InfoHub Logo

2008-2009 jyldary Shymkentte turyp jattym. Úlken ul sonda orta mektepte oqıtyn. Mekteptegi ata-analar jınalysyna jıi shaqyratyn. Balalardyń tárbıesine jaýapty, jasy 50-ler shamasyndaǵy Aqmaral esimdi maman boldy. Jınalysta biraz problemany birge talqylap, jıi kórisip turdyq. Bir kúni sol mektepte bir oqýshy sýısıdten qaıtys boldy. GorONO dúr silkindi. Aqmaral apaı meni mektepke shaqyryp: Bizdi jan-jaqtan qysyp jatyr. Sýısıdpen kúresýge kómektesseńiz. Menińshe, siz osy salada biraz nárse biletin sıaqtysyz. Bir balanyń ómirin bolsa da qutqaryp qalýǵa kómektesińiz,- dedi.
Men kelistim. Rasynda da sol kezde Vıktor Frankldyń kitaptaryn oqyp júrgem. Bul-Uly Mánge umtylý arqyly, adam ómirine rýhanı maǵyna berip, tirshilikke degen qumarlyqty oıatatyn ǵajap ilim edi.
— Jaqsy men leksıa oqyp bereıin. Biraq shartym bar.
— Aıtyńyz.
— Leksıaǵa 14 -15 jas aralyǵyndaǵy oqýshylardy ǵana jınaısyz. Úlken synyptyń oqýshylaryn qoıa turasyz.
— Nege?
— Keıin aıtam. Men ázirshe osy leksıalardyń qanshalyqty jemisti bolaryn tekserip kórgim keledi.
— Qalaýyńyz bolsyn. Biraq, bolashaqta joǵarǵy synyptardy da bir qamtyp ótseńiz.
— Kelistik.
Kelisken kúni mektepke keldim. Zalǵa segizinshi synyptyń tórteýin bir-aq qamady. Ý-shý. 14-15 arasynda oınaqshyp turǵan jasóspirimder. Meni ertip júrgen muǵalim de leksıanyń sátti bolaryna kúmándanyp, balalarǵa buıyra sóılep, tynyshtandyryp jatty. (Shyny kerek — kóbine leksıaǵa kedergi jasaıtyn oqýshylar emes, baqyraýyq ustazdar edi.) Ol: bularǵa sizdiń taqyryp aýyr emes pe? Bular áli tym bala ǵoı? - dep alańdap turdy. Balalar tar jerge tyǵylyp, kóbeıip alǵan soń bizdi basynyp, qalaı bolsa solaı sóılep, shýlap jatty. Balalardyń nazaryn birden aýdarý úshin men: «1939 jyly Avstrıanyń Vena qalasynda mynadaı qyzyq oqıǵa bolady» dep zor daýyspen bastap kettim. Zaldyń jartysy birden eleń ete qaldy. Ary qaraı áńgimeni qyzdyra túsip, Vıktor Frankldyń Osvensým túrmesine qalaı túsip, konslagerdiń tozaǵynan qalaı aman shyqqanyn barynsha shynaıy beınelep aıta berdim. Ol túrmede jatyp, ómirden ábden túńilgen, erteńgi kúnge degen ıneniń jasaýyndaı da úmiti qalmaǵan adamdardy sýısıdke jibermeı alyp qalǵan sátterin erekshe yqylaspen aıttym. 10 mınýttan soń-aq zal siltedeı tyndy. Olar fashıser kezindegi konslagerdegi sumdyq oqıǵalardy qumarta tyńdaǵanymen sózdiń túıini qaı jaqqa qaraı bara jatqanyn ańdaı almaı otyrdy.
Men konslager tozaǵyn aıaqtamaı jatyp, Frankldyń eń kóp qoıatyn suraǵyn olarǵa qoıdym:
— Balalar, sender ne úshin ómir súresińder?
Olar únsiz otyryp qaldy. Bireýi: - Qalaı ne úshin? Ózimiz úshin, — dedi. Men suraqty jeńildetip:
- Senderdi erteńge ómirge qumar etip, eliktirip turatyn ne zat? Kesh batqanda erteńgi tańnyń atýyn ne úshin ańsap jatasyń?-dedim.
— Onsha uqpadyq,- dedi bireýi.
«Mysaly bylaı: Adamdy ómirge ǵashyq etetin zattyń turaqsyz ekenin birinshi ret 9 jasymda baıqadym. Ol kezde oǵan mán berip, tereńine boılaǵam joq. Sebebi, kelesi qyzyq meni ilestirip ala jóneldi. Alty jasymda asyqqa sumdyq qumar boldym. Saqany shıirip atqanda 5-6 metr jerdegi asyqtar «shart» etip ushyp túsetin. Sol kezde meniń ómirge ǵashyq bolǵanym-aı! Saqanyń «sart» etip soǵysatyn sátin qaıtalaý úshin búkil kúshimdi sarqa jumsaýshy edim. Barlyq saqaǵa adamsha at qoıyldy. Qos qaltany asyqqa toltyryp, arǵy aýyldyń balalarymen «ompy» oınaý- óz aldyna bólek áńgime. Utqan asyǵyńdy qaıda tyǵaryńdy bilmeı ábigerge túsesiń. Sol kezde meniń eń jek kóretin sátim — kúnniń batatyn kezi edi. Kóz baılanyp, asyqtar kórinbeı bastaǵanda kóńil-kúıim jer bolatyn. Amal joq, úıińe qaıtasyń. Sharshap kep qulaǵan soń, kózim ilingenshe erteńgi tańdy atyra almaı jatam. Eger menen sol kezde bireý: «Balaqaı, sen ne úshin ómir súresiń? Ómirdiń máni ne?» dep surasa, men ol suraqqa oılanbaı jaýap berer edim.
«Qalaı ne úshin? Sondaı da suraq bola ma? Asyq úshin! Ómirdiń qyzyǵy asyqta. Biz asyq oınaý úshin jaralǵanbyz» der edim. Men tórtinshi synypqa ótkende qyzyq sezimdi bastan keshtim. Meni ómirge yntyq qylǵan asyqtar úıde shashylyp jatty. Júrekti órtep turatyn baıaǵy saqa da súıkimsiz súıekteı kórindi. Alyp oınaýǵa bıtteı de qulqym bolmady. İshteı ózime ózim tańqaldym. Biraq, árıne ómirden túńilip, ózime qol salǵam joq. Onyń ornyn fýtbol basty. Onymen aýyrmaǵan bala joq shyǵar. Sabaqta qońyraý soǵylsa dalaǵa atyp shyǵyp, dopty bir-eki ret teýip baryp, sabaqqa qaıta kirmesek ómir toqtap qalatyndaı seziletin. Ol kezde de meniń eń jek kóretin sátim-kún batatyn kez boldy. Ábden qarańǵy batyp, dop kórinbeı qalǵansha dalaqtap júgire berýshi edik. Tósekeke qulaı sala birinshi oılaıtynyń: «Qashan tań atady? Erteń qashan bolady? Erteń kúshti gol soǵam». Sóıtip jatyp uıyqtap ketesiń.

