InfoHub Logo

Ony tuńǵysh ret oblystyq aqyndar aıtysynda kórdi. Alǵashynda kózine Haleliniń naq ózi sekildenip ketken. Adamnyń adamǵa egizdiń syńaryńdaı uqsaı beretindigin ol osy joly bildi. Biraq esin tez jıdy. Órekpigen kóńilin basyp, qyzyqqa jınalǵan qalyń toptyń arasyna sińip ketti. Qalanyń eń kórnekti jerindegi qyzyl tastan qalanǵan ásem saraıǵa da munyń tuńǵysh ret kelýi bolatyn. Ras, Mańǵystaý óziniń kir jýyp, kindik kesken jeri. Týǵan topyraǵy osy bir ásem qaladan kóp alys ta emes. Onyń alǵashqy úıleri salynyp bitkende-aq munyń ata-anasy osynda kóship kelip, jergilikti turǵyndardan alǵashqylardyń biri bolyp, ıen turǵan páterlerdiń biriniń kiltin alǵan. Iá, sol kezde salynyp bitken úılerge qonystandyratyn adamdy kóp izdep tabý úshin sarsylatyn edi aý jurt. Qazir aıtsań, kúlkili sekildi. Al mynaý saraı salyna bastaǵan kezde... Ol kezde Hansulý turmysqa shyǵyp, munaıly aýdanǵa ketken.

Ol ózimen-ózi bolyp uzaq júrdi. Áınek qabyrǵalardy jaǵalap, syrttaǵy úılerge, aǵashtarǵa, ersili-qarsyly júrgen adamdarǵa kóz saldy. Joǵaryda samsaǵan lústralardy tamashalady. Bir búıirdegi jurt kirip-shyǵyp jatqan esikke jaqyndap edi, úlken zaldyń qabyrǵalaryn jaǵalaı qoıylǵan kóp akvarıýmdy kórdi. Sol arada tıtimdeı balyqtardyń qımylyn qyzyqtap, biraz aıaldady. Osy akvarıýmdar bólmesiniń esiginen shyǵa bergen. Kenet... ony taǵy kórdi. Uzyn boıly. Iyqty da kelbetti. Endi ańǵardy, sheteldik djınsı kıipti. Etıketkasy sonadaıdan kózge túsedi. "Qazir tipti kózáınekterdiń de etıketkasyn almaı kıetin bolǵany nesi eken? Álde basqa elden ákelingenin kórsetý úshin be eken?! — degen oı basyna oraldy. Sol-aq eken, sánqoılaý qurbysynyń: "Keshegi keshte djınsı kıgen jigitter kóp boldy", — degen sózi esine túsip ketti. Mynaý da sondaı "kúshtiniń" biri bolar dep myrs etip, teris aınala bergen.

Kóp keshikpeı kópshilik ishke kirip ornalasty da, aıtys bastalyp ketti. Aıtys degeniń qyzyq bolady eken. Eki jaqtyń bir-birine aıtqan shymshyma sózderi, óz aýdanynyń namysyn qorǵap, eńbek adamdaryn maqtan etýi Hansulýǵa ábden unady. Aqyndardyń biri munyń burynǵy aýlynan eken. Burynǵy dep otyrǵany — óziniń kelin bolyp túsip, ketip qalǵan jeri. Sondaı aýyldas aqynnyń qarsylasy kenet munyń qulaǵy shalǵan bir jaıdy aıtqanynda aldymen kópshilikke qosyla máz boldy da, ile ózinen-ózi qýystanyp, qyzaryp ketti.

Hansulý óstip ózinen-ózi qysylyp otyryp, aıtysýshylardyń oryndarynan turyp, bir-birimen qol alysyp jatqandaryn bir-aq kórdi. İle-shala aıtysty júrgizýshi:

— Kelesi aıtysýshylar daıyndalǵansha oblysymyzdyń belgili ónerpazy, geolog Qaıyrbolat Amanjolovtyń oryndaýynda bir kúı tyńdańyzdar, — dep habarlady. Sol-aq eken sahnaǵa... ol shyǵa keldi. Ústindegi manaǵy kıimderi joq. Oıýlap tigilgen ulttyq kıim kıipti. Basynda — qundyz bórik. Ol munyń kózine taǵy da ottaı basyldy. "Qazaqsha kıim sondaı jarasady eken. Orkestrge qatysyp júrgeninde Halel de osylaı kıinýshi edi... Oǵan da osylaı ásem úılesetin..." Bir mezet Hansulý oıyna áldene túsip ketkendeı, jan-jaǵyna qarap abyrjı kóz saldy. Sóıtti de ózinen tórt-bes oryn árirek, shet jaqta otyrǵan on eki-on úsh jasar balany kórdi. Qolynda bir shoq qyzǵaldaq Áldekimge bergeli kútip otyrǵan bolsa kerek. Hansulý oılanbastan soǵan qaraı jyljydy. Qulaǵyna jigit tartyp otyrǵan kúıdiń sazy keldi. Biraq kóńili onda emes.

