InfoHub Logo

Iá, shyn máninde solaı boldy. «Otarqa» jańadan ashylǵan tusta qalada kásibı jýrnalısi ashyq kúnde shammen izdese de tabylmaıtyn. Biraq Amankeldi aǵa ádebıetten az kem habary barlardy gazetke tarta bildi. Jasserik Sádýaqas gazetke birjola ornalasty, redaktordyń orynbasary boldy.

Oǵan ár basshynyń tabaldyryǵyn tozdyra júrip, qoıarda qoımaı úsh bólmeli páter alyp berdi. Ekibastuz aýdanyna qarasty Óleńti orta mektebinde aǵylshyn tilinen sabaq berip júrgen meniń ádebıetke degen qyzyǵýshylyǵymdy, sóz saptasymdy baıqap (aýdandyq baıqaýǵa qatysyp, ballada oqyp, júldeli oryn alǵan edim) gazetke – jýrnalısıkaǵa  kelýime birden bir sebepker bolǵan, osy mamandyqtyń álipbıinen bastap tárbıelegen osy Amankeldi Qańtarbaev bolatyn.

Ol jyldary shet tiliniń mamany az, Ekibastuz aımaǵyndaǵy kóptegen mektepterde shet tili oqytylmaıdy. Ekibastuz aýdandyq bilim bóliminiń basshysy Zeınolla Moldahmetovtyń qarsylasqanyna qaramastan eki bólmeli páterdi taǵy da redaksıanyń qaramaǵyna aldyrtyp, meni otbasymmen Ekibastuzǵa ákeldi. Es bilgennen Abaıdan bastap, Qabdesh Jumadilov, Dýlat Isabakov, Ǵafý Qaıyrbekov, Muhtar Maǵaýınderdiń ádebı shyǵarmalaryn «Juldyz» ben «Jalyn» jýrnaldarynan oqyp, otbasynda ata-anamyzben birge taldap, talqylap otyrǵandyqtan bolar, ádebıetke asa qumar boldym.

Ádebıet álemi – bala kezgi armanym edi. Bul talabymdy mektepte tarıh pen ádebıetten sabaq bergen Adam Muhamedjanuly ushtady. Kúrdeli taqyryptarǵa shyǵarmany jıi jazǵyzatyn... Keıin shet tilder ınstıtýtyna tússem de, ádebıetten kete almadym. Mine, osy maqsatyma qoljetkizýge sebepker bolyp qana qoımaı, shyǵarmashylyq mektebinen ótkizgen Amankeldi Qańtarbaıuly boldy. Oıdy oı qýalaıdy ǵoı, osy rette mynaǵan da toqtala ketkim keledi.

Qazir kóp jas mamandardy úıretý, tálimger bolý isi qalyp bara jatqandaı. Árıne, maman oqý bitirgende kásipti alyp ketýge daıyn kúıinde kelýge tıisti. Biraq demep jiberý, aqyl-keńes aıtý, jeteleý isi (ásirese shyǵarmashylyqta) jetkiliksiz sekildi.

Iá, redaksıaǵa kelgende alǵashynda qınaldym, bir kún boıy bir bettik «Órt – tilsiz jaý» degen oryssha aqparattyq maqalany aýdarǵanym esimnen ketpeıdi. Degenmen úsh-tórt aıdyń ishinde bilim, densaýlyq, aýyl sharýashylyǵy salasyn jazýǵa ájepteýir tóselip qaldym. 1991-92 jyldarda Ekibastuz aımaǵyna Monǵolıa jerinen qandastarymyz qonys aýdardy. Men solar jaıly, olardyń máseleleri jaıly kóptegen problemalyq maqalalar, eńbek adamdary týraly ocherkter jazdym.

Árıne, qazaq tildi gazetti taratýda da qıyndyqtar kóp boldy. Tipti redaksıa qyzmetkerleri bala-shaǵamyzdy ertip, árqaısynyń qolyna 10-15-ten «Otarqany» ustatyp, kóshe-kósheni, úı-úıdi aralap, páterden páter qoımaı esikterin qaǵa júrip taratatynbyz. Aýyldarǵa jıi shyǵyp, oqyrmandarmen kezdesý uıymdastyrdyq, ákimdermen, mektep basshylarymen jumys istedik.

