InfoHub Logo

— Quzǵyn degen qus qoı, á, — dedi qustar jaıly sýretti kitapty paraqtap, qustardyń túr-túsimen, ereksheligimen tanysyp otyr­ǵan nemeresi Óteı atasyna.

— Joq, qus emes, Quzǵyn degen bı, — dedi atasy.

— Bıińiz ne, ata! Mine, «Quzǵyn degen qus. Myń jasaıtyn qus» depti, myna qustar týraly kitapta. Mine, senbeseńiz kórińiz, — dep qolyndaǵy kórkem tysty kitapty atasyna qaraı ala ushty.

Atasy ol kitapqa qaramastan:

— Jaraıdy, ol bylaı bolǵan, — dedi de, myna bir áńgimeni bas-tap ketti. — Sona-aý bir myń-myń jyldyń ar jaǵynda, «Qaz» degen eldi basqarǵan Quzǵyn degen bı bolypty. Baılyǵy dańqyna saı bolǵan desedi. Biraq aqıqattan habarsyz kórinedi. Ol qartaıa bastaǵan saıyn, «Ólmesem» degen ozbyr oıdyń jeteginde únemi qala beripti. Sol oıynyń izdenisi ony ólim jaıly kóptegen habarlardy jınaýyna sebep bolady.

Sodan, ózine qatarlas bılerden sol — óz elinde Jaýǵash degen áıgili qara úzgen shıpager bar ekenin, bul is jaıly bir bilse sol biletinin estıdi. Sóıtedi de, ony jurtty emdep júrgen jerinen shaqyrtyp, ordasyna aldyrtady. Odan qysqa amandyq-saýlyqtan soń-aq:

— Estýimshe, siz emkós, jurttan asqan shıpager ekensiz. Meniń zárý isimniń bilgiri siz dep estidim. Qane, aıtyńyzshy! Osy, ólmestiń, uzaq jasaýdyń bir emi, dárýi bar ma? — depti.

Shıpager Jaýǵash:

— Iá, bar! — dep qysqa ǵana qaıyrady eken. Onyń elden erek «Kóp jasasam» degen nápsiqorlyǵyn jaqtyrmaı, selqos qana. Quzǵyn bı bolsa Jaýǵash bilgirdiń ólmestiń emi «bar» degenine qýanyp, onyń jaqtyrmaǵanyn baıqamaı da qalady eken.

— Qane, aıtyńyzshy! Ol, ne zat? Ol, qaıda bar? Qol jetetin, alýǵa bolatyn jerde me? — depti ol, qýanǵanynan júregi aýzyna tyǵyla qatty soǵyp.

— Zeńgireren degen taýdyń ústinde, «Ábilhaıat» dep atalatyn bir tuma bar. Jurt ony: «Ólmestiń sýy» dep te ataıdy. Odan kim ishse, sol myń jasaıdy, — deıdi jaýǵash shıpager.

Muny estigen Quzǵyn bı:

— Kettik, — deıdi áı-sháısiz.

Quzǵyn bıdiń bul betinen qaıtpaıtynyn bilgen Jaýǵash bilgir, oǵan qalaıda ol sýdy taýyp berip qutylýdy oılaıdy. Sóıtedi de:

— Jaraıdy, ketsek-kettik! Biraq oǵan qyrýar qol kerek. Ol qolmen «Ólmestiń sýy» bar shyńdy aınaldyra eteginen, ortasynan jáne ústinen, úsh jerden tosqaýyl qoıyp kúzettiremiz. Óıtpesek, ol sýdan aıyrylyp qalýymyz múmkin. Sý syrǵyp keter. Óıtkeni ol óte kıeli sý. Taza zat. Siz taǵy, osylaı bara salsańyz, sizden jıirkenedi. Sondyqtan, jaqsy nıet etip, eki bas namaz oqyńyz. Biz de oqylyq. Onda baratyn adamdardyń barlyǵy da solaı etsin, — deıdi.

