InfoHub Logo

Rossıada 1917 jyly 25-qazanda tóńkeris jasap, Keńes úkimetin ornatýshy jumysker taby. Jumysker tabynyń jolbasshysy Komýnıs partıasy. Komýnıs partıasy ult partıasy emes, tap partıasy. Tap partıasy bolǵanda jumyskerler tabynyń, eńbekshi nashar tabynyń partıasy. Jáne bir halyqtyń ǵana jumysker, nasharlar tabynyń partıasy emes, barlyq jer dúnıedegi jalpy jumyskerler, nasharlar tabynyń partıasy. Komýnıs partıasyna barlyq adam balasy birdeı. «Anaý orys, men qazaq, mynaý jebireı, ol kápir, bul musylman» degen sózder baıaǵydan beri kele jatqan patsha, han, koróldardyń ornatqan ǵuryp-ádet, zań qaǵıdalarynyń jemisteri, ana sútimen emilip súıekterine sińgen adamdardiki.

Mundaı ala nıet ózimshildik adam balasyn azdyryp, bir- birimen jaýlastyrǵannan basqa eshnársege de jetkizbeıdi. Adam balasy azǵanda, menmen bolǵanda, bir-birimen jaýlasqanda barlyq mıhnatty jumyskerler, nasharlar taby tatpaq. Komýnıs partıasynyń túpki maqsaty adam balasynyń menmendigin, ózimshildigin, ala nıet aram pıǵyldyǵyn, bir-birimen jaýlasýyn joıyp, jer-dúnıege birdeılik, bostandyq, týysqandyq mahabbat, baqyt ornatpaq.

Bul maqsatqa jetý úshin Komýnıs partıasy aýyr halde júrgen kúlli dúnıedegi jumysker tabyn oıatyp, uıymdastyryp, qol qarýymen olardy quldanyp kele jatqan baılar tabynyń qolynan kúsh almaq. Ol kúsh — baılyq ám úkimet. 1917 jyly 25- qazanda Komýnıs partıasy jumyskerlerge bas bolyp, áskerdegi kresán kedeıleriniń balalaryn qosyp alyp Rossıanyń baılarynyń úkimetin ám barlyq zor baılyǵyn aldy. Rossıaǵa jumyskerlerdiń ám eńbekshi nasharlardyń keńesimen jańa zań, zakon, jón-joba is júrgizetin Keńes úkimetin ornatty. Jáne Komýnıs partıasy Rossıada úkimetti qolǵa alǵan soń jalpy Rossıadaǵy ulttardyń bári birdeı teń ekendigin ám ár ulttyń jumyskerleri, eńbekshi nasharlary óz ulttarynyń turmystaryna qaraı avtonomıaly respýblıkalaryn qurýǵa erikti ekendigin jarıalady. Kúlli Rossıanyń ámiri, bıligi, dáýleti jumysker nasharlar tabyniki ekendigin jarıalady. Ám bul Rossıadaǵy áp ulttardyń nashar tabynyń birdeılik negizine qurylǵan keńesti (sovetti) avtonomıalarynyń uıymdasyp, qurasyp, bir jalpy Rossıanyń qurama respýblıkasy bolatyndyǵyn jarıalady.

Rossıada ár ulttyń avtonomıalary quryla bastady. Túrkistan, Qazaqstan, Bashqurtstan, Tatarstan, Qalmaq, Ýkraına, Belorýs, Qyrym, Ázirbaıjan, Daǵystan, Armán ám basqa avtonomıalar qurylyp, bárin de komýnıser jobasymen keńes úkimetteri jasalyp, bári qurasyp, ortalyq úkimet Máskeýde bolyp, jalpy Rossıanyń birdeılik negizine qurylǵan quramaly Sovetti (keńesti) respýblıkasy boldy.

Mundaı úkimet jasaý qazirgideı tártip jasap, is júrgizý komýnızmniń túpki maqsatyna jetý úshin jasap otyrǵan jol.

Basqa túrli úkimet jasalsa, basqa túrli tártippen is júrgizilse, komýnızmniń túpki maqsaty, jer-dúnıege birdeılik, týysqandyq, mahabbat, baqyt ornatýy qıyn.

Jer-dúnıege birdeılik, týysqandyq ornaýyna baılar, myrzalar, tóreler qarsy. Sebebi ap-anyq, birdeılik, týysqandyq ornaıtyn bolsa, baılar maly men jerinen, úıinen aırylady. Myrzalar, tóreler ulyqtyǵynan, dárejelerinen aırylady. Qara malaılarmen birdeı qara jumysqa túsedi. Qoldary bylǵanady, baılyqtan, qojalyqtan, ulyqtyqtan aırylýǵa súıekke sińip qalǵan ala nıet aram pıǵyldyq, ózimshildik, menmendik kónbeıdi, bolmaıdy.

«Birdeılik» degen ne?.. Men qalaısha jalshy jumyskermen birdeılesem, men bul maldy, bul «darajany» odan tartyp alyp pa edim?—deıdi baı men tóre. «Kápir musylmanmen birdeı bolady, týysqan bolady degen ne?.. Kápir men musylman týysqan bolýshy ma edi. Birdeı bolýshy ma edi?..» — deıdi taǵy baı men tóre jáne olarǵa jaǵynyp olardyń paıdasyna sharıǵattan dálel tabady moldalar.

Mine, Komýnıs partıasynyń túpki maqsatyna jetýine qarsy turyp, bóget bolatyn osylar. Jer-dúnıege tegis jalpy bostandyq, birdeılik, týysqandyq ornaýy jumyskerler, eńbekshi nasharlar tabyna ǵana paıdaly. Baılar, tóreler qoldaryndaǵysynan aırylǵysy kelmeıdi. Nasharlardy daýam qul qylyp jumysqa jegip qoıyp, ózderi rahatta ǵana júrgisi keledi. Munyń bári jurtqa belgili is. Komýnıs partıasy bir ulttan bir ultty artyq, kem kórmeıdi. Biraq Oktábr tóńkerisinen týǵan jańaǵy aıtylǵan avtonomıalar da baılar, myrza, tóreler tabyna ám olardyń qyzmetshilerine jol erik berilmes deıdi, ám erik, jol berilmeý jaǵyna áreket qylady, ám qylyp ta keledi.

Túpki maqsatqa jetý úshin jer-dúnıedegi ár ulttyń jumyskerleri, eńbekshi nasharlary bir uıymda bolyp tize qosyp, is isteý kerek deıdi. Ám sonyń uranyn Oktábrden beri salyp is júrgizip keledi. Jalpy jer-dúnıedegi barlyq ulttardyń jumyskerleri, nasharlary birigip, tize qosý úshin óner-bilim júzinde artta qalǵan kirme ulttardyń jumysker eńbekshi-nasharlar taby óner-bilim taýyp, qatarǵa kirýleri kerek deıdi.

Mine, sol úshin ár ulttyń jumyskerler, nasharlar tabynyń turmys jaıyna qaraı dúken quryp, óz tilinde oqysyn, óz tilinde óner-bilim alsyn dep avtonomıa berip otyr.

Túbinde jer-dúnıege birdeılik, týysqandyq ornatý maqsatyn kózdep, soǵan jetý úshin Oktábr tóńkerisin jasap ár ultqa avtonomıa bergen Komýnıs partıasy ult máselesin osylaı qylyp jeńil ǵana sheshedi.

«Komýnıs partıasynyń munysy avtonomıa emes. Bir ultqa avtonomıa berse ol ulttyń ishki jumysyna nege kirisedi?» deýshiler komýnızmniń túpki maqsatyna qosylmaýshylar.

1922 jyl

---