Men balalarǵa arnalǵan «Baldáýren» atty arnaıy bet uıymdastyryp, shyǵarmaǵa talaby bar oqýshylardy tarttym. Bul el ishinde gazettiń taralýyna edáýir septigin tıgizdi. Ujym bolyp jumyla atqarǵan eńbektiń nátıjesi jaman bolǵan joq. Ustazym bolǵan aıaýly jan Adam Muhamedjanuly, Saılaý Ǵıbatuly, Shaıqym Qunanbaıtegi (ımandy bolsyn bári) kún qurǵatpaı kelip, oı-pikirlerin, syndaryn aıtyp otyratyn.

Bizge tipti Aqtoǵaı, Baıanaýyl aýdandaryndaǵy oqyrmandarymyz da jıi habarlasatyn. Ol jyldary redaksıa kópshiliktiń pikirlesetin, áńgime-dúken quratyn úlken ordasyna aınalǵan edi. Muǵalimder, oqýshylar mektepten shyǵysymen redaksıaǵa keletin. Amankeldi Qańtarbaev gazetke jer-jerden jazatyn tilshilerdi de joǵary baǵalaıtyn.

Jýrnalıser kúninde olardy da marapattap, quttyqtap, redaksıaǵa shaqyryp, mazmundy kezdesýler uıymdastyratyn. Biz jaqsy dúnıe jaza qalsaq, baladaı máz bolyp qýanyp, birden nómirge salǵyzatyn.

Ár sózimizge, ár sóılemge shuqshıa qarap, tekserip, taldap, qate tapqan saıyn qatty eskertý jasap, kádimgideı ursatyn. Birde issapardan kelip, aýyl sharýashylyǵy týraly kólemdi maqala jazdym.

Ol kezde «sovhoz» degen sóz «keńshar» bolyp aýysty. Osy «keńshar» degen sózdi kim oılap tapqanyn bilmeımin, onsha jaratpaýshy edim, maqalada qaıta-qaıta «sovhoz» dep jaza berippin. Maqalany tapsyrǵannan keıin birden shaqyrdy, qyp-qyzyl bolyp ashý ústinde otyr eken. Qatań eskertti. «Osy sózdi kózińe shuqyp turyp ótken joly da túzetip edim.

Qaıta-qaıta nege jazasyń?» dep 4-5 bettik maqalamdy laqtyryp jiberdi. Osyndaı qatal tártip, ár áripti, ár sózdi, sóılemdi qatań qadaǵalaýynyń arqasynda jap-jaqsy tóseldim. Iá, ol kisiniń aldy úlken mektep edi. Maqalada kelispeı turǵan sóılemdi túzetip, qaıta terip ákel demeı, ózińdi oılandyryp, ózińe túzettirýiniń ózi kádimgideı sabaq bolatyn.

 Keıin Jasserik ekeýimizden kórkem dúnıe jazýdy talap ete bastady. Jasserikti bilmeımin, óz basym qaıta qınala bastadym. Biraq ádebıetke degen ynta, ádebı shyǵarmalardy kóp ári jıi oqý, shyǵarmashylyq izdenis bul qıyndyqtan da alyp shyqty. «Muńlyq», «Qıa jol», «Taǵdyr», «Beý, dúnıe...», «Alty qurt», t.b. kórkem áńgimeler jazdym. «Seniń ár áńgimeńniń sújeti, sóz qoldanysyń bir-bir poveske, áı joq, romanǵa júk bolar dúnıeler. Sen jazýyńdy toqtatpa» deýshi edi.

Ózi de qaı taqyrypqa salsa da jeldeı esetin, qalamy júırik, eshkimge jaltaqtamaı aıtaryn aıtyp, jazaryn jazyp tastap, ómirdiń ózine, shyndyqtyń júzine tike qaraıtyn. Keıin qoımaı júrip úsheýimizdiń kórkem shyǵarmalarymyzdyń basyn qosyp «Týǵan jer áýenderi» atty jınaq kitap shyǵardy.