1986 jylǵy Meksıkadaǵy álem chempıonatyn bitkenshe túnimen uıyqtamaı kórip shyqtym. SSSR sol jyly Belgıadan 3-4 bop utylǵanda qaıǵyrǵanym-aı! Ómirden mán ketip, eshteńege kóńilim soqpaı tósek tartyp jatyp ta qaldym. Belgıaǵa bolysqan Fredrıkson degen sýdıanyń atyn jattap alyp, ábden qarǵadym. Ol kezde de men «Ómirdiń máni ne? Ne úshin ómirge ǵashyqsyń?» dese jaýabyn oılanbaı berýge daıyn edim. «Biz fýtbol oınaý úshin bul dúnıege keldik». (Sonda fýtboldy qatyryp ta oınamaımyn!)

Amal neshik, tabıǵattyń qalaýy boldy. Jas 15-ten asqan soń biz fızıologıalyq turǵyda pisip jetile bastadyq. Fýtboldan da mán ketti. Álbette, ómirden eshkim túńilgen joq. Klastaǵy jigitter bastary qosylsa qyzdar jaıly ǵana aıtatyn zaman bastaldy. Buryndary aqsha jınap, jarys uıymdastyratyn lıderler, endi otyrys pen týǵan kún uıymdastyratyn boldy. Svetti óshirip, qyzdarmen váls bıleý ómirdiń mánine aınaldy. Barlyq jigitter sol sátti bastan keshý úshin erteńgi ómirge sumdyq ǵashyq edi. Aýyldyń bul qyzyǵy da artta qalyp, stýdenttik shaq bastaldy. Shyn ǵashyqty izdeıtin kezeń endi keldi. Kezikti de. Esi-dertiń — sol qyz. Sol úshin ǵana ómir súresiń. Kóringen jerge sonyń atyn ǵana oıyp jazǵyń kep, ózińdi- óziń bıleı almaı júrgeniń. Ómirdiń eń sońǵy máni osy dep oıladym. «Arman bar ma jigitte, súıgendi alǵan» dep óleńdetip te qoıasyń. Kún saıyn uıyqtaý- azap. Erteńgi kúndi boldyra almaı shydamyń taýsylyp óle jazdaısyń. Bul jasta da bireý «Ómirdiń máni ne? Ne úshin ómir súrgiń keledi? Nege erteńdi boldyra almaı jatyrsyń?» dep surasa jaýabyn oılanbastan berer edim. Ǵashyq kezińde ólim týraly oı mıǵa kirip te shyqpaıdy. Sebebi, ómirge yntyq etip turǵan adamyń bar. Soǵan qolyń jetkenshe bir sátke de bosańsýǵa bolmaıdy. Aqyry, bul qýanyshqa da qol jetti. Bala-shaǵa da kóp kúttirmedi. Qysqasy, jasym 32-ge jetpeı mende ataq ta, úı de, kólik te, abyroı da, jumys ta-bári boldy. Biraq ómir súrýge degen qumarlyq kerisinshe solǵyn tartty. Birinshi ret 9 jasymda asyqtan sýyǵan sátim eske tústi. Sol kezde de tap osyndaı kúı keship edim. Syrttan qaraǵan adamǵa qyzyǵatyndaı-aq tirshiligim bar. Biraq, ary qaraı ne úshin janymdy salyp, murnymnan qan ketkenshe eńbektený kerektigin túsinbedim. Osyǵan deıin ómirge ǵashyq etken faktorlardyń bári úırenshikti nársege aınaldy. Jumystan sharshap kep, tósekke qulaısyń. Biraq baıaǵydaı «qashan tań atady?» degen degbir joq. Kerisinshe, «erteńgi kún bolmasa eken. Kún barynsha keshigip shyqsa eken. Tún ketpeı turyp alsaı ǵoı» dep tileısiń. Birinshi ret keshti saǵynatyn kúı keshtim. Búgingi kún bitti-aý aqyry! Jumystyń bitkeni ras pa ótirik pe? — deısiń taýsylyp. Tirshilik toqtap qalǵandaı, ómir bar qyzyǵyn