Qan sonarda búrkitshi shyǵady ańǵa
Qan sonarda búrkitshi shyǵady ańǵa (synyptan tys sabaq 3 synyp)
Halqymyzdyń ulttyq ań aýlaý dástúrimen tanystyrý tárbıe saǵatynyń kózdegen maqsaty: ań aýlaý dástúriniń qalyptasýy, qusbegi, qyrandar ıesi týraly aıtyp, qyran jabdyqtarymen tanystyrý.
Taqtaǵa ańshylardyń ańshylyq kásibiniń kórinisteri beınelengen sýretteri, qyran búrkittiń, sondaı - aq plakatqa qyran baptaǵanda qoldanylatyn buıymdardyń (tomaǵa, aıaqqap, balyq baý, tuǵyr, jem qalta, jem saýyt) sýretteri salynyp ilinedi.
- Qurmetti oqýshylar jáne qonaqtar! Sizder bizdiń «Qan sonarda búrkitshi shyǵady ańǵa» atty synyptan tys sabaǵymyzǵa qatysyp otyrsyzdar.
Budan ári «Aqsaq qulan» kúı oınalady. Tyńdaý kezinde 2 oqýshy Abaı óleńinen úzindi oqıdy.
Ul bala:
Qan sonarda búrkitshi shyǵady ańǵa,
Tastan túlki tabylar ańdyǵanǵa.
Jaqsy at pen tatý joldas bir ǵanıbet,
Yńǵaıly yqsham kıim ańshy adamǵa.
Qyz bala:
Salań etip jolyqsa qaıtqan izi,
Saǵadan sympyń qaǵyp iz shalǵanda.
Búrkitshi taý basynda, qaǵýshy oıda,
İzdiń betin túzetip ańdaǵanda.
Ul bala:
Tomaǵasyn tartqanda bir qyrymnan,
Qyran qus kózi kórip samǵaǵanda.
Tómen ushsam, túlki órlep qutylar dep,
Qandy kóz qaıqań qaǵyp shyqsa aspanǵa.
Qyz bala:
Kóre tura qalady qashqan túlki,
Qutylmasyn bilgen soń, qur qashqanǵa.
Aýzyn ashyp qoqaqtap, tisin qaırap,
Ol da talas qylady shybyn janǵa.
Qyzyq kórer, kóńildi bolsa ańshylar,
Shabar jerin qaramas jyǵylǵanǵa.
Muǵalim: - Keregemiz – aǵash, ata - babamyz – qazaq, - degendeı, batyrlarymyz elin, jerin jaýdan qorǵaýmen birge, ań aýlap, ańshylyq dástúr etip halqyn baqqan. Sóıtip, buryn bizdiń halqymyz ańshylyqty kún kóristiń biri dep sanasa, búginde ony saýyq - saıran, sán - saltanat rásimi dárejesinde qyzyqtap tamashalaıdy.
Saıatshylyqty halyq ejelden ónerdiń bir túri dep baǵalaǵan. Ony paıda tabý nemese kún kóris kózi sanamaǵan. Halyq mádenıeti men asa kórnekti qaıratkerleri - Shoqan, Abaı, Aqan seri jáne basqalar saıatshylyqty qatty unatqan. Oǵan olardyń qyrandar jaıly jazǵan kóptegen shyǵarmalary kýá. Bir kezde qalyń jurtty qaıran qaldyryp, talaılardyń tańdaıyn qaqtyrǵan osynaý óner birtindep kómeskilenip joǵalyp bara jatyr. Saıatshylyq – ǵajap qubylys, úlken óner, zor ǵylym. Saıatshylyq óneri arqyly halyq tabıǵatpen qoıan - qoltyq aralasyp, bir - birine jaqyndyǵyn sezinedi.
Kirispe sózden soń suraq - jaýapqa kezek beriledi.
Suraq:- Saıatshylyqty qalaı túsinesińder?
- Kóshpeli ómir saltyn bastan keshirgen halqymyz tabıǵatpen meılinshe jaqyn bolǵan. Sonymen birge ýaqytty kóńildi ótkizýdiń joly retinde de ań aýlaý, saıatshylyqty keńinen paıdalanǵan.
Suraq: - Ańkós dep kimdi ataımyz?
