Organızmderdiń negizgi tirshilik ortasy
Organızmderdiń negizgi tirshilik ortasy
Bıologıa 9 - synyp
Maqsaty: Jas urpaǵymyzdyń eldigimizdi, erligimizdi saqtar, órkenıetti elmen ıyq tireser urpaq bolý úshin qaıyrymdylyqqa, ımandylyqqa, baıqampazdyqqa, tabıǵatty súıýge, qorǵaýǵa úıretý. Ata – babadan qalǵan dástúrge búgingi urpaqtardyń murager ekenine kórsetý.
Jas urpaqty óz betterimen jumystanýǵa jaǵdaı jasaý, birin - biri tyńdaýǵa daǵdylandyrý.
Kórnekilik: Plakattar, taratpa tapsyrmalar, «Naýryz kóje» taǵamdarynyń sýretteri, taıqazan sýreti.
Sabaqtyń ádisi: Dástúrli emes sabaq
Sabaqtyń jospary:
1. Naýryz toıyna daıyndyq (Uıymdastyrý)
2. Naýryz kóje taǵamdaryn daıyndaý. (Úı tapsyrmasyn tekserý)
3. Naýryz kóje pisirý (Jańa taqyryp)
4. Naýryz kóje taratý (Bekitý)
5. Naýryz toı batasy (Baǵalaý)
6. Naýryz toı sarqyty (Úı tapsyrmasyn berý)
İ. Naýryz toıyna daıyndyq.
Sálemetsizder me?!
Naýryzym - meıram júrekterge nur sepken,
Mańdaıymnan súıip jatyr kún kóktem.
Jaryǵyńmen, shýaǵyńmen Kún - ana,
Alyp keldiń jer betine gúl kóktem.- dep, aǵalarymyz jyrlaǵandaı. Búgingi sabaǵymyzdy «Ulystyń Uly - Naýryz» meıramyna arnaǵaly otyrmyz. Naýryz toıy «Naýryz kójesiz» ótpeıtini anyq, sondyqtan da bizderde bilimimiz arqyly naýryz kójesin daıyndap, taratamyz. Soǵan baılanysty sabaǵymyzdyń josparymen tanysyp alaıyq.
1. Naýryz toıyna daıyndyq (Uıymdastyrý)
2. Naýryz kóje taǵamdaryn daıyndaý. (Úı tapsyrmasyn tekserý)
3. Naýryz kóje pisirý (Jańa taqyryp)
4. Naýryz kóje taratý (Bekitý)
5. Naýryz toı batasy (Baǵalaý)
6. Naýryz toı sarqyty (Úı tapsyrmasyn berý)
Endeshe, josparmen jumystanaıyq.
İİ. Naýryz kóje taǵamdaryn daıyndaý
Osy bólimdi bastamas buryn, oqýshylar, men sizderge mynadaı suraq qoıǵaly otyrmyn.
- Naýryz kójeni neshe taǵamnan pisiredi?
- Jáne ony qaıda pisiredi? (Oqýshylardyń jaýaby tyńdalady). Taqtaǵa taıqazan maketi ilinedi. Oqýshylarǵa Naýryz kójeniń quramyndaǵy taǵamdarynyń sýretteri, artyna suraqtar jazylǵan. Taǵamdy ret - retimen alyp, suraqqa jaýap bere otyryp, taıqazanǵa salynady. Durys jaýapqa upaılar beriledi.