— Áı, bala, gúldi kimge ákeldiń? — dep sybyrlady onyń janyndaǵy bos orynǵa otyra qalyp.

— Aqmaralǵa. — Bala kózin sahnadan almaǵan kúıi jaýap berdi. Onyń dombyrashy ónerin berile qyzyqtap otyrǵany belgili edi.

— Sen bylaı iste, Hansulý bir qolymen balanyń qolyndaǵy gúldi alýǵa yńǵaılanyp, ekinshi qolymen oǵan aqsha tyqpalady.

— Aqmaralǵa basqa gúl alyp kel. Al mynaýyńdy maǵan ber, jaraı ma?

— Aǵam ursady, gúldi Aqmaralǵa ǵana ber degen...

— Uryspaıdy! — Hansulý onyń aǵasynyń uryspaıtyn adam ekenin biletin jandaı qaıyryp tastap, jalyna tústi. — Sen jaqsysyń ǵoı. Men ana aǵaǵa berýim kerek edi, úlgermeı qalamyn ǵoı gúl alyp kelýge! Bara ǵoı endi.

— Bala bosaı qaldy.

— Meniń ózim de osy aǵaǵa gúl syılaǵym kelip otyr edi. Alyńyz!

— Gúlin ustata saldy. Sol kezde kúı de aıaqtalyp, jurt dýyldata qol soǵyp ketti. Hansulý da jedeldete basyp, sahnaǵa bettegen...

Erteńine jergilikti teledıdardan Qaıyrbolatty Hansulý úshinshi ret kórdi. Kórkemónerpazdar úıirmeleri músheleriniń konsertinde óner kórsetken.

— Myna jigit keshegi aıtysta kúı tartypty ǵoı, Hansulý, sen kórdiń be! — dedi onynshy klasta oqıtyn inisi balasyn tamaqtandyryp otyrǵan buǵan burylmaǵan kúıi, ózge bireýden surap otyrǵandaı. Onysynan-aq óziniń beıtanys jigitke gúl syılaǵanyn onyń estip kelip otyrǵanyn jáne jaqtyrmaı qalǵanyn bile qoıdy. Áıtse de túk bilmegensip:

— Men qaısybirin tanımyn? Kórsem kórgen shyǵarmyn,- dedi ádeıi jaıbaraqat. İnisi myrs ete tústi. Biraq úndegen joq. Tek sálden soń turyp bara jatyp qana:

— Burynǵynyń áıelderi kúıeýleri qaıtys bolǵan soń bir jylǵa deıin qara jamylady deýshi edi, qazirgiler jarty jyl bolmaı jatyp qyzyq izdeıtin bolypty ǵoı, — dep qaldy.

İnisiniń burynǵynyń áıelderi eri ólgende qalaı aza tutatynyn bile bermeıtinin, áıtse de óziniń osy halin unatpaıtyndyqtan tıisip turǵanyn Hansulý jaqsy túsindi. Sońǵy kezderi reti kele qalsa óz narazylyǵyn bildire qoıýǵa ázir turǵan oǵan bul joly da dáıekti eshteńe aıta almaı, otyryp qaldy. Kómeıine tyǵylǵan renish jasyn únsiz jutyp, tamaǵyn jańa iship bolǵan kishkentaı ulyn keýdesine qysa bergen.

— Eı, sen óz jónińdi bil dep qashanǵy aıtamyn?! Jıyrma úshke jańa shyqqan jurttyń qyzy áli úıinde júr. Bul sonda on jetide bir gúli ashylmaı jatyp basyna qara jamylyp otyrýy kerek pe edi? — Ádetinshe sheshesi ara túse ketti. Sheshesi sóıleı bastaǵannan turyp ketip, esikke baryp qalǵan Erkin taǵy da burylmaǵan kúıi kidire tústi de:

— On segiz jasynda úıden qashyp ketpeı-aq sol jurttyń qyzynsha jıyrma úshine deıin úıde júrse kim qýmaq edi? Olaı bolǵanda siz de elde joq zańdy shyǵaryp, bireýdiń adamyn úıge ákelip otyrmas edińiz, — dep, shyǵa jóneldi.

