InfoHub Logo

Qys boıy jyly qorada, jýas qoılarǵa jalǵyz ózi bastyq bolyp úırengen qara qoshqardyń ishi pysaıyn dedi. Ana qoıdy bir súzdi, ol buǵyp qaldy. Myna qoıdy bir súzdi, ol qulaǵan ornynda jatyp qaldy. Eshqaısysy qarsy turmady. Qoshqar esiktiń tesiginen dalanyń ıisin ıiskedi. «Qar ıisi áli bar. Tura tur, kók ıisi de alystan talyp kele me qalaı?» Sol-aq eken, qara qoshqar esikti qolaqpandaı múıizimen bir súzip qulatty da, dalaǵa qaraı shaba jóneldi. Pah, shirkin! Jolynda turar bir myqty joqtaı. Jerdi jalpaǵynan basyp, tanaýdy aspanǵa qarata ustap edi, sýyq aýa murnyn qyshytyp jiberdi.

Artyna qaıyrylyp qaraı almaı ekpindeı berdi. Bir tóbeni asty. Tóbe degeniń mynaý turǵan jer. Biraq ol qoshqarǵa kóp bolyp kórinip tur. Kenet, qaıdan shyqty, jerden shyqty ma bilmeıdi, sháýildegen bir kúshik sháý-sháý etip buǵan qaraı tura júgirdi. Dáý qoshqardyń záresi ushyp, qoryqqanynan butyna jiberip qoıdy. Dáý qoshqar, semiz qoshqar, qoılarǵa kún bermegen qoshqar, múıizdi qoshqar shalt burylyp qoraǵa qaraı tura qashty. Kishkentaı kúshik sońynan qalar emes, sháýildep keledi. Shamasy, oǵan dáý qoshqardyń ózinen qorqyp qashqany kúlkili sekildi. Jolda qoshqar sál-sál es jıaıyn dedi. İshteı: «Oıbaı, myna túrimdi qoılar kórmese eken. Kórmese eken. Solarǵa kúlki bolmasam eken», dep tilep keledi.

Qaıdaǵy, qoılar ashyq qalǵan qoradan taza aýaǵa shyǵyp, rahattanyp boı jazyp tur eken. Qara qoshqardyń, kishkentaı kúshikten záresi qalmaı qashyp kele jatqanyn kórip, bári: «Má-áá-áá-áá-á!» - desip kúlip aldy.  Qara qoshqar sol ekpinmen qoraǵa qoıyp ketti de, anaý basynan bir-aq shyqty. Kishkentaı kúshiktiń daýysy qoılardyń da tizesin qaltyratyp, olardy da qoraǵa qýyp tyqty.

Sol kúnnen beri Qoshqar qatty oıǵa berilgen. Qutyryp, qoılarǵa bet joq tıispeıdi. Tipti olardy umytyp ta ketkendeı. Qoshqardyń oıy: «Bir kúshikten qorqyp sonshama qashqanymdy-aı! Óziniń tisi de ósip jetilmegen shyǵar. Endi nege sonshama zárem ushty? Bar bále tilinde. Itshe úrgen tili qutymdy qashyrdy ǵoı. Joq, bulaı qorqaq bola berýge bolmaıdy. Ittiń tilin úırenem». Oılana-oılana qoshqarǵa ıttiń tili dym emesteı kórindi. «Joq, odan da, birden qasqyrdyń tilin úıreneıin». Biraq qoshqar qasqyrdyń da tiline qanaǵattanbady. Birden arystannyń tilin úırengisi keldi. «Arystan qasqyrdan da myqty» dep oılady.

Mynaý oı qoshqarǵa maza bermedi. Kúndiz-túni qora tórinde turyp alyp, bir jat daýys shyǵara bastady. Tipti, túsiniksiz. Qoılar basynda úrpiıip qarasa, ýaqyt óte kele oǵan úırenisip te aldy.