1. Sý (2 upaı) – Óndiristik jáne turmystyq qaldyqtardy joıýǵa bola ma?
2. Súr et (4 upaı) – Qazaqstan ǵalymdardyń alǵash ret seleksıa negizi boıynsha qol jetkizgen jetistikteri qandaı?
3. Bıdaı (3 upaı) – Seleksıa degen sózdiń maǵynasy ne?
4. Sút (3 upaı) – Genetıka ǵylymy degenimiz ne?
5. Tuz (2 upaı) – Ekologıa ǵylymy neni zertteıdi?
6. Meıiz (3 upaı)- Ekologıa ǵylymynyń qalyptasýyn neshe kezeńge bóledi?
7. Qurt (5 upaı) – Dúnıejúzilik ekologıalyq máselelerge ne jatady?
İİİ. Naýryz kóje pisirý
Balalar, endi ármen qaraı kójeni pisirý qajet. Ol úshin jańa taqyrybymyzdy bastaıyq. Búgingi taqyrybymyz «Organızmderdiń tirshilik ortasy». Synyp 2 topqa bóline otyryp, aldaryńa berilgen mátindi oqyp, ózara talqylańyz da, kerekti sóılemderdi dápterlerińe jazyp alyńyz. Top arasynda talqylap bolǵan soń, top lıderi ortaǵa shyǵyp, mátinniń mazmunymen tanystyrady.
Mátin: 1. Sý tirshilik ortasy.
Gıdrosfera ǵalamsharymyzdyń eń úlken kólemin alyp jatyr. Sý – jer sharynyń barlyq kóleminiń 71 paıyzyn qamtıdy. Sýdyń negizgi qoryn, 98 paıyzyn muhıttar men teńizder quraıdy. Qalǵan 2 paıyzyn máńgi muzdyqtar, ózender men kólderdiń úlesine tıedi. Sýda janýarlardyń 150000, ósimdikterdiń 10000 astam túri tirshilik etedi. Sý tirshilik ortasy organızmder úshin qolaıly orta bolǵanymen, ózine tán erekshelikteri bolady. Oǵan sýdyń tutqyrlyǵy, tuz konsentrasıasy, qysym, ottek mólsheri, sý qabatynyń qozǵalystary men aǵystary, aınalymdar, qorek qory, sýdyń ashshy nemese tushshylyǵy jatady.
Sýdaǵy barlyq organızmderge tán qasıet – júzý. Degenmen kóptegen baldyrlar, keıbir organızmder bekinip tirshilik etýge beıimdelgen. Júzýge nemese baıaý qozǵalýǵa baılanysty gıdrobıonttarda qurlyq organızmderinde bolmaıtyn erekshe morfologıalyq óskinsheler, júzý nemese eskek aıaqtary men júzbeqanattary, sý juqtyrmaıtyn zattar t. b. qasıetter paıda bolǵan. Mysaly, taý ózenderinde tirshilik etetin balyqtardyń denesi jumyr ári yqshamdy, aǵysqa qarsy júzýge beıimdi bolsa, jazyq jerdegi kólderdegi balyqtar, kerisinshe, iri ári jalpaq bolyp keledi. Al muhıttardyń ár túrli tereńdikterindegi organızmderdiń morfologıalyq qurylysy, dene pishini men qozǵalýy múldem basqasha bolady.
Sý organızmderiniń ishinde medýzalar, qosjaqtaýly bylqyldaqdeneliler óz denesinen atqylaǵan sý qysymy kúshimen tez júzýge beıimdelgen. Bul qubylys, ásirese basaıaqty bylqyldaqdenelilerde jaqsy baıqalady. Osy ádispen qozǵalatyn kálmardyń jyldamdyǵy saǵatyna 40 - 50 shaqyrymǵa jetedi. Tushshy sý gıdrobıontarynyń keıbireýler sý betinde kádimgi qurlyqtaǵydaı syrǵanap ta júredi. Mysalǵa sýarshyndaryn alýǵa bolady.
