adamnyń tuqym qýalaıtyn ózgergishtigi
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Tuqym qýalaıtyn ózgergishtiktiń tıpteri, mýtasıalyq ózgergishtiktiń erekshelikteri týraly bilim qalyptastyrý
2. Damytýshylyq: Ózgergishtiktiń túrleri týraly bilimderin tereń damytý
3. Tárbıelik: Oqýshylarǵa salt - dástúrdi saqtaı bilýge, ózin - ózi baǵalaı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Aralas
Sabaqtyń túri: Toptyq, jek jumys
Sabaqtyń ádisi: Yntany damytý, áńgimeleý, tirek syzba, túsindirmeli, salystyrý.
Oqytý tehnologıasy: Aqparatty kompúterlik tehnologıa.
Pánaralyq baılanys: genetıka
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, arnaıy qurastyrylǵan slaıdtar, tirek – syzba
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
II. Ótkenge sholý
III. Úıtapsyrmasyn tekserý
a) toptyq jumys
IV. Úı tapsyrmasyn bekitý
V. Jańa sabaq
VI. Bekitý
VII. Qorytyndylaý
VIII. Úıge tapsyrma berý
IX. Baǵalaý
İ. Uıymdastyrý bólimi
• Sálemdesý, oqýshylardy sabaqqa ázirleý.
Psıhologıalyq daıyndyq: Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdik kúnine oraı tilek aıtý
II. Ótkenge sholý: Úlestirme qaǵazdar taratý
III. Úı tapsyrmasyn tekserý: Eki topqa bóli. 1 - top genotıp, 2 - top fenotıp
a) toptyq jumys
1 - tapsyrma. Menen suraq, senen jaýap
2 - tapsyrma: «Meni tany» termınderge anyqtama
3 - tapsyrma: keste toltyrý
IV. Úı tapsyrmasyn bekitý:
Ózgergishtiktiń neshe túri bar?
Tuqym qýalamaıtyn ózgergishtik ne dep atalady?
Tuqym qýalaıtyn ózgergishtik ne dep atalady?
V. Jańa sabaq:
Mýtasıalyq ózgergishtik
Gender men hromosomadaǵy turaqty ózgerister nátıjesinde qalyptasqan ózgeristi aıtady. Mýtasıa» termınin alǵash G. De Frız óziniń «Mýtasıalyq teorıa» atty klasıkalyq eńbeginde paıdalanyp, ǵylymı ádebıetke engizgen.
Mýtasıa
Gendik
DNQ molekýlasynyń belgili bir bóliginde nýkleotıdterdiń qatar tizbeginiń ózgerýi. DNQ - daǵy nýkleotıdterdiń oryn almasýy Kod Shekarasy «oqylýynyń»ózgerýi.
Gendik aýrýlar
A) aýtosomda domınantty
B) aýtosomdy resessıvti
S) jynyspen tirkesken resessıvti
Hromosomalyq: Hromosomalar quramyndaǵy bútin hromosomanyń mólsherindegi jáne pishinindegi ózgerisi.
Genomdyq
Polıploıdıa kezinde hromosomalar sany gapploıdti jıyntyqqa eselenip artady. Mysaly: Polıdaktılıa – altysaýsaqtylyq. Sıdaktılıa – saýsaqtardyń birigýi
Geteroploıdıa dep hromosomalar sanynyń eselenbeı artýyn nemese kemýin aıtady. Mysaly: Daýn aýrýy. Hromosomanyń 21 - shi jubynda 1 hromosomanyń artyq bolýy
Belgileri:
Jalpaq bet
Ashyq aýyz
Úlkıgen til
Kishirıgen muryn t. b
Polıploıdıa men geteroploıdıa genomdy mýtasıany quraıdy.
Adam genetıkasyn zertteý ádisteri.
Adam genetıkasy – adamnyń tuqymqýalaýshylyǵy men ózgergishtigin zertteıdi.
Adam genetıkasynyń aldyna qoıǵan maqsaty – tuqym qýalaıtyn aýrýlardy der kezinde anyqtap, olardyń aldyn alý jáne bolashaq urpaqta boldyrmaý sharalaryn júzege asyrý
Adamnyń tuqym qýalaýshylyǵyn zertteý ádisteri.
Geneologıalyq ádis.
Sıtogenetıkalyq ádis.
Egizdik ádis.
Bıohımıalyq ádis.
1. Genıologıalyq ádis. Bul ádistiń ereksheligi – adamnyń atategine sheshrelik syzbanusqa qurylyp, oǵan taldaý jasalady. Taldaý nátıjesi sol adamǵa qandaı da bir aıryqsha belginiń nemese aýrýdyń birneshe urpaq boıy týystary arasynda tuqym qýalaý ereksheligi anyqtalady. Bul ádis zertteý júrgizýge óte qolaıly. Mysaly. Gemofılıa aýrýy.