Naǵyz kóktem shyǵyp, qoılar da qoradan shyqty. Baıaǵy oqıǵany qoılar umytyp ketse de, qoshqar umytpady. Qoradan qoılardyń sońyn ala shyqty. Ózin-ózi ábden daıyndaǵan. Kúsh jetedi. Júrek jetpese de, kúshpen jetkizý kerek. Kúshikten qoryqpaý kerek. Qoshqardyń oıyn oqyp qoıǵandaı sary kúshik qora mańynda turyp, dáý qoshqarǵa úrip qaldy. Qoshqar da daıyn tur eken, bir-eki ret múıizin sermep, kúshikke tap berip, arystansha aqyrdy. Aıaq astynan ne bolǵanyn túsinbeı qalǵan kúshik quıryǵyn qysyp, qyńsylaı qashty. Qoshqar máz. Bir aı boıǵy eńbegi dalaǵa ketpepti. Óriste júrip óz-ózin keýdege uryp maqtap keledi. «Mine, endi naǵyz arystan boldym!» dep qoıady.

Kúnde óriske baryp, keshke adamnyń jip-jińishke taıaǵynan jasqanyp, qaıyrǵanǵa kónip, qoraǵa kep túneý qoshqardyń taǵy da ishin pystyrdy. «Bul maǵan saı ómir emes. Ań patshasy arystannyń tilin bilemin. Maǵan kim kedergi. Áıdá, kettim ormanǵa» - dedi de óristen qaıtar jolda jyńǵyl butaǵyna tyǵylyp qaldy.

Orman qap-qarańǵy eken. Shyn qorqynyshty. Qoraǵa múldem uqsamaıdy. Iisi de basqasha. Kenet, aldynan birdeńe syqyr ete qaldy. Tilersegi dirildep ketken qoshqar ars ete qaldy. Ábden arystansha arsyldap, arystansha sóılep úırengen qoshqar, aıaq asty jaýynan tek arystansha qorǵanatyn edi. Sóıtsek, shópti syqyrlatyp júrgen qoıan eken. Aıaq astynan shyqqan arystannyń daýysynan shoshynyp, zyp berdi. Biraq qoıan qý bop shyqty. Qoshqardyń arystansha aqyra alatynyn bilip qaldy. Ózine tónip turǵan qaýiptiń joq ekenin bilgennen keıin, buta-butany tasalaı kelip:

— Á-ı-ıı! — dedi.

Túnniń ishinde, qap-qara ormanda bireýdiń jaı ǵana «á-ı-ıı!» degen sóziniń ózi qandaı úreıli estiledi. Qoshqar ars etip, múıizimen shópti súzgileı berdi. Qoshqardyń myna qylyǵyna tyrqyldap, ábden jer sabalaı kúlgen qoıannyń kúlkiden áli ketip, jasyrynǵan jerinen shyǵyp qaldy.

— Óı, taǵy sen be? — dedi qoshqar eńsesi túsip.

— Sen ne, arystannyń tilin úırenip alǵansyń ba? — dedi qoıan shyn qyzyǵyp.

— Men arystannyń naǵyz ózimin ǵoı, — dedi qoshqar syr aldyrǵysy kelmeı.

— Óı, qoıshy, aldamashy, — dep qoıan taǵy biraz kúlip aldy. — Sen kimsiń? Buǵynyń balasysyń ba?

— Joq-áı, qoshqarmyn! — dedi ol qý qoıandy aldaı almasyn bilip.

— Al seniń shyn arystan bolǵyń kele me?

— Keledi, — dedi qoshqar.

— Onda bylaı isteımiz. Myna jerden úlken apan qazamyz. Sen ishinde jatasyń. Men qyzmetkeriń bolamyn. Sen ishte jatyp alyp arystansha aqyryp, ańdarǵa buıryq beresiń. Sóıtip ekeýmiz rahat ómir súremiz, — dedi qoıan.

Bolashaq josparlary týraly ekeýi aqyldasyp aldy. Qoshqar apanda. Syrtqa shyqpaıdy. Sebebi naýqas. Qoıan onyń elshisi. Barlyq isti elshi arqyly tyndyratyn bolyp sheshti.