- Ań men ańshy arasyndaǵy ańdysýdy aıtyp bitirýge bolmaıdy. Bárin bilip bolmaıtyn syrlar óte kóp. Biraq osynyń bárine mán beretin adamdy qazaq halqy - ańkós dep ataıdy. Ańkós sózi aýlap júrgen ańynyń syryn, sıpatyn túsine biletin adam degen uǵymdy bildiredi. Mysaly: ańshy ań aýlaý qyzyǵyna túsip, quzar bıik taýǵa qalaı shyqqanyn bilmeı qalady. Ol taýdan ózdiginen túse almaıdy, sodan keıin qaǵýshylar maraldy ańkóske qaraı aıdaıdy, maraldardy kórgen ańkós olardy qýyp taýdan qalaı túskenin de bilmeı qalady.
Suraq: - Qusbegi dep kimdi aıtamyz?
- Qusbegi – qyrandy túrge, topqa jeke aıyra biletin adam. Olar óz ishinen tekke, týystyqqa, urpaqqa bólinedi. Qyran qustardyń túr - tulǵasyna, súıek bitimine qaraı qusty synaı biletin synshy adam. Qyrandy úırete, túlete biletin, ańǵa sala biletin, baý qylaýyn túsirmeı ustaı biletin adam.
Suraq: - Búrkitshi dep kimdi aıtamyz
- Búrkitshi – búrkitti ustap, ony baptap ańǵa sala biletin ań men qustan jan - jaqty saýatty adam.
Suraq: - Qaǵýshy qandaı adam?
- Qaǵýshy dep qolynda qus joq, tyǵylyp jatqan ańdy úrkitetin adamdy aıtamyz.
Suraq: - Salbýryn degenimiz kimder?
- Salbýryn - saıatshylyq jáne ań aýlaý kásibiniń bir túri. Ań aýlaý maýsymy kezinde ańshylar toptasyp, ańy mol jerlerge sapar shegedi. Ol jerde joly bolǵan ańshylar toptalyp kelip ańdaryn soıyp, tabaq - tabaq qýyrdaq jep, sorpasyn aıaq - aıaǵymen simirip alady.
Osylardy - salbýryndar deıdi.
Suraq: -«Bap» degen sózdi qalaı túsinesińder?
- Tilimizde bap sózi óte kóp kezdesedi. Mysaly: «At shappaıdy, bap shabady». Babyna kelgen tulpardaı, jyr teńizin shalqytar Jambyl keldi babyna degendeı. Qyran búrkit ne almaıdy, salsa baptap - tárizdi naqyl sózder bar.
Suraq: - Uly adamdardyń qandaı sózderin bilesińder?
- Tabıǵatta erkin júrip, ań qýyp, búrkit salý, saıat quryp baı tabıǵatty tamashalaýda uly Abaı atamyzdyń óleń shýmaǵy eske túsedi.
Taýdan shıe tergendeı ala berseń,
Bir jasaısyń qumaryń ár qanǵanda,
Kókirekte jamandyq, esh nıet joq.
Ań bolady keńesiń qus salǵanda.
Eshkimge zıany joq ózim kórgen.
Bir qyzyq isim eken sum jalǵanda.
(Kúı tabaqtan «Jezkıik» áni tyńdalady. Onyń máni túsindiriledi.)
Maqal - mátelder oqylyp, máni túsindiriledi.
1. Baba búrkit barlap ushar
Balapan búrkit sharalap ushar.
2. Japalaq sıpaǵanmen, suńqar bolmas.
3. Qus qanatymen ushyp,
Quıryǵymen qonady.
4. Atbegi tuıaǵyna qarar,
Qusbegi qıaǵyna qarar.
5. «Ańdy ne kórinbegen atady,
Ne erinbegen atady.
6. Suńqar – qustyń tóresi,
Lashyn - qustyń jendeti.
7. Qustyń alǵanynan, salǵany qyzyq.
Muǵalim: Qusqa aýa, balyqqa sý, ańǵa orman kerek. Ańdy kez kelgen adamǵa atýǵa ruqsat etpeıdi, óziniń atý merzimi bar. Keıbir ańdar tuqymy azaıyp ketkendikten olar qyzyl kitapqa tirkeledi.
Tabıǵatty aıalap ormandy alqapty kóbeıtkende ǵana ańdar kóbeıedi.
Bastaýshy oqýshy:
Tamasha qyrdan qyzyl túlki aýlasa,
Túlkige qumaı qosyp qıqýlasa.
Tamasha qanjyǵańdy qandap qaıtsań,
Tamasha sonyń bári múmkin bolsa. – dep synyptan tys sabaqtyń aıaqtalǵandyǵyn habarlaıdy.
Oqýshylar sabaqtan alǵan áserlerin aıtyp, tarasady.
Halqymyzdyń ulttyq ań aýlaý dástúrimen tanystyrý tárbıe saǵatynyń kózdegen maqsaty: ań aýlaý dástúriniń qalyptasýy, qusbegi, qyrandar ıesi týraly aıtyp, qyran jabdyqtarymen tanystyrý.
Taqtaǵa ańshylardyń ańshylyq kásibiniń kórinisteri beınelengen sýretteri, qyran búrkittiń, sondaı - aq plakatqa qyran baptaǵanda qoldanylatyn buıymdardyń (tomaǵa, aıaqqap, balyq baý, tuǵyr, jem qalta, jem saýyt) sýretteri salynyp ilinedi.
- Qurmetti oqýshylar jáne qonaqtar! Sizder bizdiń «Qan sonarda búrkitshi shyǵady ańǵa» atty synyptan tys sabaǵymyzǵa qatysyp otyrsyzdar.
Budan ári «Aqsaq qulan» kúı oınalady. Tyńdaý kezinde 2 oqýshy Abaı óleńinen úzindi oqıdy.
Ul bala:
Qan sonarda búrkitshi shyǵady ańǵa,
Tastan túlki tabylar ańdyǵanǵa.
Jaqsy at pen tatý joldas bir ǵanıbet,
Yńǵaıly yqsham kıim ańshy adamǵa.
Qyz bala:
Salań etip jolyqsa qaıtqan izi,
Saǵadan sympyń qaǵyp iz shalǵanda.
Búrkitshi taý basynda, qaǵýshy oıda,
İzdiń betin túzetip ańdaǵanda.
Ul bala:
Tomaǵasyn tartqanda bir qyrymnan,
Qyran qus kózi kórip samǵaǵanda.
Tómen ushsam, túlki órlep qutylar dep,
Qandy kóz qaıqań qaǵyp shyqsa aspanǵa.
Qyz bala:
Kóre tura qalady qashqan túlki,
Qutylmasyn bilgen soń, qur qashqanǵa.
Aýzyn ashyp qoqaqtap, tisin qaırap,
Ol da talas qylady shybyn janǵa.
Qyzyq kórer, kóńildi bolsa ańshylar,
Shabar jerin qaramas jyǵylǵanǵa.
Muǵalim: - Keregemiz – aǵash, ata - babamyz – qazaq, - degendeı, batyrlarymyz elin, jerin jaýdan qorǵaýmen birge, ań aýlap, ańshylyq dástúr etip halqyn baqqan. Sóıtip, buryn bizdiń halqymyz ańshylyqty kún kóristiń biri dep sanasa, búginde ony saýyq - saıran, sán - saltanat rásimi dárejesinde qyzyqtap tamashalaıdy.
Saıatshylyqty halyq ejelden ónerdiń bir túri dep baǵalaǵan. Ony paıda tabý nemese kún kóris kózi sanamaǵan. Halyq mádenıeti men asa kórnekti qaıratkerleri - Shoqan, Abaı, Aqan seri jáne basqalar saıatshylyqty qatty unatqan. Oǵan olardyń qyrandar jaıly jazǵan kóptegen shyǵarmalary kýá. Bir kezde qalyń jurtty qaıran qaldyryp, talaılardyń tańdaıyn qaqtyrǵan osynaý óner birtindep kómeskilenip joǵalyp bara jatyr. Saıatshylyq – ǵajap qubylys, úlken óner, zor ǵylym. Saıatshylyq óneri arqyly halyq tabıǵatpen qoıan - qoltyq aralasyp, bir - birine jaqyndyǵyn sezinedi.
Kirispe sózden soń suraq - jaýapqa kezek beriledi.
Suraq:- Saıatshylyqty qalaı túsinesińder?
- Kóshpeli ómir saltyn bastan keshirgen halqymyz tabıǵatpen meılinshe jaqyn bolǵan. Sonymen birge ýaqytty kóńildi ótkizýdiń joly retinde de ań aýlaý, saıatshylyqty keńinen paıdalanǵan.
Suraq: - Ańkós dep kimdi ataımyz?