— Qap, myna uldy-aı! Ne istesem eken muny, á?! — Sheshesi ahylady da qaldy.

— Men sóıtýdi de qudaıdan surappyn ba?! Men sóıte gór, jasaǵan, dep tileppin be?! Besikten beli shyqpaı jatyp bireýdiń azǵyrǵanyna kónse, oǵan da men aıyptymyn ba?! Ýyzdaı kúıinde bireýdiń bosaǵasynda qalaı qaldyrmaqpyn?! — Ákesi shaı iship otyrǵan kesesin tóńkere salyp, teris aınaldy. Áıeli qoıar bolmaǵan soń:

— Boldy endi, isterińdi istep alyp sonsha kúńirenbeı! Maza ber! — dep dúńk ete túsken. Hansulý kishkentaıyn kóterip, kelesi bólmege ketti. Kózinen parlaǵan jas eki betin jýyp bara jatyr...

... Ol kezde Hansulý, shynynda da, on segizge jańa tolǵan búldirshin qyz bolatyn. Jaı ǵana kúlimsireýden asatyn tasyrań minezi joq adamǵa qashan kórseń de ıba saqtaı jyly qaraıtyn moıyl kózdi, jas shybyqtaı balǵyn denesi súp-súıkimdi onyń kimge bolsa da unaýy múmkin edi. Biraq Halelden basqa onyń oıynda eshkim qalmapty.

Sol kúni ata-analary men muǵalimderinen jasyryp bıge baryp júrgen onynshy klastyń úsh-tórt qyzy muny da qoıar qoımaı ertip ketken. Onyń ústine Oktábr merekesi kúnderi bolatyn. Kınoǵa bara-bara jalyqqan, túrli keshki bas qosýlarǵa barýǵa anasy ruqsat etpeıtin Hansulý onsha kóp qarsylasqan joq. Anasyn tuńǵysh ret qyzdarmen kınoǵa baryp qaıtamyn dep aldap, úıden shyqqan. Sol kúni Halelmen tanysyp qaıtty. Eki júz shaqyrymdaı jerdegi aýdan ortalyǵynda turady eken. Armıa qatarynan oralǵanyna kóp bolmapty. Merekege baılanysty oblystyq baıqaýǵa qatysatyn bir top kórkemónerpazdarmen birge kelipti. Ózi shofer kórinedi. Hansulý ony birden unatty. Sol jyly qys boıy Halel túrli jumystaryn syltaýratyp, keıde demalys kúnderi de jıi kelip turdy. Mektep bitirý keshine shaqyrǵan Hansulýdyń usynysyna da qýana kelisti.

— Sol kúni tań atqansha qydyramyn, — dep ýáde bergen birde bul, ánsheıinde birer saǵattan artyq ýaqyt bola almaǵanyna qynjylyp. Sol bir kúndi ekeýi de asyǵa kútip edi... Sol bir tańdy qol ustasa qarsy alǵan ekeýi endi qaıtadan ajyrasýǵa dátteri shydamaı, sol kúngi avtobýspen jigittiń aýlyna attanyp ketken...

Sonshama asyǵýlary da tegin emes eken. Bári aıaq astynan boldy. Bir kúni Halel jumystan kelip, esikten kire qulap tústi de, sodan qaıta turmady. "Júregi aýyrady eken, ózi bilmeı júripti", — deıdi dárigerler. Jasqa áli tola qoımaǵan ulyn qushaqtaı Hansulý sóıtip qala berdi.

Habar tıisimen munyń ata-anasy da jetken. Kelýleri oryndy-aq edi. "Jalǵyz kúıeý balalary emes pe, ekeýi de kelipti. Olarǵa da ońaı deısiń be?! Qyzymyz áldekimge ketti dep áýelde renjigenimen, mundaıda qaıdan shydasyn?!" — dep, kópshilik rıza bolysyp qalǵan. Ájeptáýir bedeldi qyzmetter atqaratyn ata-anasynyń alǵashynda qyzynyń mektep bitirer bitirmesten úıden qashyp ketkenine qatty renjigeni de ras bolatyn. Osy kúılerin nemereli bolǵannan keıin baryp áreń moıyndaǵandaı jaǵdaılary bar edi. Halel qaıtys bolardan eki aı buryn ǵana qyzdarynyń tósek ornyn ákelip berip qaıtqan. Osy keliste olar bul úıdiń esigin ekinshi ret ashqan. Áýelde bir kóńilderi sýyp qalǵan quda-qudaǵılarynyń bul kelisine sol sebepti de aýyl adamdary erekshe nazar aýdarǵan. Biraq olardyń rızashylyǵy uzaqqa barmady.

