InfoHub Logo

Qarahan degen qadirli han bolypty. Qyryq ýázirimen bir jerge seıilge shyǵypty. Álgi seıilge shyqqanda, qyryq ýázirdiń qasynda qyryq kisi bar eken. Seıilge shyǵyp jolda kele jatqanda, Qarahannyń qamshysy túsip ketedi. Sol arada kóp kisi – qyryq ýázir, qyryq kisi, tegisimen atynan túse qalyp, hannyń qamshysyn ápermekshi bolady. Tıgeni qamshyny ustap, tımegeni tek umtylyp, bári de hanǵa qurmet qylady. Sol kezde Qarahan at ústinde turyp oılap: «Iapyr-aý, bir qamshy úshin qyryq ýázirim men qyryq kisi birdeı túsip, qurmet istegendeı, men sonsha qadirlimin be? Halyq jaqsy qurmetteıdi eken ǵoı»,— deıdi. Men buǵan shúkirshilik qylaıyn, halyqtyń maǵan istegen sol qurmetine men olarǵa kóńil bólip, qarip-qasyrlarǵa bolysaıyn, jurt aıta qalǵandaı, bir jomarttyq isteıin» degen oı kóńiline kirdi.

         Sodan han qyryq ýázir, qyryq jigitpen kúni boıy ańda bolyp, keshke jaqyn aman-esen úıine keldi. Úıine kelip, jaılasyp otyrǵan soń, hannyń úıine ústine jaman kıim kıgen bir qaıyrshy adam kirip keledi.

         Kúndiz ańda júrgende zor jomarttyq isteımin dep han ózine ýáde qylǵan. Ornynan turdy da qaıyrshyǵa bir úlken syı tartpaqshy boldy. Sonda qaıyrshy aıtty:

         — Sen maǵan shyn nıetińmenen syı beretin bolsań, meniń kóńilim ne tilese, sen sony ber, – dedi. Han aıtty: «Tórt túligimnen, múlkimnen ne tileseń, sony berdim, qalaǵanyńdy al», – dedi. «Joq, seniń tórt túligińniń maǵan keregi joq. Sen berseń, patshalyq ornyńdy ber. Meniń kóńilim osyny súıedi», – dedi qaıyrshy. Han aıtty: «Ornymdy da berdim», – dedi. Qaıyrshy aıtty: «Berseń tús, ornyńa men otyraıyn», – dedi. Han muny da jaqsylyq kórip, ornynan tústi. Baqsy aıtty: «Sen munda turma, tórt túlikten tańdaǵan atyń men dúnıe al da jaıyńa bar», – dedi.

         Han qaıyrshynyń aıtqanyn istep, jylqydan tańdap at alyp, kerekti buıym alyp, úıiniń ishin arbaǵa mingizdi de shahardan shyǵyp, ekinshi bir shaharǵa jóneldi. Kele jatyp hannyń úı ishi bir ózen sýǵa kezdesti. Ózen sý tereń eken, túgel óteıin dese, tegisimen sýǵa ketemiz be dep, jarymdap ótýdi oılady. Eń aldymen eki balasy men qatyndy ótkizdi. Odan keıin qaıyra qalǵan júkke jóneldi. Qarahan júkke qaraı ótip kele jatqanda, qatyn, balalaryn ornyna tastap, jardy jaǵalap uzańqyrap ketti. Sol kezde eki qasqyr shaýyp kelip, eki balany kóterip alyp ketti. Balalardy qasqyrdyń kóterip alyp bara jatqanyn han da, qatyn da kórip tur. Biraq olardyń biri ar jaqta, jaıaý ne istesin, ózderin-ózderi jubatty. Sodan keıin han men qatyn ózendi jaǵalap kelip, bir jerge kelip jatty. Sol ýaqytta olardyń ústine bir top kerýen kóship keldi. Kerýen kelip qonǵan soń, olardyń ishindegi keıbireýleri han men qatynǵa kelip jolyqty. Hannyń qatyny kórkem sulý kisi edi. Kerýenniń sal-seri jigitteri ony kerýen basy Hanzadaǵa aıtyp keldi. Olardyń aıtýy boıynsha, kerýen basy oǵan ǵashyq boldy. Sodan keıin kerýen basshysyn bir qıal bılep, qatyndy kórý úshin eki jigitti jumsady.

         «Bizde bir adam syrqat edi, «qyryqtyń biri - qydyr» degen sóz bar edi. Jolaýshy áıel sony kelip kórip berse eken dep aıtyńdar», – dedi.

         Jigitter hannyń arbasyna kelip, kerýen basynyń sózin qatynǵa aıtqanda, qatyn «barmaımyn» dedi. Jigitter ótinip úsh ret surady. Qatyn úsheýinde de «barmaımyn» dep jaýap qaıyrdy. Qarahan aıtty: «Bular da jolaýshy adam ǵoı, baryp kele ǵoı», – dedi.

         Qatyn kerýenniń shatyryna kelgen soń, baǵanaǵy kórmeı ǵashyq bolǵan kerýen basy qatyndy kórip, onyń kórkem sulýlyǵyna tań qalady. Qatyndy kúıeýine qaıtarmaı baýyr basyp, shatyryn jıyp, kóshe jóneledi. Han buǵan da ishinen sabyrlyq qyldy. Sodan keıin qatyndy alyp kerýen basy jónelip, Qarahan óz jaıyna ketti. Qarahan júre-júre taǵy bir ózenge kez keldi. Bul sý da tereń eken. Ótip kele jatqanda, aty sýǵa ketip, ózi ǵana júzip shyqty. Sodan kıeıin dese, kıim joq, isheıin dese, asy joq, kele-kele jatyp sharshap, bir salyndynyń arasyna kirip jatty. Bul jerge shahar taıaý eken. Bul shahardyń hany ólip, ıesiz tur eken.

         Burynǵy zamanda han ólgende, dáýlet qusyn ushyrý eldiń salty eken. Bul shahardyń halqy jınalyp, dáýlet qusyn ushyrypty. Ushyrǵan dáýlet qusy ushyp kelip, baǵanaǵy salyndyǵa qonady. Ol jerde Qarahannan basqa eshkim joq. Osy salyndyǵa kelip qonǵanda, artynan úsh jigit qusty alyp ketti. Jigitterdiń qolyndaǵy qusy talpynyp, salyndyǵa qaraı beredi. Qus talpyna bergen soń, qoıa berip qarasa, qus qaıtadan baryp salyndyǵa qonady. Ol jerde jigitterdiń dybysymen Qarahan oıanady. Jigitter oǵan tań qalyp, qusty alyp, Qarahandy ertip top basyna barady. Barǵan jerde jınalǵan top Qarahannyń jaıyn, neǵyp júrgen adam ekenin surap tanyǵan soń, ony aq kıizge otyrǵyzyp, han kóterip, shaharǵa han saılaıdy. Qarahan bul shahardyń hany bolyp turdy. Dáýlet qusy basyna qonyp, baqtyń saraıyna kirse de oıynan qatyn men bala shyqpady. Olardy kóp oılady. Aqyrynda hanym men balasyn izdeýge kóp kisi ertip jolǵa shyqty. Aıdan aı, jyldan jyl ótti. El-elden surap, hanym men balalardy izdedi. