InfoHub Logo

Darhannyń sýsyma qara shashy, suńǵaq boıy, kúlgende marjandaı tiziler appaq tisteri, mazmunǵa toly kózderi ony basqa erkek kindiktiden daralap, erekshe etip kórsetýshi edi.

Onyń biri ǵana kemshiligi bar, joq eki, joq júz, joq myń. Darhan — ishimdikke jaqyn jan. Odan buryn, áıelin uryp, tapqan-taıanǵanyn dalaǵa shashady. Ol ózin ózgeden joǵary qoıatyn tákappar, bolmashy nársege bulqan-talqan bolatyn ashýlanshaq, qaýaq basyn jumys istetkizýden qashatyn qamsyz kisi. Álgi erkektiń jalǵyz uly bar, aty — Serik. Dál qazir Ulbosynnyń kúıeýine qarsylyq kórseter kúsh-qýaty joq. Kelinshek jeli shyqqan doptaı bosap, kókireginde kópten beri kóship júrgen alabult ony rýhanı turǵydan ábden álsiretip, tıtyqtatyp tastaǵan-dy. Áıeldiń jatsa-tursa oılaıtyny: «Kishkentaı Serikti qalaı baǵamyn?», «kúıeýimdi qalaı túzeımin?», «qatarynan úsh birdeı jumysqa qalaı úlgeremin?». Ol — shashy qap-qara, sulý, aqyldy, sharýaǵa tózimdi, ári eńbekqor kelinshek.

— Mama! Búgin biz eńbek sabaǵynda aǵashtan balǵanyń sabyn jonyp jasadyq, — dedi bala bulttan shyqqan kúndeı jarq etip. Dál osy sátte, onyń júzinen qalaǵan oıynshyǵyna zaryǵa jetken sábıdiń qýanyshy ańǵarylyp edi, alaıda asa kóńilsizdeý anasyn kórip jaman bop qaldy. Bala sheshesiniń isigen kózin, jarylǵan qabaǵyn, kógergen betin kórgende kirerge ıneniń jasýyndaı da tesik tappaı qaldy. Qınaldy. Ol: «Ákem.. anamdy taǵy da ıtshe tepkilepti ǵoı», dep oılaýy muń eken, oń kózinen bir tamshy jas aqty. Serik arqasyndaǵy portfelin jerge qoıǵan kúıi júgirip baryp anasynyń ottaı yp-ystyq qushaǵyna endi.

— Dalaǵa baryp oınap kel. Oǵan deıin tamaǵyńdy daıyndap qoıamyn, qulynym! — dedi sheshesi ántek jymıyp. Balaǵa ana júreginen tógilgen meıirim aınalaǵa shýaq bop shashylǵandaı sezildi. Naýryzdyń ekinshi jartysynda jer keýip, qar qazanǵa túsken toń maısha eridi. Al, sáýir basy qyltıa salysymen-aq jańbyr degenińiz úsh kún qatarynan toqtamaı jaýyp, birer kún tunjyrap turyp aldy. Sáýir Almaty kóshelerindegi qardy túgel jalap-juqtap áketkenimen de jer batpaq bop jatyr. Bir aptadan beri aspan kók túske boıalyp, burynǵydan da bıiktep ketkendeı. Qalanyń ishindegi záýlim ǵımarattar men úılerdiń arqasy kúnge qyzynyp, áli de býyn aspanǵa atyp jatqan jaıy bar. Kóktem erke qyzdaı sozylyp júrip aldy. Dala jylyndy-aý degende Janna, Sálıma, Esbolat pen Serik tórteýi oınaýǵa shyqty. Olar buratyla aǵatyn qara sýǵa bettedi. Jaǵasy opyrylyp, salpyerindenip turar shym bop keletin álgi sý balalar úshin qyzyqty kórindi. Keı tustan qarǵyp ótýge de týra keledi. Jaǵalaı ósken taldar da edáýir kúltelenip, dalaǵa jeleń kıinip shyqqan boıjetken sekildi maıysyp, biriniń shashyn biri órip turǵandaı shúıirkelese ketipti. Bergi jaqtan arǵy jaqqa ótýge arnalǵan shaǵyn kópir bar eken. Bireýler oǵan aty-jónin oıyp jazsa, endi biri jebe tesip ótken júrektiń sýretin tańbalapty. E-e-e, kórmegeni joq kónbis kópirim-aı. Tórteýi qaǵazdan keme jasap, sýǵa aǵyzýǵa daıyndaldy.