— Kózimniń aǵy men qarasyndaı eki balamnyń biri edi. Jat jurttyq bala ǵoı dep, basqa túskenge kónip júrýshi edik. Endi ony bul úıde qaldyra almaımyn jesir qatyn atanyp, jetim bala bolyp otyrǵanyna tóze almaımyn. Bularǵa qarap otyrǵan joqsyzdar, basqa da balalaryńyz bar eken. Quda-qudaǵı, ruqsat berińder. Men balalarymdy alyp qaıtamyn. Sóıtip anasy kelgen kúnniń ertesine-aq qaraly jandardyń aldyna úlken másele qoıǵan. Alǵashynda mundaıdy kórmegen jurt ańtarylyp qalyp edi, aýyldyń syıly kempirleriniń biri sózdiń baıybyna tez baryp:

— Qaraǵym, bul sózińe túsine almadyq. Hansulý sizdiń balańyz emes pe?! Eń bolmasa kádeleri ótkenshe artyn kútsin degenge baryp, birinen soń biri sóılep kep berdi.

— "Estimegen elde kóp" degen osy eken-aý, bul qaı sózi?!

— Úıbaı-aý, eń bolmasa qyrqy ótse bir sári-aý!

— Eri ólgen áıeldiń ózi qalaı ketedi?! Onyń úıi osy emes pe?

Biraq anasynyń sheshimi berik eken. Endigi sózdi estigisi kelmegendeı, ornynan tez turdy da, basy salbyraǵan kúıi oramalymen betin basyp otyrǵan munyń ıyǵynan bir nuqydy:

— Tur, bar da jınal! Tájikelesip otyratyn ýaqyt joq! - dedi zilmen. Ana sózin jerge tastap, bóten eldiń aldynda jigerin jasytýǵa Hansulýdyń batyly qaıdan jetsin?! Súıretilip ornynan turdy. Súıretilip júrip, kıim-keshegin jınady. Súıretilip júrip, balasyn kıindirdi.

— Qaraǵym-aý! Shynymen bizdi tastap ketkeniń be?! Shynymen, Halelimniń otyn óshirgeniń be?! — dep, ańyrap kele jatqan anasyn kórdi bir kezde.

— Qudaǵı, endi jylatpańyz qyzymdy! Osy jylaǵany da jetedi qalǵan ómirine! — Anasy ony ıyǵynan qushaqtaı qaıtadan keri shyǵaryp jibergenine de baqyraıyp qarap tura beripti.

— Neǵyp tursyń melshıip!? Bolsań, balany al da mashınaǵa bar. Qazir mebelderdi tıeımiz!

— Mama! — dedi ol osy arada tuńǵysh ret anasyna tike qarap. "Keıin de almaımyz ba?!" degen susty suraq tur edi kómeıinde.

— Bar! — Anasy onyń ne aıtqysy kelgenin sezdi. Buǵan alara qarady da, qaıtadan buıyrdy. — Qaıta-qaıta áýre bolyp júretin jaıym joq. Mashına daıyn tur, birjola alyp ketemiz. — Hansulý keýdesiniń tereń túkpiriniń taǵy da bir úlken narazylyqtyń ushqynyn ańǵaryp qaldy. Osy kezde ananyń qatqyl qoly ony ıtermelep, dalaǵa alyp shyǵyp edi. Julqysýǵa dármeni joq kelinshek eńiregen kúıi alǵa tústi.

Osylaısha, qaraly úıdi odan saıyn qan qaqsatyp bular kete berdi... Eń bolmasa qyrqyn ótkizip ketsemshi! Jylyn kúteıin dep nege aıtpadym?! Ne degen ynjyq bolǵanmyn?! Anam — aq bolsyn, biraq nege bir ret meniń pikirimdi tyńdamady?! Men de bala emespin ǵoı! Men de ana emespin be?! Enemdi zar eńiregen kúıi keýdeden ıterip jatqanda, dátim qalaı shydady? Balasynan aırylyp, qan jutyp otyrǵan jandardyń úıinen úńireıtip, dúnıe-múlkin ala qashqanymyzǵa jol bolsyn!

