InfoHub Logo

«Balaǵa kúshtep bilim berýden góri, balanyń bilimge degen qushtarlyǵyn oıatý -  eń mańyzdy maqsat»

K.D.Ýshınskıı

Jeke tulǵanyń motıvasıalyq júıesi sol adamnyń ishki jan – dúnıesi men syrtqy minez – qulqyn kórsetetin, onyń qoǵamdaǵy orny men mádenı – rýhanı deńgeıin anyqtaıtyn asa mańyzdy faktorlardyń biri ekeni daýsyz. Motıvasıa – adamzat áreketindegi negizgi qozǵaltqysh kúsh bolyp tabylady, ıaǵnı belgili bir maqsatqa jetý úshin  yntalandyrý úderisi.

Áleýmettik-psıhologıalyq minezdeme, erik qasıetteri, kóńil – kúı, shaǵymdar, áleýmettik kútilim, baǵyt qundylyqtar – barlyǵy tulǵanyń jeke qasıeti bolyp tabylyp, motıvasıalyq ortanyń túsinigin beredi.

Shet tilin oqytýda motıvasıanyń basty rólin túsiný úshin, bilim berý mekemelerinde muǵalimderge onyń negizgi ádis – tásilderin, qurylymyn jaqsy bilýi qajet.  Motıvasıa máselelerin qarastyrýda jáne qalyptastyrý jolyn izdestirýde ony túsinýge múmkindik bola bermeıdi, sebebi, motıvasıanyń qalyptasýy bul muǵalimnen oqýshyǵa berilmeıtindigi ár sabaqtyń úrdisinde kórinedi. Ýájderdiń qalyptasýy  - bul, birinshiden, sabaqqa degen ishki ynta seziminiń kórinýi jáne barlyǵyn túsine otyryp, motıvasıalyq qundylyqtar ortasyn óz betinshe ári qaraı damytýy.

Shet tilin oqytýdyń tıimdiligin tek qana  bilim alýshylarǵa baılanysty emes, oqytý strategıasyna baılanysty.  Osy strategıalardyń úılesimimen eń joǵarǵy  tıimdilikke qol jetkizýge bolady. Bul maqsatqa  jetý úshin eń basty faktor mynalar: muǵalimniń  bilim alýshyǵa nemese oqýshyǵa degen pedagogıkalyq is- árekettiń tıimdiligin  jetildirý jáne sabaqtaǵy áleýmettik – psıhologıalyq birlestik jaǵdaıyndaǵy qarym – qatynasy. Oqýshylardyń tanymdyq  qyzyǵýshylyqtaryn jáne  shyǵarmashylyq oılaý belsendilikterin amytý úshin árbir muǵalim óz sabaǵyn qyzyqty, tartymdy ótkizedi.

Qoıylǵan maqsattarǵa jetý úshin bastaýysh oqýshylarynyń sóıleý daǵdylaryn jetildirý, damytý jáne sabaqta oıyn túrlerin qoldanýy kerek. 

Óıtkeni, oıyn – kóńil – kúı, oılaý kúshterin talap etetin, uıymdastyrylǵan sabaq bolyp tabylady. Ár kez oıyn sheshim qabyldaýdy usynady, sebebi, jeńiske jetý maqsaty bolady.  Osy suraqtardy  sheshýde oılaý shyǵarmashylyqtary qalyptasady. Eger bala shet tilinde sóıleıtin bolsa, onda oqytý múmkindikteriniń úlken joly ashylady.  Birak, balalar bul jaıly oılanbaıdy. Olar úshin oıyn – qyzyqtyrýsabaǵy bolyp tabylady. Oıynda barlyǵy birdeı.   Bul tipti selsoq, nashar oqıtyn oqýshylar úshin de qyzyqty. Pán boıynsha alǵan bilimi emes, til boıynsha daıyndyǵy tómen oqýshylar oıynda aldyńǵy, birinshi bolýy múmkin, sebebi, olardyń tapqyrlyǵy, jınaqtyǵy oıyn barysynda kórinedi.

Teń dárejede bolýdy seziný, qýanyshty bólinýi, tapsyrmalardy túsinýi – bulardyń barlyǵy oqýshyǵa uıalshaqtyqty jeńýge, ózge tildegi sózderdi sóıleýge, ıaǵnı, ózderin erkin ustaýǵa ákeledi jáne oqytý nátıjelerinde  osylardy kórýge bolady.  Tildik materıal «bilinbeı» ıgeriledi, oqýshylardy «men basqalarmen birdeı dárejede sóıleı alamyn» degen qanaǵattanarlyq sezim paıda bolady. Osylaısha, oqý úrdisindegi oıyn keleshekte bilim alýshylardyń  shyǵarmashylyq oılaý daǵdylaryn, shyǵarmashylyq qyzyǵýshylyqtaryn qalyptastyrýǵa, damytýǵa septigin tıgizedi.