Osylaısha, tazalyqtaryn istep bolǵan soń, jer qaıysqan úsh júz qolmen dereý jolǵa shyǵady. Olar aptalap, sýyt júrip, mejeli orynǵa jetedi. Jetedi de, Jaýǵash bilgirdiń ornalastyrýy boıynsha, álgi ózderimen birge alyp barǵan úsh júz qoldyń júzin Zeńgireren shyńynyń etegine, aınaldyra qaraýylǵa qoıady. Ózderi shyńǵa qaraı órlep, onyń dál ortan beline barǵanda, aldyńǵy tár-tip boıynsha, ekinshi júzdikti qaldyrady. Jalǵasty alǵa órlegen olar, shyńnyń ústine de shyǵady. Sóıtedi de, qalǵan júzdikke qasıetti sýdy qorshaı qoralanǵan sap qurdyryp, «Ábilhaıat» sýyna Jaýǵash bilgir men Quzǵyn bı ekeýi ǵana barady.

Qasıetti sýǵa jetip, ony ishkeli jatqan Quzǵyn bıge Jaýǵash bilgir:

— Já, bıeke! Allah Jomart! Ol quldary ne surasa sony beredi. Bul — Onyń haqtyǵynyń, jomarttyǵynyń belgisi. Siz ómir boıy Odan máńgi ólmeýdi surapsyz. Ol sizdiń qalaǵanyńyzdy, mine, berdi. Ol tilegińizge jetýińizdiń sebepshisi etip meni sizge keziktirdi. Biraq siz munyń bu dúnıede óz zamandastaryńyzdan bólinip, uzaq jalǵyz qalý ekenin de eskerýińiz kerek edi. Siz bul sýdy ishken soń, mine, sondaı keleńsiz jaǵdaıǵa tap bolýyńyz bek múmkin. Asylynda, jalǵyzdyq Qudaıǵa ǵana jarasqan, — dep, Quzǵyn bıge, ózi unatqan uzaq jasaýdyń astaryndaǵy syrly aqı­qatty taǵy bir ret eskertip ótti. Bul sýdan ishse onyń qatarynan bólinip qalatynyn ashyq aıtty. Biraq pendeniń oılaǵanyn ózine eń durys etip kórsetetin ázázilge ábden shyrmatylǵan Quzǵyn, ony túsingen de joq. Tek, ol, bul qasıetti sýdan ishýdi ǵana armandady. Sonymen, ómir boıy armandaǵan sýyn ishti.

Ol sýdy ishkesin, endi, ol jerden ketpeıtinin aıtyp, qalǵan úsh júz qoldy, reti boıynsha, áýeli etekti qorǵaǵan júzdikten bas­tap, úshke bólip, elge qaıtardy. Bul úsh bólikti keıin jurt «úsh júz» atap ketti.

Sonymen, bı qosyn álgi sýdyń basyna tikti. Sóıtti de, sonda qaldy. Ol sýdan ishken saıyn jasardy. Jasarǵan saıyn ishti. Sóıtip, jasarǵan ústine jasardy. Áýeli el aǵalyq jasta boldy. Sosyn, jigit jasynda boldy. Sosyn, bala boldy. Sosyn, sábı boldy. Aqyr sońynda, jańa týǵan náreste boldy. Ol odan da ary jasaryp, juqa bylbyr teri haline aınaldy. Sodan, onyń bylbyr denesin astynan ósken shópter tesip shyǵypty...

Sodan beri, el ishinde, onyń atyna baılanysty: «Quzǵyndaı bolyp kim myń jasaıdy deısiń?» nemese «Myń jasaıtyn Quzǵyn dep pe ediń?» degen sıaqty naqyl men ańyz qalypty. Myna, sen aıtyp otyrǵan, qarǵanyń uzaq jasaıtyn túrin halyq, áne sol, Quzǵyn bıge uqsatyp, «quzǵyn» dep atap ketken eken. Bul, bizge, ár nárse óziniń shegimen bolǵany jaqsy ekenin bildiredi, balam, — dedi Óteı ata, áńgimesin berile tyńdap, aýzy ashylyp, silekeıi shubyrǵan nemeresiniń mańdaıynan ıiskep.    

---