2. Sıtogenetıkalyq ádis.
Bul ádispen saý nemese aýrý adamnyń karıotıpine (hromosoma jıyntyǵyna) sıtogenetıkalyq taldaý jasalady. Sıtogenetıkalyq ádisti paıdalanyp, tuńǵysh ret 1956 jyly Dj. Tııo men A. Levan qalypty jaǵdaıda adamnyń dene
jasýshalarynda 22 jup aýtosomalar jáne bir jup - jynystyq hromosomalar bolǵandyǵyn anyqtady.
3. Egizderdi salystyrý ádisi arqyly egizderdiń damýyn zertteıdi. Egizder bir jumyrtqaly kletkasynan jáne eki jumyrtqaly kletkasynan damıdy.
4. Bıohımıalyq ádis. Bul ádistiń kómegimen gendik mýtasıalar nátıjesinde paıda bolǵan gendik aýrýlardy, ıaǵnı zat almasý buzylýynyń aýrýlaryn anyqtaıdy. Jıi kezdesetin aýrýlarǵa qant dıabeti, t. b jatady. Artyqshylyǵy: DNQ - ǵa taldaý jasaý arqyly balanyń ata - anasyn dál anyqtaýǵa bolady. (Shyǵys Qazaqstandaǵy Altaı taýynan tabylǵan «Altyn adam»)
VI. Bekitý:
Mýtasıaylyq ózgergishtik degenimiz ne?
Mýtasıa termıniń ǵylymǵy kim engizdi?
Adamnyń týqymqýalaýshylyǵyn zertteýdiń neshe ádisi bar?
VII. Qorytyndylaý:
Mýtasıalyq ózgergishtik
Gender men hromosomadaǵy turaqty ózgerister nátıjesinde qalyptasqan ózgeristi aıtady
Mýtasıa termınin ǵylymǵa eń alǵash G. De. Frız engizdi
Mýtasıanyń gendik, hromosomalyq, genomdyq degen túrleri bar
VIII. Úıge tapsyrma berý:
§29, 30, 44 sýret
IX. Baǵalaý: Jınaǵan týlary arqyly baǵalaý
Sabaqtyń taqyryby: Mýtasıalardy eksperımentaldyq jolmen alý. Adamnyń tuqym qýalaıtyn ózgergishtigi
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Tuqym qýalaıtyn ózgergishtiktiń tıpteri, mýtasıalyq ózgergishtiktiń erekshelikteri týraly bilim qalyptastyrý
2. Damytýshylyq: Ózgergishtiktiń túrleri týraly bilimderin tereń damytý
3. Tárbıelik: Oqýshylarǵa salt - dástúrdi saqtaı bilýge, ózin - ózi baǵalaı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Aralas
Sabaqtyń túri: Toptyq, jek jumys
Sabaqtyń ádisi: Yntany damytý, áńgimeleý, tirek syzba, túsindirmeli, salystyrý.
Oqytý tehnologıasy: Aqparatty kompúterlik tehnologıa.
Pánaralyq baılanys: genetıka
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, arnaıy qurastyrylǵan slaıdtar, tirek – syzba
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
II. Ótkenge sholý
III. Úıtapsyrmasyn tekserý
a) toptyq jumys
IV. Úı tapsyrmasyn bekitý
V. Jańa sabaq
VI. Bekitý
VII. Qorytyndylaý
VIII. Úıge tapsyrma berý
IX. Baǵalaý
İ. Uıymdastyrý bólimi
• Sálemdesý, oqýshylardy sabaqqa ázirleý.
Psıhologıalyq daıyndyq: Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdik kúnine oraı tilek aıtý
II. Ótkenge sholý: Úlestirme qaǵazdar taratý
III. Úı tapsyrmasyn tekserý: Eki topqa bóli. 1 - top genotıp, 2 - top fenotıp
a) toptyq jumys
1 - tapsyrma. Menen suraq, senen jaýap
2 - tapsyrma: «Meni tany» termınderge anyqtama
3 - tapsyrma: keste toltyrý
IV. Úı tapsyrmasyn bekitý:
Ózgergishtiktiń neshe túri bar?
Tuqym qýalamaıtyn ózgergishtik ne dep atalady?
Tuqym qýalaıtyn ózgergishtik ne dep atalady?
V. Jańa sabaq:
Mýtasıalyq ózgergishtik
Gender men hromosomadaǵy turaqty ózgerister nátıjesinde qalyptasqan ózgeristi aıtady. Mýtasıa» termınin alǵash G. De Frız óziniń «Mýtasıalyq teorıa» atty klasıkalyq eńbeginde paıdalanyp, ǵylymı ádebıetke engizgen.
