InfoHub Logo

Farıza Ońǵarsynova qazaq ádebıetinde poezıa janrynda adýyndy jyrlarymen baýrap alǵan poezıa padıshasy. F.Ońǵarsynovanyń ár taqyryptaǵy lırıkalyq shyǵarmalary, ondaǵy keıipkerler álemi, ıaǵnı lırıkalyq qaharman máselesi, aqyndyq sheberlik syrlary ár adamdy qyzyqtyrary aıdan anyq. Óziniń shyǵarmashylyǵymen ádebıet zertteýshileriniń nazaryn aýdaryp otyrǵan F.Ońǵarsynova jyrlaryn zertteýge kóptegen ǵalymdar qyzyǵýshylyq tanytqan.

F.Ońǵarsynova poezıasynyń tabıǵatyn taný – alyptardan bastaý alady. Kórkem sóz zergerleri Ǵ.Músirepov, Á.Tájibaev bastaǵan qazaq ǵalymdarynyń izin ala M.Qarataev, Á.Sháripov, S.Seıitov, Z.Ahmetov, Á.Jámishev, S.Qırabaev, R.Nurǵalıev t.b jalǵastyrdy. Aqynnyń zamandastarynan K.Ahmetova, N.Orazalın, Á.Kekilbaev, S.Erýbaev, Ý.Qalıjanov, A.Egeýbaev, T.Shapaı sekildi tulǵalardyń paıymdary men pikirleri.

Farıza Ońǵarsynova 1936 jyly qazirgi Atyraý oblysynda dúnıege kelgen. Alǵashqy óleńderi 1958 jyldan bastap baspasóz betterinde jarıalana bastaıdy. Osy jyldardan bastap aqynnyń óleń jınaqtary, tańdamaly shyǵarmalary, povesteri jaryq kóre bastady. Aqyn óleń jazýmen qatar, orys, týysqan respýblıkalar aqyndarynyń, Chılı aqyny P. Nerýdanyń jyrlaryn, keıbir dramalyq shyǵarmalardy qazaq tiline aýdarǵan.  

Aqynnyń jyrlary qoǵamdaǵy bolyp jatqan keleńsizdikterdi synaı otyryp, shyndyqqa týra qaraýymen erekshelenedi. F. Ońǵarsynovanyń shyǵarmalarynda shyndyq, qaısarlyq, adamgershilik, mahabbat, senim sekildi fılosofıalyq kategorıalar oryn alady. Aqyn «Úıim – meniń Otanym», «Mańǵystaý monologtary», «Revolúsıa jáne men» óleń toptamalary úshin, basqa da eńbekteri úshin marapattalǵan bolatyn. Shyǵarmashylyqpen aınalysýmen qatar saıasatqa da aralasyp, depýtattyq qyzmet te arqardy.

Aqyn murasy oqyrman qaýymnyń poezıa álemine degen qyzyǵýshylyǵyn týdyra bilgen, ǵalymdar tarapynan zertteý kózine aınalǵan baı mura. Aqyn murasy alpysynshy jyldardyń ortasynda “Sandýǵashtan”(1966) bastaý alyp, sekseninshi jyldardyń aıaǵyndaǵy “Tańdamalyny”(1987) jáne “Qyz ǵumyrǵa”(1966) deıingi aralyqty qamtıdy. Aqyn lırıkasy “Mańǵystaý marjandary” (1969), “Mazasyz júregińdemin” (1975), “Shilde”(1978), “Seniń mahabbatyń” (1979), “Suhbat”(1983), “Júrek kúndeligi” (1984), “Daýa”(1985), “Mańǵystaý monologtary”(1986), “Eki tomdyq: Tańdamaly shyǵarmalary”(1987), “Ósıet”(1995), “Qyz ǵumyr”(1996) jáne “Men saǵan ǵashyq emes em”(1999) syndy dúnıelermen tolyqty. Osylardyń ishinde “Mańǵystaý monologtary” Memlekettik syılyqqa ıe bolǵan shyǵarmasy.

Aqyn shyǵarmalarynyń eshkimge uqsamaıtyn ózindik qyrlary, úni bar. Qalamgerdiń jyrlary qurylymy jaǵynan bolsyn, mán-maǵynasy jaǵynan bolsyn, fılosofıalyq oılary turǵysynan bolsyn erekshe sıpatqa ıe. F. Ońǵarsynova poezıasynyń eń basty keıipkeri – qazaq qyzy, olardyń mahabbaty, ar-namysy, armany, qupıasy bolyp tabylady. Qazaq qyzynyń ar-namysyn bárinen joǵary qoıǵan aqyn óleńderi qyz balasyn tárbıeleýde úlken ról atqarady. Aqyn óz shyǵarmalarynda poezıany janyna serik etip, qýanyshy men qaıǵysyn,  syry men muńyn bólisetin jan dosyna aınaldyrǵan

Aqynnyń lırıkalyq keıipkerleri eshkimge uqsamaı bermeıdi, oqı otyryp ózimen birge kúrsindirip, oılantady, qýantyp, muńaıtady, tolǵandyrady. Únemi talpynys kúı keshkizedi. Ulylardy ulyqtaý urpaqtyń paryzy. Poezıa padıshasynyń adýyndy jyrlary arqyly uly tulǵalarymyzdyń rýhy tirilgendeı bolady. Ór rýhtyń jarqyly oınaǵan shyǵarmalary oqyrmanyn qanattandyrady, patrıotızmge baýlıdy, elin, jerin súıýge shaqyrady. Farıza Ońǵarsynova búgingi kúnniń tulǵalaryna da jyrlaryn arnap, esse tolǵaýlar jazǵan. «Halyq mahabbaty» degen essesinde N. Nazarbaev haqynda bylaı deıdi: «Sonda meniń oıyma anam marqumnyń sózi tústi. Ol kisi: «Eldiń basshysy – Alla taǵalanyń jerdegi kóleńkesi, oǵan qarsy sóz aıtý Jaratqanǵa qarsy shyǵýmen birdeı kúná», dep otyratyn. Elbasymyz tegin adam emes ekenine taǵy da senimim arta tústi». Aqyn Bıbigúl Tólegenova, Imanǵalı Tasmaǵaǵambetov, Muhtar Qul-Muhammed, Berdibek Saparbaev, t.b. tulǵalarǵa arnap óleńder, esseler, estelikter jazǵan.

Qyzýqandy, albyrt ta adýyndy aqyn kópshilikti eleń etkizip, keıbireýlerdi  asa joǵary talantymen  qalyń oıǵa qaldyryp júrgen  jyr ıesi sezimge baı, oıǵa darqan. Aqynnyń syrshyl júrek syrynyń tym tereńnen qaınap, býyrqanyp shyqqan móldir kóńil-kúıin ómirge, ortaǵa degen ózindik tereń pozısıasyn túsinemiz. Farıza jyrlarynda bári de bar: súıgenine renjý, qaıǵy-muńǵa batý, alasuryp mazasyzdaný, talpyný, izdeý, jalǵyzdyq sıaqty kez kelgen adam balasy basynan ótkeretin san alýan sezimderdi oqýshy qaýymnyń  óz basynan ótkergenindeı etip  áserli de sheber jetkizedi. Aqynnyń eshkimge uqsamaıtyn daýylpazdyń únindeı jyrlarynan almash qylyshtyń júzindeı ashshy shyndyqtyń ýy tamyp turǵandaı.

Bekbolat Aıda, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń 2-kýrs stýdenti, ǵylymı jetekshisi QazUÝ-niń aǵa oqytýshysy Týngatova Uljan Askarbaevna.

---