InfoHub Logo

14 shildede New Horizons ǵalamshararalyq zonty Plýtonǵa eń mınımaldy qashyqtyqqa jaqyndap, onyń eń sapaly sýretin jasady. Sýret 12 500 kılometr qashyqtyqta jasalynǵan. Ergejeıli ǵalamsharǵa osyndaı qashyqtyqqa jaqyndaý úshin ǵarysh apparatyna 9 jyl qajet bolǵan. New Horizons Plýton jáne onyń serigi Haron jaıly derekterdi jınap, Jerge jiberedi, odan keıin Koıpera aımaǵynda ornalasqan obekterdi zertteıdi.

 

Plýtondy zertteýdegi qysqasha tarıhı maǵlumattarǵa toqtalaıyq. 1930 jyly aqpan aıynda amerıkalyq Klaı Tombo Kún júıesiniń toǵyzynshy ǵalamsharyn tapty. Ony Plýton  dep atady.

Plýton kezdeısoq jańalyq bolmady. Ony 15 jyl boıy izdegen. Neptýn men Ýran ǵalamsharlarynyń qozǵalysyna basqa bir obekt áser etetin. Esepteýler boıynsha ol «Neptýnnan ary» ornalasqan.

Ǵalamsharǵa Plýton degen at jaı berilmedi. Astronomǵa 11 jasar Okfordtyq qyz aqyl saldy. Venesıa Bernı (qyzdyń aty) ejelgi ańyzdarmen áýestenetin,  "ólim ámirshisi" Aıdtyń atyn qoıýdy usyndy, latyn tilinde Aıdty "Plýton" dep ataǵan.

Jańalyq ashylǵannan 2006 jylǵa deıin Plýton Kún júıesiniń toǵyzynshy ǵalamshary bolyp eseptelindi.  Biraq 20 ǵasyrdyń aıaǵy men 21 ǵasyrdyń basynda Kún júıesiniń syrtynda Plýtonnan da kólemdi obekter kóp tabyldy.

2006 jyldyń 24 tamyzynda «ǵalamshar» termınine birinshi ret anyqtama berildi, biraq Plýton bul anyqtamalarǵa sáıkes kelmedi. Sondyqtan Plýtondy ergejeıli ǵalamsharlar qataryna qosý týraly sheshim qabyldandy. Biraq keıbir ǵalymdar Plýtonnyń orny «ǵalamsharlardyń» janynda dep esepteıdi. 

Qazirgi ýaqytta Kún júıesindegi  resmı tanylǵan ǵalamsharlardyń ishinen tek Plýtonǵa ǵana  jerdiń ǵarysh apparaty jaqyndamaǵan. Uzaq ýaqyt oǵan degen ushýlar keıinge qaldyrylyp, jaqynyraq ornalasqan obekterge kóbirek kóńil aýdarylǵan. 2003 jyly NASA osy ekspedısıany  qarjylandyrýǵa qarajat tapty.

Alan Shternniń "Jańa kókjıekter" jobasy qoldaý aldy.

Zond salmaǵy - 478 kg., onyń 77-si otyn, al 30 kg – ártúrli ǵylymı qurylǵylar. Zond arnaıy  jabyndymen  oralady, ol jabyndy ony mıkrometeorıtter men jumys isteıtin qurylǵylardan bólinetin jylýdan qorǵaıdy.

 

Sonymen qosa apparattyń bortynda arnaıy ǵylymı qondyrǵylar bar. Alice  Plýtonnyń atmosfera parametrlerin últrakúlgin sáýleniń dıapazony arqyly anyqtaıdy. Ralph – bul  kamera, ol túrli-tústi jáne aq-qara sýretter men stereosýretter jasaıdy. LORRI - teleskop, bettiń tolyq sýretterin alady. SWAP - qurylǵy, kún jelin taldaıdy. PEPSSI -  energetıkalyq bólshekterdiń spektrometri, SWAP-ty tolyqtyrady. SDC –  apparatpen soqtyǵysatyn bólshekterdiń massasy men jyldamdyǵyn anyqtaıtyn qurylǵy apparat. REX – apparattyń Jermen baılanysýyna jáne radıodıapazonda Plýton atmosferasyn zondtaýǵa arnalǵan antena.

Biraq apparattyń startynda keleńsiz oqıǵa boldy. 2005 jyly Vılma daýyly birinshi satyly údetkishti isten shyǵardy. Ushyrý birneshe ret keıinge qaldyryldy. 2006 jyly 19 qańtarda keme Plýtonǵa jiberildi.

2007 jyldyń aqpan aıynda "Jańa kókjıekter" apparaty Iýpıterdiń janynan ótti. Olardyń arasyndaǵy qashyqtyq 2,3 mln. km boldy.

Apparat Iýpıterge jetip, Plýtonǵa bet alǵanda ol birneshe jyl  uıqy rejıminde boldy. 2008 jyly zond Satýrn orbıtasynan, al 2011 jyly Ýran orbıtasynan ótti. 2014 jyly 6 jeltoqsanda apparat «oıandy», 2015 jyldyń qańtar aıynan bastap Plýtonnyń sýretterin jiberýde.

12-18 sáýir 2015 jyl, Plýtonnyń sýreti.

Jermen salystyrǵandaǵy Plýton men Haronnyń kólemderi.

 

---