2. Qurlyq - aýa tirshilik ortasy. Qurlyq - aýa – organızder úshin kúrdeli ózgeristerge úzdiksiz júrip jatatyn, tabıǵaty san qıly orta. Munda atmosferanyń gazdyq quramy, ylǵaldylyq, tyǵyzdyq, qysym faktorlar jıyntyǵy lıtosfera qabatymen baılanysyp jatady. Janýarlar men ósimdikter qurlyq - aýa keńistiginde tirshilik etýge beıimdelip, ony tolyqtyra túsedi. Tirshilik ortasyna tán kóptegen erekshelikterdi ( jaryqtyń mol túsýi, temperatýra aýytqýynyń kúshti baıqalýy, aýa raıynyń maýsym men táýlik boıynsha ózgerýi) baıqaýǵa bolady. Sýly ortamen salystyrǵanda qurlyq - aýa ortadaǵy tirshilik maýsymǵa, táýlik merzimine jáne geografıalyq ornyna baılanysty aýa temperatýrasynyń shuǵyl aýytqýynda ótedi. Ottekpen tynys alý músheleri jetile tústi. Janýarlar men qustardyń ushýǵa beıim jańa túrleri paıda boldy.
3. Topyraq tirshilik ortasy. Jer betinde topyraq túzilý prosesi – uzaqqa sozylǵan bıogeohımıalyq aınalymnyń jemisi. Topyraqtyń túzilýimen baılanysty jer betin jasyl ósimdikter álemi basady. Odan soń topyraqtyń mıkro – jáne makrofaýnasy qalyptasady. Ósimdikter men janýarlar jáne óli tabıǵat arasyndaǵy qorektik qarym - qatynastar topyraq túzilý prosesin, onyń fızıkalyq, hımıalyq jáne mehanıkalyq qurylymyn jaqsarta tústi.
Mysaly, topyraqtyń joǵary bóliginde ósimdikterge qajetti azot, kalıı, kálsı, fosfor jáne t. b. hımıalyq elementter jınaqtalady. Al topyraq ylǵaly ottekti, erigen tuzdar men mıneraldy zattardy sińirip, siltilik nemese qyshqyldyq ortan qalyptastyrady. Topyraqtyń qunarly qabatyn túzýdegi mıkroorganızmderdiń, ósimdik pen janýarlar ókilderiniń rólin erekshe ataǵan jón. Mıkroorganızmder ár túrli ósimdikter men janýarlardyń qaldyqtarymen zattarmen baıytady. Olardyń ishinde topyraqta kóp kezdesetini - mıkroflora ókilderi - sańyraýqulaqtar, aktınomısetter men bakterıalar. Al topyraq mıkrofaýnasynyń ókilderi – ameba, talshyqtylar men kirpiksheli qarapaıymdylar jyrtqysh nemese parazıt retinde zat jáne energıa almasýdy júzege asyrady.
4. Organızmderdiń ózi tirshilik ortasy. Ósimdikter, janýarlar men mıkroorganızmderdiń kóptegen ókilderi ekinshi bir organızm esebinen tirshilik etedi. Mundaı organızmderdi parazıtter dep ataıdy. Barlyq parazıtterdi ektoparazıtter (qorek úshin ýaqytsha bir organızm denesiniń syrtynda kezdesetinder) jáne endoparazıtter (ekinshi bir organızmniń ishki múshelerinde kezdesetinder) dep jikteledi. Ektoparazıtterge – kádimgi qan sorǵysh masalar, sonalar, kene, búrge, súlikter t. b., al endoparazıtterge – askarıdalar, qarapaıymdylar, bakterıalar, qurttar t. b. jatady. Parazıtter bir organızmniń denesinde únemi bola bermeıdi. Olar kóbinese qorektený nemese kóbeıý úshin – ýaqytsha, keıde uzaq ýaqyt tirshilik etedi. Ol úshin orta qolaıly bolýy tıis. Organızm ekinshi bir organızm denesinde tirshilik etýi úshin uzaq jyldar boıy beıimdeledi. Sonyń nátıjesinde ondaı keıbir parazıtterdiń burynǵy jaqsy jetilgen ishki jáne syrtqy músheleriniń qyzmeti joıylyp ketedi.
İÚ. Naýryz kójeni taratý. Oqýshylar mátindi talqylap bolǵan soń, tapsyrmalar beriledi.