Sóıtip qoıan bútkil ormannyń ańdaryn jınap keldi. Shynymende qoıannyń aıtqany boldy. Ormannyń azýly bolsa da ańdary ańqaý eken. Arystansha aqyratyn qoshqardyń daýysyna sendi.

Apan ishinen qoshqar:

— Maǵan kóp qylyp dámdi, tátti shóp jınap kelińder! — dedi.

— Shóp dámdi bola ma? Et dámdi bolady! — dedi qasqyr arystannyń myna sózine qarsy shyǵyp.

— Asekemiz naýqastanyp, tek shópten jasalǵan dári-dármekpen emdelip jatyr. Sondyqtan tek shóp jınańyzdar, — dedi qoıan, aıaq asty ashylyp qala jazdaǵan qýlyqtaryn jýyp-jaıyp.

Qasqyr da, basqalary da eshteńeden qaýiptenbeı shóp shabýǵa attandy. Apan aýzy túrli dámdi shópterge toldy. Qoıan ekeýi shópti tańdap jep, az kúnde qatty semirdi.

Qoshqar óz ótirigine ózi senip, ózin mynaý ormannyń jalǵyz qojasyndaı sezine bastady. Sengende de tipti qorqýdy bilmeı sendi. Shóp kóp, apan keń, salqyn ári jaıly. Qoıan aldynda qurdaı jorǵalap, barlyq isti tyndyryp júr. Endi qoshqar:

— Ańdar aldyna shyǵyp ózim sóıleımin. Buıryqty tikeleı beremin! — dedi.

— Oıbaı, Aseke, olaı ete kórmeńiz. Myna múıizdi qaıda tyǵasyz. Mynaý qaryndy qaıda jasyrasyz. Qasqyr tez tanıdy. Tanysa ol ózin aldaǵanymyzdy biledi. Bilse boldy ekeýmizdi de qurtady, — dep shyj-byj boldy qoıan.

— Joq! Kim ol qasqyr degen. Kúshi kóp pe óziniń? Arystanǵa qarsy tura ala ma? — dedi ábden toıynǵan qoshqar.

— Oı-boı-oýýýý, tisi bar ǵoı, onyń tisi. Ol arystanǵa emes, qoshqarǵa qarsy tura alady. Sen qoshqar ekenińdi umyttyń ba?

Qoıannyń kóp sózi qoshqardyń qulaǵyna estilse de, sanasyna jetpedi. Ol jerdi tuıaǵymen tarpyp-tarpyp jiberip, múıizin sermep, apannan atyp shyqty. Arystannyń apanynan qoshqar atyp shyqqanda qasqyr myrs etti.

— Mynaýsy nesi taǵy?! — dedi jan-jaǵyndaǵylarǵa ıek qaǵyp.

Ony ańǵaratyn qoshqarda es joq. Jerdi tarpyp-tarpyp qoıyp:

— Búgin shóptiń eń dámdisin jınańdar! — dedi.

Kúnde beretin bir buıryǵy osy edi. Qasqyrdyń kózi jalt etti. Ashýdan qyp-qyzyl órtteı bop barady. Sebebi ol qoshqardyń sózinen bárin túsinip qoıǵan edi. Ár qadamyn sanap basyp, qoshqarǵa taqaldy. Qasqyrmen betpe-bet kelgende ǵana qoshqarǵa es kirdi. Óziniń ne istep qoıǵanyn sonda túsindi. Qoryqqanynan aıaǵy dirildep ketti. Ol ózi qulady ma, álde qasqyr alyp jyqty ma, bilmeıdi. Sebebi esi aspanǵa ushyp ketken edi. Aspan tóńkerilip ketkendeı boldy. Odan arǵysy esinde joq. Qap qarańǵy álem...

Mine, osylaısha kóp qutyrǵan qoshqar ormannyń bir buryshynda jaırap qala berdi...

---