- Ań men ańshy arasyndaǵy ańdysýdy aıtyp bitirýge bolmaıdy. Bárin bilip bolmaıtyn syrlar óte kóp. Biraq osynyń bárine mán beretin adamdy qazaq halqy - ańkós dep ataıdy. Ańkós sózi aýlap júrgen ańynyń syryn, sıpatyn túsine biletin adam degen uǵymdy bildiredi. Mysaly: ańshy ań aýlaý qyzyǵyna túsip, quzar bıik taýǵa qalaı shyqqanyn bilmeı qalady. Ol taýdan ózdiginen túse almaıdy, sodan keıin qaǵýshylar maraldy ańkóske qaraı aıdaıdy, maraldardy kórgen ańkós olardy qýyp taýdan qalaı túskenin de bilmeı qalady.
Suraq: - Qusbegi dep kimdi aıtamyz?
- Qusbegi – qyrandy túrge, topqa jeke aıyra biletin adam. Olar óz ishinen tekke, týystyqqa, urpaqqa bólinedi. Qyran qustardyń túr - tulǵasyna, súıek bitimine qaraı qusty synaı biletin synshy adam. Qyrandy úırete, túlete biletin, ańǵa sala biletin, baý qylaýyn túsirmeı ustaı biletin adam.
Suraq: - Búrkitshi dep kimdi aıtamyz
- Búrkitshi – búrkitti ustap, ony baptap ańǵa sala biletin ań men qustan jan - jaqty saýatty adam.
Suraq: - Qaǵýshy qandaı adam?
- Qaǵýshy dep qolynda qus joq, tyǵylyp jatqan ańdy úrkitetin adamdy aıtamyz.
Suraq: - Salbýryn degenimiz kimder?
- Salbýryn - saıatshylyq jáne ań aýlaý kásibiniń bir túri. Ań aýlaý maýsymy kezinde ańshylar toptasyp, ańy mol jerlerge sapar shegedi. Ol jerde joly bolǵan ańshylar toptalyp kelip ańdaryn soıyp, tabaq - tabaq qýyrdaq jep, sorpasyn aıaq - aıaǵymen simirip alady.
Osylardy - salbýryndar deıdi.
Suraq: -«Bap» degen sózdi qalaı túsinesińder?
- Tilimizde bap sózi óte kóp kezdesedi. Mysaly: «At shappaıdy, bap shabady». Babyna kelgen tulpardaı, jyr teńizin shalqytar Jambyl keldi babyna degendeı. Qyran búrkit ne almaıdy, salsa baptap - tárizdi naqyl sózder bar.
Suraq: - Uly adamdardyń qandaı sózderin bilesińder?
- Tabıǵatta erkin júrip, ań qýyp, búrkit salý, saıat quryp baı tabıǵatty tamashalaýda uly Abaı atamyzdyń óleń shýmaǵy eske túsedi.
Taýdan shıe tergendeı ala berseń,
Bir jasaısyń qumaryń ár qanǵanda,
Kókirekte jamandyq, esh nıet joq.
Ań bolady keńesiń qus salǵanda.
Eshkimge zıany joq ózim kórgen.
Bir qyzyq isim eken sum jalǵanda.
(Kúı tabaqtan «Jezkıik» áni tyńdalady. Onyń máni túsindiriledi.)
Maqal - mátelder oqylyp, máni túsindiriledi.
1. Baba búrkit barlap ushar
Balapan búrkit sharalap ushar.
2. Japalaq sıpaǵanmen, suńqar bolmas.
3. Qus qanatymen ushyp,
Quıryǵymen qonady.
4. Atbegi tuıaǵyna qarar,
Qusbegi qıaǵyna qarar.
5. «Ańdy ne kórinbegen atady,
Ne erinbegen atady.
6. Suńqar – qustyń tóresi,
Lashyn - qustyń jendeti.
7. Qustyń alǵanynan, salǵany qyzyq.
Muǵalim: Qusqa aýa, balyqqa sý, ańǵa orman kerek. Ańdy kez kelgen adamǵa atýǵa ruqsat etpeıdi, óziniń atý merzimi bar. Keıbir ańdar tuqymy azaıyp ketkendikten olar qyzyl kitapqa tirkeledi.
Tabıǵatty aıalap ormandy alqapty kóbeıtkende ǵana ańdar kóbeıedi.
Bastaýshy oqýshy:
Tamasha qyrdan qyzyl túlki aýlasa,
Túlkige qumaı qosyp qıqýlasa.
Tamasha qanjyǵańdy qandap qaıtsań,
Tamasha sonyń bári múmkin bolsa. – dep synyptan tys sabaqtyń aıaqtalǵandyǵyn habarlaıdy.
Oqýshylar sabaqtan alǵan áserlerin aıtyp, tarasady.
You Might Also Like