1. Test tapsyrmasy.
1. Kez kelgen organızmniń ónip - ósip, kóbeıýine, urpaqtaryn jalǵastyrýyna qolaıly tabıǵı - tarıhı qalyptasqan ortany: A) Sýly orta v) tirshilik ortasy s) Qurlyq orta
2. Morfologıalyq óskinsheler, eskek aıaqtary bar janýarlar qaıda tirshilik etedi?
A) qurlyq - aýa tirshilik orta
v) sý tirshilik ortasy
s) topyraq tirshilik ortasy
3. Ókilderi ekinshi bir organızm esebinen tirshilik etedi:
A) mıkrofloralar
v) amebalar
s) parazıtter
4. Qorek úshin ýaqytsha bir organızm denesiniń syrtynda kezdesetinder:
A) endoparazıtter
v) ektoparazıtter
s) parazıtter
5. Jer betin jasyl ósimdikter álemi basý úshin ne túziledi?
A) topyraq
v) sý
s) aýa
6. Sý - Jer sharynyń barlyq kólemin qansha paıyzyn qamtıdy?
A) 71
v) 85
s) 90
2. Tirshilik ortasyn kestege toltyr.
Tirshilik ortasy Tirshilik etýshi tiri organızmder Erekshelikteri
Ú. Naýryz toı batasy. «Batamenen el kógerer...» demekshi ata - baba salty boıynsha bata bergeli otyrmyz.
Oıda qoıyń jaıylsa, omyrtqamen quıryq je.
Qyrda jylqyń jaıylsa, qazy menen qarta je.
Qula bıeń qulyndap, keń dalaǵa syımasyn.
Jarylqa qudaı qabyl et, jarylqaýdyń qamyn et.
Baq ber, báleden saqta, qaýipten qaterden saqta! Áýmın! Osy batamenen óz bilimderińizdi baǵalaıyq.
Úİ. Naýryz toı sarqyty retinde úıge tapsyrma jazyp ala qoıaıyq. Organızmderdiń negizgi tirshilik ortalary taqyryby. Shyǵarmashylyq tapsyrma «Aýyl janyndaǵy organızmderge qolaıly tirshilik ortasyn» anyqtap sıpattama berińder.
Bıologıa 9 - synyp
Maqsaty: Jas urpaǵymyzdyń eldigimizdi, erligimizdi saqtar, órkenıetti elmen ıyq tireser urpaq bolý úshin qaıyrymdylyqqa, ımandylyqqa, baıqampazdyqqa, tabıǵatty súıýge, qorǵaýǵa úıretý. Ata – babadan qalǵan dástúrge búgingi urpaqtardyń murager ekenine kórsetý.
Jas urpaqty óz betterimen jumystanýǵa jaǵdaı jasaý, birin - biri tyńdaýǵa daǵdylandyrý.
Kórnekilik: Plakattar, taratpa tapsyrmalar, «Naýryz kóje» taǵamdarynyń sýretteri, taıqazan sýreti.
Sabaqtyń ádisi: Dástúrli emes sabaq
Sabaqtyń jospary:
1. Naýryz toıyna daıyndyq (Uıymdastyrý)
2. Naýryz kóje taǵamdaryn daıyndaý. (Úı tapsyrmasyn tekserý)
3. Naýryz kóje pisirý (Jańa taqyryp)
4. Naýryz kóje taratý (Bekitý)
5. Naýryz toı batasy (Baǵalaý)
6. Naýryz toı sarqyty (Úı tapsyrmasyn berý)
İ. Naýryz toıyna daıyndyq.
Sálemetsizder me?!
Naýryzym - meıram júrekterge nur sepken,
Mańdaıymnan súıip jatyr kún kóktem.
Jaryǵyńmen, shýaǵyńmen Kún - ana,
Alyp keldiń jer betine gúl kóktem.- dep, aǵalarymyz jyrlaǵandaı. Búgingi sabaǵymyzdy «Ulystyń Uly - Naýryz» meıramyna arnaǵaly otyrmyz. Naýryz toıy «Naýryz kójesiz» ótpeıtini anyq, sondyqtan da bizderde bilimimiz arqyly naýryz kójesin daıyndap, taratamyz. Soǵan baılanysty sabaǵymyzdyń josparymen tanysyp alaıyq.