Sabaqta muǵalim oıyn barysynda «keıipkerler» túrin qoldanady, sebebi, bul – oqýshylardyń sóıleý daǵdylaryn, shyǵarmashylyq belsendiligin, til úırenýge degen qıalyn damytýǵa septigin tıgizedi de, verbaldy jáne verbaldy emes qarym – qatynas túrlerin qoldana otyryp, aǵylshyn tilderi quraldarymen almasady (sózdik) oqýshylardyń sózdik qory jınaqtalady, dástúrli emes qarym – qatynas jaǵdaıynda bilimdi qoldanýda emosıanaldyq – ıntellektýaldyq jaǵdaıyn qalyptasady.

«Jaz jáne kórset» - degen tásil oqýshylardyń shet tilindegi sózdiń qorlaryn qarym – qatynas jasaý úrdisinde  qoldanýǵa múmkindik beredi. Bul tásil de – ámbebap tásil bolyp tabylady, muny leksıka men gramatıkany bekitýge qoldanylady. [1.27b] Qarym – qatynasta qabiletterin damytý úshin óleńder qoldanylady. Ánderdiń  oqýshylar úshin  qyzyqtylyǵy  mynada: olardyń ne jaıynda aıtylatynda, qandaı áýen túrinde oryndalatyndyǵy. Ánder oqýshylarǵa birdeńe jaıly habar beredi, qyzyqtyrady, ıaǵnı qarym – qatynasta birinshi oryndy alýǵa ıtermeleıdi.

Oqýshylar ánderdi úırený barysynda, jańa aqparattar alady, shyǵarmashylyq qyzyǵýshylyqtaryn  qalyptasýyna septigin tıgizedi. Mysaly, oqýshylar, óleńdi úırený barysynda, dene músheleri men sezim músheleriniń, aǵylshyn tilindegi ataýymen tanysady.  Estetıkalyq motıvasıa jaıly aıtpaı ketýge bolmaıdy. Ásirese,estetıkalyq motıvasıa – oılaýdy damytady, kóńil – kúı,oılaý, jaǵymdy sezimderdi qalyptastyrady.  Bulardyń barlyǵy oqýshylar shet tilindegi óleńdi súıip qyzyǵýshylyqpen oryndaǵan jaǵdaıda ǵana júzege asady.

Ánderdi oryndaý mynandaı qabiletterdi arttyrady:

1. aıtý daǵdylaryn jetildiredi
2. daýys yrǵaǵy jáne yrǵaq artıkýlásıasyndaǵy naqtylyqty jetildirýge múmkindik beredi.
3. shet tili boıynsha tilin, sózdik qoryn baıytady.
4. tyńdalym, oqylym daǵdylaryn, biliktiligin arttyrady.
5. monologtyq, dıalogtik aıtylýlardy qalyptastyrady.
6. sóıleýdiń daıyndalǵan, erkin túrin damytady.

Tildi úıretý úrdisinde ánder – dástúrden tys merekelik element retinde bilim alýshylardyń emosıonaldy ortasyna (keńistigine) óz áserin tıgizedi. Ózge oqytý barysynda til shyǵarmashylyǵyn áýen túrinde qoldanǵanda, materıal tez jattalyp, sharshaǵandaryn basady.  Oqý materıaldarynyń mazmunyn irikteý barysynda tez jattalatyn, emosıonaldy, boıaýy qanyq materıaldardy alǵany durys.  Sabaq materıaldaryna naqty keıipkerlerdi engizgen jón. Eger, oqýshylar san eldiń mádenıetin, halqyn, áleýmettik ómiriniń sýretin kórmese, bilimge tek, sózdik qurylymmen shekteletin jaǵdaıda tez umytylyp qalady.  Jumys barysynda oqýshylarmen, oqýlyqtaǵy mátinderdi ǵana qoldanbaı, muǵalim beınesabaqtardy qoldanýǵa múmkindigi bar. [2,55b]   Ózge tildegi qarym – qatynasqa baılanysty kommýnıkatıvtik tapsyrmalar bilim alýshylarda  úlken qyzyǵýshylyq týdyrady. Egerde sóıleý barysynda sózderdi kóp qoldansan, balalar jaqsy jattaıdy. Aǵylshyn tili sabaǵyndaǵy dıalogtar jańa sózderdi ıgerýge kómegin tıgizýde, nátıje kórsetkenindeı kommýnıkatıvtik ádister – oqýshylardyń sabaq barysyndaǵy súıikti eń kóp qoldanylatyn ádisteriniń biri. Bastaýysh oqýshylaryna aǵylshyn tilin úıretýde túrli ádis- tásilderiniń kóptigine qaramastan keıbir qıyndyqtar kezdesedi. Aǵylshyn tilin oqytýda bastaýysh synyptaǵy (1-2 synyp) jas erekshelikterine negizdeledi: atap aıtsaq, tez sharshaıdy, kóńil aýdarmaý, este saqtaý deńgeıi tómendeıdi. Sonymen birge, qarym – qatynas qabiletterin damytýdaǵy negizgi qıyndyqtardy, mynadaı motıvasıalyq máselelerdi de jatqyzýǵa bolady:

• Qoıylǵan mindetterdi sheshýde oqýshylardy tildik jáne sóıleý quraldarynyń jetispeýshiligi.
• Oqýshylar sabaqta ujymdyq taqylaýǵa keıbir sebepterge baılanysty qatyspaıdy.
• Oqýshylar shet tilinde baılanys jasaý uzaqtyǵyna shydaı almaıdy, ásirese, úlgerimi tómen oqýshylarǵa qatysty.

Osyǵan oraı balalardyń fızıkalyq psıhologıalyq  erekshelikterin eskere otyryp, kóp kúsh túsirmeıtin tapsyrmalar berýi qajet. Bastaýyshta aǵylshyn tili oqytý kezeńinde ár sabaqqa bıler jáne ár túrli qozǵalys túrleri qoldanylady (sergitý sátteri). Bulardy qoldaný barysynda árbir oqýshyǵa tildik materıaldy saqtaý maqsaty qoıylady. Óleńderdiń shýmaqtaryn, tarmaqtaryn qoldaný kúndelikti tájirıbede negizgi gramatıkalyq úlgilerin saqtaýǵa septigin tıgizedi.  Sonymen birge oqytý úrdisinde pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, tartymdy oıyndarǵa ulasady. [3,30b.]

Tańdamaly sabaq (dástúrli emes sabaq) ár túrli bolady, ıaǵnı, oqytýdyń dástúrden tys ádis – tásilderi qoldanylady jáne munda balalardyń oqytý deńgeıin ǵana kóterip qoımaıdy, sonymen birge basqa da qabiletterin ashýǵa septigin tıgizedi.  Atap aıtsaq, óleńderdi deklarasıalaý qabileti, sóıleý daǵdylaryn damytý, jaǵdaıdy kórsetý, shet tilinde óleń aıtý, sóıleý barysynda ózindik kózqarasyn berý, bolyp jatqan jaǵdaılar týraly aqparat berý,  sóıleý mádenıetin saqtaý,aǵylshyn tilinde sóıleıtin elderdiń salt–dástúrlerimen, mádenıetimen jan–jaqty tanysady. Sabaqta oqýshylar shyǵarmashylyǵy aǵylshyn tilin oqytýdaǵy basty kommýnıkatıvti baǵytqa júginedi. Eń bastysy balalar muǵalimdermen tyǵyz baılanysta birlese otyryp,tek alǵan bilimderimen qatar tildik jeke sóıleý materıaldaryn ıgerip qoımaı, bastaýysh synyp oqýshylaryn, kommýnıkatıvtik daǵdylaryn qalyptastyryp, tıimdiligin anyqtaıdy. Sondaı–aq aǵylshyn tilindegi mádenıetaralyq qarym – qatynasqa qatysýǵa oqýshylardyń daıyndyǵy men yntasyn qalyptastyrady. Tek oqýshylardyń sabaq shyǵarmashylyǵyndaǵy, ıaǵnı, sabaq barysynda, negizgi túrleri – shet tilinde aıtylym, oqylym, jazylym bolyp qana qoımaı muǵalimmen jeke bir – birimen jandy, belsendi qarym – qatynas bolýy kerek. Balalardyń shet tiline degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin oqý úrdisinde sabaqqa degen belsendiligin jaqsy uıymdastyrý kerek.  Atalyp ótken ádis – tásilder, bastaýysh syny oqýshylarynyń tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn damytýǵa septigin tıgizedi. Ásirese, tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn damytý osy jas ereksheliginde tıimdi bolmaq.

 

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi

1. Bocharova L.P. 1996; - 27b.
2. Galskova N.D. 2004; - 55b.
3. Fýrsenko S.V. 2005; - 30b.

Ybyraı Altynsarın atyndaǵy
Arqalyq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń
4 kýrs stýdenti Zeınýlla Gúlmıra Qaırbekqyzy

---