— Men bolashaqta akter bolamyn. Kınoǵa túsemin, — dedi kishkentaı Esbolat qýaqylanyp.

— Myna túrińmen be? — dep Janna balanyń murnyn saýsaǵymen tańqıtyp qoıdy.

— Óı, óz túrińe qarap alshy! — dedi Esbolat.

— Meni papam: «Kýkla Barbıym!» — dep erkeletedi. Sondyqtan da, maǵan búıtip sóıleýshi bolma. Uqtyń ba? — dedi qyz ashýǵa býlyǵyp.

— Uqpadym, al! — dedi Esbolat Jannaǵa umtylyp. Ol kóp oılanǵan joq, balany sýǵa ıterip jiberdi. Qapelimde onyń aýzyna sóz túspedi. Naqtyraq aıtqanda, keńirdegine kesek tyǵylǵandaı sóıleı almady da, uıalǵanynan beti dý ete qaldy. Sol kúnnen bastap aýladaǵylardyń bári «kýkla Barbıden» qorqatyn boldy... Arada az-kem únsizdik ornady.

— Eı, Serik! Saǵan ne boldy? Mamań sút bermeı qoıdy ma? — dedi qaljyńbas Esbolat oǵan suq saýsaǵyn bezep. Seriktiń kózindegi meımildep turǵan jasty kórip, shyny kerek balalar shoshyp qaldy. Úsheýi qaýmalasyp, «ne boldynyń» astyna aldy.

— Papam mamamdy taǵy da urdy, — dedi de balanyń kózinen eki monshaq domalap tústi.

— Oı, quıryqtan dyń-ń-ń-ń degizip úıden qýyp shyqpaısyńdar ma? — dedi erkekshora Sálıma. Bir mezette, jentek-jentek jel turǵany sol edi, qap-qara bulttar bir lekigende shalǵy soıyp túser mesteı bop jańbyryn tókti deısiń. Jaýyn tolastar emes, arty uzaqqa sozylar sirkiregen birkelki sarynǵa ulasatyn túri bar. Tar kósheniń jylǵalary men tórt qaǵaz keme sapqynyń tasyndaı zyrlady.

— Serik, seniń kemeń batyp ketti ǵoı, — dedi balalar yrjalaqtasyp.

— Keme bolǵan soń batady da. Men úıge kettim, — dedi bala murnynan sóılep, kózderi dombyǵyp, ántek-ántek basyp, aıaqty kere-kere adymdap, joldaǵy oı-shuńqyrdan birde jalǵyz aıaqtap, birde qos aıaqtap sekirip. Ol esiktiń aldyndaǵy taıǵaq tasty basamyn dep jyǵylyp, shekesin qanatyp aldy.