Hansulý balasyn baýyryna basqan kúıi uzaq otyrdy. Ara-tura kózinen ashshy jas tamyp-tamyp ketedi. Bir kezde ózinen-ózi qatty qorlanyp, eńirep jylap jiberdi. Onyń jylaǵynan qorqyp balasy da shar ete qalyp edi.

— Qoıdym! Qoıdym, kókeshim! — dep, ony áldıleı ornynan turdy. Betine qarap edi, uly da áli kemseńdegen kúıi ózine qarap qalǵan eken. "Jylama, mama!" — deıtin sekildi sábı kózderi.

* * *

Qolyna kishirek qara chemodan ustaǵan, endi ǵana apyl-tapyl júre bastaǵan sábıin jetelegen Hansulý qalanyń ortalyq mıkroaýdandarynyń birindegi bes qabatty úıdiń aldynda taksıge minip jatty.

— Avtostansıaǵa jetkizip salsańyz boldy, — dedi ol ornyǵa berip, jón suraǵan shoferge. On shaqty mınýttan keıin taksıden túsip qaldy. Chemodanyn janyna qoıyp, balasyn qolyna endi ala bergen ony:

— Men kómektesip jibereıin, — degen beıtanys ún toqtatty. Qarasa, dál janynda Qaıyrbolat tur.

— Chemodanyńyzdy alyp júrýge ruqsat etińiz, — dedi ol ańtaryla qaraǵan muny sózime túsinbeı qaldy ma degendeı. — Kómektesip jibereıin.

— Raqmet. — Hansulý oǵan "chemodanym mine tur" degendeı sál shetke yǵysty.

— Qaıda baratyn edińiz?

— Geologtar poselkesine.

— A, onda jolymyz bir boldy.

Sálden keıin bular avtobýsqa kelip otyrdy. Qaıyrbolat Hansulýmen qatar ornalasyp, sózge tartty.

— Geologtar poselkesinde kimniń úıine bara jatyrsyz?

— Qalaı kimdikine? Óz úıime baramyn...

— Solaı ma? Keshirińiz, men buryn bizdiń aýyldan sizdi kórmegen sekildi edim. Sol sebepti týystarynyń úıine bara jatqan joq pa eken dep oılap qalǵanym. Sizdi tipti balasy bar adam degen oıymda joq edi.

Hansulý ózin jigittiń tanyp qalǵanyn sezip, qyzaryp ketti.

— Meniń gúl syılaǵanymdy aıtasyz ǵoı. Ónerińiz unaǵan soń yqylas bildirýdi boryshym dep eseptegen edim. Onyń ústine meniń kúıeýime qatty uqsaıdy ekensiz. Al menen qaıda bara jatyrsyz dep suraýyńyz jón. Meniń munda úıim bar dep aıtýǵa haqym da joq shyǵar, — osyny aıtty da, múdirip qaldy.

— Túsinbedim. Eger úıińiz bolsa, bulaı deýińizge ne sebep?

— Múmkin, siz ony bilmeıtin shyǵarsyz. Men Halel degen jigittiń kelinshegimin.

— Siz... Hansulýmysyz? — Qaıyrbolattyń kózderi úlkeıip bara jatyr edi.

— Iá, — dedi Hansulý kúrsinip. Sosyn: "Meniń ataǵym jaıylyp bolǵan eken", — dep kúıine oılap qoıdy.

— Birjolata kele jatyrsyz ba?

— Iá, qýyp jibermese, sol úıdiń bosaǵasynda qalamyn. — Bul joly Hansulýdyń úni nyq shyqty.

— Múmkin qalmassyz. Arada birer jyl ótken soń óz qyzyńdaı etip bireýge uzatýy da múmkin ǵoı, a? Ondaılar az ba? — Qaıyrbolattyń óńine kýaqy kúlki júgire qalypty. Buǵan synaı da, kúle qaraıdy. Hansulýdyń óńi de sál jylyǵandaı. Biraq úndegen joq Olaı bolsa qarsylyǵym joq deıtindeı.

Avtobýs birqalypty dúrilmen áli aǵyzyp keledi. Hansulý keýdesin kernegen áldeqandaı bir jaıly sezimdi sezingen saıyn, aldynda qamsyz pysyldaǵan bóbeginiń mańdaıyn qushyrlana ıiskep qoıady. Al aldynda qansha qarasań da jalyqtyrmastaı jarqyraǵan túp-túzý asfált jatyr. Kózine óz oshaǵynyń tútini elestegen Hansulý qaıta-qaıta tesilip, kókjıekke qaraı beredi. "Qashan jeter ekem", — dep asyǵyp keledi.

---