1. Naýryz toıyna daıyndyq (Uıymdastyrý)
2. Naýryz kóje taǵamdaryn daıyndaý. (Úı tapsyrmasyn tekserý)
3. Naýryz kóje pisirý (Jańa taqyryp)
4. Naýryz kóje taratý (Bekitý)
5. Naýryz toı batasy (Baǵalaý)
6. Naýryz toı sarqyty (Úı tapsyrmasyn berý)
Endeshe, josparmen jumystanaıyq.
İİ. Naýryz kóje taǵamdaryn daıyndaý
Osy bólimdi bastamas buryn, oqýshylar, men sizderge mynadaı suraq qoıǵaly otyrmyn.
- Naýryz kójeni neshe taǵamnan pisiredi?
- Jáne ony qaıda pisiredi? (Oqýshylardyń jaýaby tyńdalady). Taqtaǵa taıqazan maketi ilinedi. Oqýshylarǵa Naýryz kójeniń quramyndaǵy taǵamdarynyń sýretteri, artyna suraqtar jazylǵan. Taǵamdy ret - retimen alyp, suraqqa jaýap bere otyryp, taıqazanǵa salynady. Durys jaýapqa upaılar beriledi.
1. Sý (2 upaı) – Óndiristik jáne turmystyq qaldyqtardy joıýǵa bola ma?
2. Súr et (4 upaı) – Qazaqstan ǵalymdardyń alǵash ret seleksıa negizi boıynsha qol jetkizgen jetistikteri qandaı?
3. Bıdaı (3 upaı) – Seleksıa degen sózdiń maǵynasy ne?
4. Sút (3 upaı) – Genetıka ǵylymy degenimiz ne?
5. Tuz (2 upaı) – Ekologıa ǵylymy neni zertteıdi?
6. Meıiz (3 upaı)- Ekologıa ǵylymynyń qalyptasýyn neshe kezeńge bóledi?
7. Qurt (5 upaı) – Dúnıejúzilik ekologıalyq máselelerge ne jatady?
İİİ. Naýryz kóje pisirý
Balalar, endi ármen qaraı kójeni pisirý qajet. Ol úshin jańa taqyrybymyzdy bastaıyq. Búgingi taqyrybymyz «Organızmderdiń tirshilik ortasy». Synyp 2 topqa bóline otyryp, aldaryńa berilgen mátindi oqyp, ózara talqylańyz da, kerekti sóılemderdi dápterlerińe jazyp alyńyz. Top arasynda talqylap bolǵan soń, top lıderi ortaǵa shyǵyp, mátinniń mazmunymen tanystyrady.
Mátin: 1. Sý tirshilik ortasy.
Gıdrosfera ǵalamsharymyzdyń eń úlken kólemin alyp jatyr. Sý – jer sharynyń barlyq kóleminiń 71 paıyzyn qamtıdy. Sýdyń negizgi qoryn, 98 paıyzyn muhıttar men teńizder quraıdy. Qalǵan 2 paıyzyn máńgi muzdyqtar, ózender men kólderdiń úlesine tıedi. Sýda janýarlardyń 150000, ósimdikterdiń 10000 astam túri tirshilik etedi. Sý tirshilik ortasy organızmder úshin qolaıly orta bolǵanymen, ózine tán erekshelikteri bolady. Oǵan sýdyń tutqyrlyǵy, tuz konsentrasıasy, qysym, ottek mólsheri, sý qabatynyń qozǵalystary men aǵystary, aınalymdar, qorek qory, sýdyń ashshy nemese tushshylyǵy jatady.