Jalǵandyqqa, jalpaqtyqqa, jaramsaqtyqqa jany qas, sózinde de, isinde de mineziniń osy tusy qylań berip turatyn Amankeldi aǵanyń jýrnalısik mektebinen ótkenime óz basym rızamyn. Keıin oblystyq «Saryarqa samaly» gazetine aýystym. Gazetke maqalalarym shyqqan saıyn habarlasatyn.

Óz basym osy maqalam táýir-aý dep pendeýı oımen joǵary baǵalaıtyn dúnıelerimdi qatty synǵa alyp, «Suıylyp barasyń-aý, sen osy» dep eskertip otyratyn. «Táýir dúnıeleriń bolsa, «Otarqaǵa» da jiberip otyr» dep jıi aıtatyn. Qýana jarıalaıtyn.

Osy gazetke kelgennen keıin az jylda oblys ákiminiń grantyn ıelendim, azdy-kópti marapattaý, syılyqtarǵa ıe boldym, oqyrmandarǵa tanyla bastadym. Osy ýaqytqa deıin qazaqqa tanymal talaı-talaı iri-iri tulǵalarmen suhbattastym. Qazaqtan shyqqan tuńǵysh ushqysh-ǵaryshker Toqtar Áýbákirov, áıgili qalamgerler Sáken Júnisov, Qalmuqan Isabaev, Farıza Ońǵarsynova, Dýlat Isabekov, Tumanbaı Moldaǵalıev, QR Taǵamtaný akademıasynyń akademıgi Tóregeldi Sharmanov, áıgili óner juldyzdary – Roza Baǵlanova, Asanáli Áshimov, Ázirbaıjan Mámbetov, Bolat Aıýhanov, Roza Rymbaeva, Mádına Eralıeva, Quman Tastanbekov, Merýert Ótekeshova, belgili aktrısa Sholpan Baıǵabyl, «Dos-Muqasan», Elena Ábdihalyqova, Baýyrjan Ibragımov, Doshan Joljaqsynov, basqa da ondaǵan tanymal adamdarmen - ǵalymdarmen suhbattastym, halyqtyń rýhanı álemine qajetti dúnıelerdi gazet betine jarıalaýǵa umtyldym.

Semeıde jerles aqyn Sábıt Dónentaevtyń aıaqasty bolǵan zıratyn qalpyna keltirýge atsalystym. Bul iske «AstanaTemirjolSý» AQ-nyń prezıdenti Qýat aǵa Esimhanov bastaǵan pavlodarlyq, semeılik azamattar qoldaý jasady.

Pavlodar memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýty Sábıt aqynnyń kitabyn jaryqqa shyǵardy. Bul maqtanǵandyq emes, bul – orystanǵan jerde qazaq tilindegi gazetti uıymdastyryp, qoǵamǵa úlken silkinis jasaǵan, ana tilimizdiń, rýhanıatymyzdyń órleýine asa qomaqty eńbek sińirgen azamat Amankeldi Qańtarbaıuly bergen tálim-tárbıeniń arqasy, sol kisiniń jeteleýimen júzege asyrylǵan is dep baǵalaımyn.

 ...Sol jyldarda redaksıada Anar Qabdolla, Ásem Júnisova, keıin Raýza Musabaeva qyzmet etti. Betteýshiler Marıam Rahmetova, Qalımash Bókenova, keıin Shynar Qańtarbaeva, esepshi Valentına Kalmykova, Alma Jaqypovamen birge jumys istedik. Tatý-tátti ujym boldyq, bir-birimizdi kótermelep, qolpashtap, nátıjesinde jumysymyz da alǵa júrip beretin.

Olardyń bári de Amankeldi aǵany qatty syılady, aıtqanyn eki etkizbeıtin. Jyl saıyn redaksıa ujymyn týǵan jeri Baıanaýylǵa, Toraıǵyrǵa alyp baratyn. Ár taýdyń, tasynyń shejiresin, kimder ótkenin bári-bárin áńgimeleıtin, aıryqsha bir qýanyshqa bólenip, kóńili kóterilip qaıtatyn. Ásirese Máshhúr Júsip Kópeıuly týraly ákesinen estigen-bilgenderin maıyn tamyza aıtýshy edi. Máshhúr ata jaıly arnaıy nómir de jaryqqa shyqty.