— Esbolat! Úıge kir, bol tez! — dedi anadaıdan aıqaı salǵan ákesi. Onyń aty — Maǵjan. Esken jarbıyp, ıt talaǵan mysyqtaı usqyny ketip tur. Esiktiń kózinde kútip turǵan deneli, qozǵalýy da muń bop kórinetin jalpaqbet ákesi balasynyń basynan sıpap, egeýdeı alaqanymen betin súrtip-súrtip qoıady. Bir nárse surady da, sodan soń betinen shópildetip súıe bastady. Esbolat ıyǵyn qopań etkizdi. Bul «bilmeımin» degeni. Olar úıdiń mańaı-mańyn kisi boıyndaı etip, tyshqan jorǵalap óte almastaı qylyp taqtaımen qorshap tastapty. Baıqasa, úsh bólmeli, kútimi óte jaqsy úı eken. Ieleriniń asa uqypty, beınetqor ekeni kózge shalynǵan múlik-múkámmalynan-aq baıqalyp tur. Al, Darhan úıde júrgende kókaıaz tynyshtyq ornaıdy. Ulbosyn men Serik lám-mım dep sóz tartpastan keshki astaryn ishe bastady. Áıeldiń júregi zýyldap, tamaǵynan as áreń ótip otyr. Qabaǵyn túıgen kishkentaı Seriktiń júzin salqyndyq jaılaǵan. Ara-tura uzaq jylaǵannan áli de solyǵy basylmaǵan bala murnyn bir tartyp qoıady. Anasy tamaǵyn taýyspastan kelesi bólmege ketti. Bir kezde shytynap, aýzynan araqtyń ıisi múńkigen Darhan keldi-daǵy, ún-túnsiz tamaq iship otyrǵan balasyna bejireıe bir qarap, sodan soń tyshqanǵa toıǵan mysyqsha tanaýyn shúıirip áketip, shań-shań aıaq-kıimin sheshpesten áıeli jatqan bólmege tartty. Bala ákesin alakózimen bir atty. Aldymenen ol jaqtan kúńkil estildi. Keıin jaryqshaqtana shyqqan Ulbosynnyń daýsy tunjyraǵan tynyshtyqty osyp-osyp jiberdi. Darhan Ulbosyndy oń qolymen dyryldata súırep ákelip, jatyn bólmedegi kereýetke kúshikshe laqtyryp jiberdi. Bala sasqanynan kesedegi shaıdy tógip aldy da, bir kezde ashýlanyp, úlken temir qasyqty ákesine laqtyrdy.

— Myna kúshik qaıtedi-eı?! — dep Darhan balasyna umtylyp edi, Serik dalaǵa atyp shyqty. Sostıyp turyp qalǵan Ulbosyn úrikken elikshe typyr etti de, eki attap balasyn qýyp jetti. Ol áli et jamylyp bolmaǵan syryqtaı-syryqtaı aıaqtary jerge tıer-tımesten qalyqtap barady. Serik esik aldynda jatqan jaryq dopty kózi shalyp qaldy da sony bir tepti.

— Balam! Úıge kire ǵoı... qazir uıyqtaıdy, — dedi anasy baıqus azar da bezer bolyp. Serik araqkesh ákesi uıyqtaǵansha dalada júrdi. Darhan temekisin býdaqtata tartyp, tereze aldynda uzaq ýaqyt turdy. «Óskende kókeńdi kózińe kórsetemin» dep oılady, bala. Usqyny ketip, berekesi qashqan úıde urys-keris kún ótken saıyn údep bara jatqany sózsiz. Tek sál ushqyn tússe bolǵany, bombydaı jarylǵaly tur. Darhan Ulbosynǵa:

— Sen topassyń! — dep aıqaılady. Áıeli oǵan:

— Sen ómirińde qýraı basyn syndyrmaǵan, neniń qaıdan, qalaı keletinin bilmeıtin, istiń baıybyna barmaı qyzbalyqqa salynatyn beıbaqsyń. Ómirdiń qyzyǵy, raqaty degen qalpaqpen uryp alar ońaı dúnıe emes. Esińdi jı, sorly. Dúnıeni talshyqtap, tirnektep jınasań ǵana, onyń qadir-qasıetin bilesiń. Seniń záredeı de paıdań joq. Sen bar ǵoı, tesikókpe, tesikqaltasyń, — dedi qalsh-qalsh etip.

— Beri kelshi-eı... sen qatyn! Qazir ustasam ońdyrmaımyn... — dedi erkek qany basyna shaýyp. Ulbosyn kúıeýiniń adam tózbes qylyǵynan ábden sharshaǵan. Pendezatynyń mańǵazdyǵyn, kerbezdigin, tákapparlyǵyn jaqsylap bir silkise jelge ushyp keter tozań eken ǵoı. Daýyl soǵyp edi, butaqtary alystan ıis shalǵan buǵynyń múıizindeı aspandap kóringen alyp terek, tup-týra ósip-óngen tusynan qaqyrap baryp qulady. Aıanyshty. Anasy men ákesiniń ursysqany esine tússe boldy, Serik kópke deıin kóńilsiz júredi.

— Kele qoıshy, balam! — dep Ulbosyn ony baýyryna basyp, betinen súıdi. Bala ákesiniń qabaqtaı basymen túk bitirmeı júrgen ala-qula tirligine ishi ýdaı ashıdy. Darhan dalaǵa shyǵyp, áıelin qaq mańdaıdan salyp qaldy. Áıel álgindeı soqqydan qalpaqtaı ushty. Jerge qulaǵan kelinshek: «Baladan uıal, ońbaǵan! Áıelge kúshi jetken erkek emes, ez neme...», — dep kúıine aıqaılady. Serik júregi sazyp, degbiri qashyp, áldeneden sekem alǵandaı qalshyldap tur. Bala kómek surap kórshige bardy da, qara dermantınmen qaptalyp, zerli shegelermen álemishtelgen, ishten syrtqa qaraıtyn syńar kózi bar esiktiń qońyraýyn basty. Artynan ákesi jetip keldi. Esikten tańqy tanaý, shyqshyty shyǵyńqy qarasur jigit shyqty da Serikke bir, Darhanǵa bir qarap, kózi atyzdaı boldy. Nege ekeni belgisiz, qol usynbady. Eń bolmasa, ınabattyń juqaltań belgisin de jasamady. Dákeń «atqa qonǵan» kúni tek Vaná ǵana emes, kórshi-qolańnyń barlyǵy derlik kóleńkesinen qoryqqan kójekshe dirildeıtin. Shilpıgen sary Vanáń «bálesinen aýlaq» degendeı esikti tars japty da, ishinen qulyptap aldy. Byltyr Darhan sol oryspen soǵysyp, nátıjesinde úsh tisin túsirip, jaǵyn syndyrǵan bolatyn. Endi, Vákeńe ondaı «problemalar» kerek emes. Bala sol túni dalada júrip, sýyqtap qalǵan eken. Sodan ol aıǵa jýyq aýyryp, aýrýhanada jatty. Sabaq jaǵy qalaı bolar eken, endi?!.

Baltabaı atty mektep dırektory shanashqarny alǵa qulap, shalqakeýdesin keıin tartyp keledi. Jol-jónekeı: «Qaldaryń qalaı?», «sálemetsińder me?!», «úı-ishi aman-esen be?!» degen sózderdi botqanyń búlk-búlk qaınaǵanyndaı estiler-estilmes tastap keledi. Bákeń qoldy shalbarynyń apandaı qaltasyna tastap jiberdi de, bir býma kiltti alyp shyǵyp, esikti ashty. Birinshi qabattan úshinshi qabatqa kóterilgendikten bolar, aýyr tynystap, esin jıyp, birer mınýt otyrdy. Dırektorǵa shóńge bop qadalǵan Berik degen qylqamoıyn, shómeleshash, tórtkóz bala. Jaýyryny qaqpaqtaı, judyryǵy toqpaqtaı, aýzyn ashyp: «A!» — dese daýys keńirdekten emes, trýbadan shyǵyp jatqandaı zor, alystan atty kisideı bop kórinetin Baltekeńniń búgingi bas qatyratyn máselesi — sotqar Berik pen aýrýhanada jatyp, oqý baǵdarlamasynan qalyp keletin Serikti mektepten shyǵarý. Buzyq Berik Qudaıdyń járdemimen sol mektepte qaldy, áıteýir.

Bulǵaqbas ómir arnasyn basqa jaqqa burdy... Darhan men Ulbosyn ajyrasyp, anasy men balasy tabanaqy, mańdaı termen alǵan jańa úıine kóshti. Buryn ózderi turǵan temirjolshylarǵa arnalǵan páter qańyrap bos tur. Al, Darhan qalada biraz aınalyp júrdi de, Túrkistanǵa tartty. Anasy men balasy jańa úıge kóship kelgen soń, burnaǵy kúıeýi ara-tura kelip turatyndy shyǵardy. Birde mas kúıinde kelgen Darhandy Serik keýdesinen ıterip jibergen soń, bala ony kórgen emes... Serik jańa úıge kóshse de qaǵazdan keme jasap, sýǵa aǵyzyp oınaıtyn ádetin tastamady. Kóktem kelisimen-aq «keme jarystyrý saıysy» qaıta jandanady. Bala qaǵaz kemeni sýǵa aǵyzdy da: «Jolyń bolsyn! Saǵan myna ómir ótkelderinde sáttilik tileımin!» — dep qolyn bulǵady...       

---