Sýdaǵy barlyq organızmderge tán qasıet – júzý. Degenmen kóptegen baldyrlar, keıbir organızmder bekinip tirshilik etýge beıimdelgen. Júzýge nemese baıaý qozǵalýǵa baılanysty gıdrobıonttarda qurlyq organızmderinde bolmaıtyn erekshe morfologıalyq óskinsheler, júzý nemese eskek aıaqtary men júzbeqanattary, sý juqtyrmaıtyn zattar t. b. qasıetter paıda bolǵan. Mysaly, taý ózenderinde tirshilik etetin balyqtardyń denesi jumyr ári yqshamdy, aǵysqa qarsy júzýge beıimdi bolsa, jazyq jerdegi kólderdegi balyqtar, kerisinshe, iri ári jalpaq bolyp keledi. Al muhıttardyń ár túrli tereńdikterindegi organızmderdiń morfologıalyq qurylysy, dene pishini men qozǵalýy múldem basqasha bolady.
Sý organızmderiniń ishinde medýzalar, qosjaqtaýly bylqyldaqdeneliler óz denesinen atqylaǵan sý qysymy kúshimen tez júzýge beıimdelgen. Bul qubylys, ásirese basaıaqty bylqyldaqdenelilerde jaqsy baıqalady. Osy ádispen qozǵalatyn kálmardyń jyldamdyǵy saǵatyna 40 - 50 shaqyrymǵa jetedi. Tushshy sý gıdrobıontarynyń keıbireýler sý betinde kádimgi qurlyqtaǵydaı syrǵanap ta júredi. Mysalǵa sýarshyndaryn alýǵa bolady.
2. Qurlyq - aýa tirshilik ortasy. Qurlyq - aýa – organızder úshin kúrdeli ózgeristerge úzdiksiz júrip jatatyn, tabıǵaty san qıly orta. Munda atmosferanyń gazdyq quramy, ylǵaldylyq, tyǵyzdyq, qysym faktorlar jıyntyǵy lıtosfera qabatymen baılanysyp jatady. Janýarlar men ósimdikter qurlyq - aýa keńistiginde tirshilik etýge beıimdelip, ony tolyqtyra túsedi. Tirshilik ortasyna tán kóptegen erekshelikterdi ( jaryqtyń mol túsýi, temperatýra aýytqýynyń kúshti baıqalýy, aýa raıynyń maýsym men táýlik boıynsha ózgerýi) baıqaýǵa bolady. Sýly ortamen salystyrǵanda qurlyq - aýa ortadaǵy tirshilik maýsymǵa, táýlik merzimine jáne geografıalyq ornyna baılanysty aýa temperatýrasynyń shuǵyl aýytqýynda ótedi. Ottekpen tynys alý músheleri jetile tústi. Janýarlar men qustardyń ushýǵa beıim jańa túrleri paıda boldy.
3. Topyraq tirshilik ortasy. Jer betinde topyraq túzilý prosesi – uzaqqa sozylǵan bıogeohımıalyq aınalymnyń jemisi. Topyraqtyń túzilýimen baılanysty jer betin jasyl ósimdikter álemi basady. Odan soń topyraqtyń mıkro – jáne makrofaýnasy qalyptasady. Ósimdikter men janýarlar jáne óli tabıǵat arasyndaǵy qorektik qarym - qatynastar topyraq túzilý prosesin, onyń fızıkalyq, hımıalyq jáne mehanıkalyq qurylymyn jaqsarta tústi.
Mysaly, topyraqtyń joǵary bóliginde ósimdikterge qajetti azot, kalıı, kálsı, fosfor jáne t. b. hımıalyq elementter jınaqtalady. Al topyraq ylǵaly ottekti, erigen tuzdar men mıneraldy zattardy sińirip, siltilik nemese qyshqyldyq ortan qalyptastyrady. Topyraqtyń qunarly qabatyn túzýdegi mıkroorganızmderdiń, ósimdik pen janýarlar ókilderiniń rólin erekshe ataǵan jón. Mıkroorganızmder ár túrli ósimdikter men janýarlardyń qaldyqtarymen zattarmen baıytady. Olardyń ishinde topyraqta kóp kezdesetini - mıkroflora ókilderi - sańyraýqulaqtar, aktınomısetter men bakterıalar. Al topyraq mıkrofaýnasynyń ókilderi – ameba, talshyqtylar men kirpiksheli qarapaıymdylar jyrtqysh nemese parazıt retinde zat jáne energıa almasýdy júzege asyrady.
4. Organızmderdiń ózi tirshilik ortasy. Ósimdikter, janýarlar men mıkroorganızmderdiń kóptegen ókilderi ekinshi bir organızm esebinen tirshilik etedi. Mundaı organızmderdi parazıtter dep ataıdy. Barlyq parazıtterdi ektoparazıtter (qorek úshin ýaqytsha bir organızm denesiniń syrtynda kezdesetinder) jáne endoparazıtter (ekinshi bir organızmniń ishki múshelerinde kezdesetinder) dep jikteledi. Ektoparazıtterge – kádimgi qan sorǵysh masalar, sonalar, kene, búrge, súlikter t. b., al endoparazıtterge – askarıdalar, qarapaıymdylar, bakterıalar, qurttar t. b. jatady. Parazıtter bir organızmniń denesinde únemi bola bermeıdi. Olar kóbinese qorektený nemese kóbeıý úshin – ýaqytsha, keıde uzaq ýaqyt tirshilik etedi. Ol úshin orta qolaıly bolýy tıis. Organızm ekinshi bir organızm denesinde tirshilik etýi úshin uzaq jyldar boıy beıimdeledi. Sonyń nátıjesinde ondaı keıbir parazıtterdiń burynǵy jaqsy jetilgen ishki jáne syrtqy músheleriniń qyzmeti joıylyp ketedi.
İÚ. Naýryz kójeni taratý. Oqýshylar mátindi talqylap bolǵan soń, tapsyrmalar beriledi.
1. Test tapsyrmasy.
1. Kez kelgen organızmniń ónip - ósip, kóbeıýine, urpaqtaryn jalǵastyrýyna qolaıly tabıǵı - tarıhı qalyptasqan ortany: A) Sýly orta v) tirshilik ortasy s) Qurlyq orta
2. Morfologıalyq óskinsheler, eskek aıaqtary bar janýarlar qaıda tirshilik etedi?
A) qurlyq - aýa tirshilik orta
v) sý tirshilik ortasy
s) topyraq tirshilik ortasy
3. Ókilderi ekinshi bir organızm esebinen tirshilik etedi:
A) mıkrofloralar
v) amebalar
s) parazıtter
4. Qorek úshin ýaqytsha bir organızm denesiniń syrtynda kezdesetinder:
A) endoparazıtter
v) ektoparazıtter
s) parazıtter
5. Jer betin jasyl ósimdikter álemi basý úshin ne túziledi?
A) topyraq
v) sý
s) aýa
6. Sý - Jer sharynyń barlyq kólemin qansha paıyzyn qamtıdy?
A) 71
v) 85
s) 90
2. Tirshilik ortasyn kestege toltyr.
Tirshilik ortasy Tirshilik etýshi tiri organızmder Erekshelikteri
Ú. Naýryz toı batasy. «Batamenen el kógerer...» demekshi ata - baba salty boıynsha bata bergeli otyrmyz.
Oıda qoıyń jaıylsa, omyrtqamen quıryq je.
Qyrda jylqyń jaıylsa, qazy menen qarta je.
Qula bıeń qulyndap, keń dalaǵa syımasyn.
Jarylqa qudaı qabyl et, jarylqaýdyń qamyn et.
Baq ber, báleden saqta, qaýipten qaterden saqta! Áýmın! Osy batamenen óz bilimderińizdi baǵalaıyq.
Úİ. Naýryz toı sarqyty retinde úıge tapsyrma jazyp ala qoıaıyq. Organızmderdiń negizgi tirshilik ortalary taqyryby. Shyǵarmashylyq tapsyrma «Aýyl janyndaǵy organızmderge qolaıly tirshilik ortasyn» anyqtap sıpattama berińder.
You Might Also Like
-
Excel kestelik prosesory. Negizgi uǵymdar men amaldar. Excel – de derektermen jumys isteý.