Oblystyq «Saryarqa samaly» gazetiniń 2013 jylǵy 10 sáýirdegi nómirinde Amankeldi aǵanyń qaıtys bolǵanyna qyryq kún tolý qarsańynda «Alaýlap ótken jan edi» atty ol kisiniń azamattyǵy, halyqqa jasaǵan jaqsylyǵy týraly estelik maqalam jaryqqa shyqty.  

Ókinishke qaraı, osy estelikti «Otarqa» jarıalamady. Bir mysal, «ákemteatr» atanǵan M.Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatrda Ázirbaıjan Mámbetov otyz jyldaı bas rejıser boldy. Osy ýaqytty halyq «teatrdyń altyn ǵasyry» deıdi. «Halyq aıtsa, qalt aıtpaıdy» degen ras. «Otarqa» jaıly da oqyrmandarynyń, kópshiliktiń «Qańtarbaevtyń kezinde, bul gazette...» dep meıirimmen, rızashylyqpen aıtatyn jyly estelikterin jıi estımin.

Máńgilik eshteńe joq, ýaqyt ta, adamdar da, qoǵamnyń da ózgerýi zańdy. Biraq qundylyq, qadir-qurmet ózgermeýi tıis. Ulttyq múddeni, ulttyq tanymdy pendeýı tirlikpen qabyldamaı, kópshiliktiń, oqyrmandardyń talap-turǵysynan qaraýdy qaperde ustasa, qazaq gazetiniń utary kóp bolar edi-aý..  

Sol maqalada: «Júreksingen, jetkize almaǵan tustardy qaıta-qaıta jazǵyzyp, qatań talap qoıyp, quldyraǵan sátte demep jiberip, redaksıadaǵy ár adamnyń tabysyna shyn nıetimen qýanyp, otbasylarynda keleńsiz jaǵdaı bolsa, qolushyn berýge asyǵatyn abzal azamattyń orny bólek edi.

«Shólirkegen dalaǵa jańbyrly bult bolar em...». Shámil Ábiltaevtyń «Ańsaý» atty sırek oryndalatyn áni osylaı bastalady. Sol sekildi, ulttyq rýhanıatymyzdyń kenezesi keýip, joıyla jazdaǵan ýaqytynda tanbaı júrip «Otarqa» syndy tamasha gazet ashyp, jańbyrly bulttaı nur sebelegen, eldiń muńyn muńdap, joǵyn joqtap, izbasarlar daıyndaı bilgen  Amankeldi Qańtarbaıulynyń ózi ketse de, ıgilikti isteri halyq jadynan óshe qoımas. «Otarqa - ózimniń balam sekildi» deıtin keıde ázildep. «Sender onyń otyn óshirip almańdar, bul - qazaqqa kerek dúnıe ǵoı» dep saýsaǵymen «táıt» degendeı bolatyn  Amankeldi aǵamyz bu dúnıege qol bulǵapty.

Ulttyń ádebıetin janyndaı súıip, ana tiliniń mártebesin asqaqtatý úshin aıryqsha ter tókken Aqbettaýdyń aqyn uly máńgilik tynys tapty. Ózi únemi saǵynyp júretin, jylyna bir ret - redaksıany aparyp qydyrtyp qaıtatyn Baıanynyń topyraǵy bir burq etip basylǵan bolar...

Ózińiz otyn mazdatyp jaǵyp ketken «Otarqanyń» shyraǵy sónbesin!»

Qaıtys bolarynyń aldynda ómir boıy jıǵan-tergenderiniń basyn qurap «Dúnıe bir qısyq jol burańdaǵan» atty kitabyn jaryqqa shyǵardy. Mazmundy shyǵypty, qýandym. Bul – qalamgerdiń oqyrmandarymen sońǵy júzdesýi, syrlasýy eken...

O, dúnıede aldyńyz jaryq, ımanyńyz serik bolsyn, ardaqty Amankeldi aǵa!

Joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, Amankeldi Qańtarbaıulynyń qadirine jetken, qaıratkerligine bas ıgen zamandastary estelikter toptamasyn jaryqqa shyǵarýǵa nıettenipti. Árıne, olarǵa myń alǵys!

Jaqsynyń aty óshpesin!

 

 Saıa Moldaıyp, Qazaqstan Jýrnalıser odaǵynyń múshesi.

 

 

 

 

 

---