Mýtasıa
Gendik
DNQ molekýlasynyń belgili bir bóliginde nýkleotıdterdiń qatar tizbeginiń ózgerýi. DNQ - daǵy nýkleotıdterdiń oryn almasýy Kod Shekarasy «oqylýynyń»ózgerýi.
Gendik aýrýlar
A) aýtosomda domınantty
B) aýtosomdy resessıvti
S) jynyspen tirkesken resessıvti
Hromosomalyq: Hromosomalar quramyndaǵy bútin hromosomanyń mólsherindegi jáne pishinindegi ózgerisi.
Genomdyq
Polıploıdıa kezinde hromosomalar sany gapploıdti jıyntyqqa eselenip artady. Mysaly: Polıdaktılıa – altysaýsaqtylyq. Sıdaktılıa – saýsaqtardyń birigýi
Geteroploıdıa dep hromosomalar sanynyń eselenbeı artýyn nemese kemýin aıtady. Mysaly: Daýn aýrýy. Hromosomanyń 21 - shi jubynda 1 hromosomanyń artyq bolýy
Belgileri:
Jalpaq bet
Ashyq aýyz
Úlkıgen til
Kishirıgen muryn t. b
Polıploıdıa men geteroploıdıa genomdy mýtasıany quraıdy.
Adam genetıkasyn zertteý ádisteri.
Adam genetıkasy – adamnyń tuqymqýalaýshylyǵy men ózgergishtigin zertteıdi.
Adam genetıkasynyń aldyna qoıǵan maqsaty – tuqym qýalaıtyn aýrýlardy der kezinde anyqtap, olardyń aldyn alý jáne bolashaq urpaqta boldyrmaý sharalaryn júzege asyrý
Adamnyń tuqym qýalaýshylyǵyn zertteý ádisteri.
Geneologıalyq ádis.
Sıtogenetıkalyq ádis.
Egizdik ádis.
Bıohımıalyq ádis.
1. Genıologıalyq ádis. Bul ádistiń ereksheligi – adamnyń atategine sheshrelik syzbanusqa qurylyp, oǵan taldaý jasalady. Taldaý nátıjesi sol adamǵa qandaı da bir aıryqsha belginiń nemese aýrýdyń birneshe urpaq boıy týystary arasynda tuqym qýalaý ereksheligi anyqtalady. Bul ádis zertteý júrgizýge óte qolaıly. Mysaly. Gemofılıa aýrýy.
2. Sıtogenetıkalyq ádis.
Bul ádispen saý nemese aýrý adamnyń karıotıpine (hromosoma jıyntyǵyna) sıtogenetıkalyq taldaý jasalady. Sıtogenetıkalyq ádisti paıdalanyp, tuńǵysh ret 1956 jyly Dj. Tııo men A. Levan qalypty jaǵdaıda adamnyń dene
jasýshalarynda 22 jup aýtosomalar jáne bir jup - jynystyq hromosomalar bolǵandyǵyn anyqtady.
3. Egizderdi salystyrý ádisi arqyly egizderdiń damýyn zertteıdi. Egizder bir jumyrtqaly kletkasynan jáne eki jumyrtqaly kletkasynan damıdy.
4. Bıohımıalyq ádis. Bul ádistiń kómegimen gendik mýtasıalar nátıjesinde paıda bolǵan gendik aýrýlardy, ıaǵnı zat almasý buzylýynyń aýrýlaryn anyqtaıdy. Jıi kezdesetin aýrýlarǵa qant dıabeti, t. b jatady. Artyqshylyǵy: DNQ - ǵa taldaý jasaý arqyly balanyń ata - anasyn dál anyqtaýǵa bolady. (Shyǵys Qazaqstandaǵy Altaı taýynan tabylǵan «Altyn adam»)
VI. Bekitý:
Mýtasıaylyq ózgergishtik degenimiz ne?
Mýtasıa termıniń ǵylymǵy kim engizdi?
Adamnyń týqymqýalaýshylyǵyn zertteýdiń neshe ádisi bar?
VII. Qorytyndylaý:
Mýtasıalyq ózgergishtik
Gender men hromosomadaǵy turaqty ózgerister nátıjesinde qalyptasqan ózgeristi aıtady
Mýtasıa termınin ǵylymǵa eń alǵash G. De. Frız engizdi
Mýtasıanyń gendik, hromosomalyq, genomdyq degen túrleri bar
VIII. Úıge tapsyrma berý:
§29, 30, 44 sýret
IX. Baǵalaý: Jınaǵan týlary arqyly baǵalaý
You Might Also Like