sarqyp taýysqandaı sezilip turady. Mundaı suryqsyz, mán-maǵynasyz tirshilikpen 70-80 jasqa barý degen azap bop kórindi. Birinshi ret ólim týraly oılar pozıtıvke aınaldy. «Men ólip qalsam ne bolady?» dep oılaısyń. «Eshteńe de bolmaıdy. Tiri qalǵandar jantalasyp tirshiligin qıyndyqpen bolsyn jalǵap kete beredi» degen jaýap alasyń. Aıta keteıin- «Bala shaǵań úshin ómir súr. Olardy ósirip qyzyǵyn kóresiń. Áli nemere baǵasyń. Nemere baladan da tátti bolady» degen syńaıdaǵy keń taraǵan kózqaras maǵan shabyt bergen joq. Onsyz da men ondaı qyzyqtyń ortasynda armansyz júrip jattym. Toı-tomalaq, barys-kelis, aralas-bári de boldy. Báribir, olar ýaqytsha edi. Ondaı qyzyqtar «lap» etedi de, artynsha qaıta basylady. Kóp uzamaı esten shyǵyp ketedi. Óse kele uldyń uıaǵa, qyzdyń qıaǵa ketetini de kórinip turdy. Karl Gýstav Iýngtiń tilimen aıtqanda jan shirkin «Ǵaryshtyq maǵynasy bar» bir zatty ańsady da turdy.

Rýhanı izdenis otyzdan asqan soń erekshe údedi. Dúkennen «Dýhovnyı mır cheloveka» degen kitap satyp aldym. Asyqpaı paraqtap otyryp: «Chelovek v poıskah smysla» degen bólimdi kózim shaldy. Kókten izdegenim jerden tabyldy. Vıktor Frankl men onyń qalyptastyrǵan «Logoterapıa» ǵylymy týraly tuńǵysh ret tanystym. Ertesine onyń bir kitabyn ınternetten taýyp alyp, bas almaı oqyp shyqtym. Jaǵdaı jaqsaryp, bári de ornyna kele bastady. Álbette, perishte bop ketken joqpyn. Pendeshilik qatelikterdi jasap, ártúrli jaǵymsyz janjaldarǵa kıligip júrdim. Biraq ondaı oqıǵalardy ómirdiń zańdy bóligi dep qabyldadym. Esesine esti tez jınap, eńseni tez tiktep alatyn sheberlik paıda boldy. Birinshi ret erteńgi kúndi asyǵa kútetin hálimdi aqyry taptym. Endi Qudaı 100 jyl ǵumyr berse de qoryqpaımyn dep oıladym».
Osy kezde zaldaǵy balalar: «- Aǵaı aıtyńyz. Ol ne nárse? Biz de tapqymyz keledi Uly Mándi. Ólgenshe ómirge ǵashyq qylatyn qandaı zat? Frankldyń bergen jaýabyn aıtsańyzshy»,- dep shýlaı jóneldi. Qasymdaǵy baqylaýshy muǵalim tań qaldy. 14 jasar balalardyń «Ómirdiń máni» degen aýyr taqyrypty túsingeni bylaı tursyn, MÁNdi tabýǵa degen talpynysy ony esinen tandyrdy. Leksıa bitken soń da jap-jas balalar meni qorshap alyp, suraqtardy jaýdyryp jatty.
Bul leksıa oqýshylarǵa emes — jasy úlken muǵalimderge arnalǵandaı áser qaldyrdy. Ol ustazdar bólmesine jetkenshe: — Bizdiń ómirde ne maǵyna bar? Alatynyń elý myń aılyq. Ony da anaǵan-mynaǵan jınap, yryń-jyryń qylady. Ózimizshe ulymyz ben qyzymyzǵa aqyl aıtyp ursamyz. Bizdi tyńdaıtyn bala da kórinbeıdi. Áıteýir, «joqtan jaqsy ǵoı» dep mektepke salpyldap kelip, súıretilip qaıtamyz» dep ózimen ózi sóılesip kele jatty.

Avtory: Sanjar Kerimbaı

derekkóz: http://degdar.kz/?p=1239

Jalǵasy

---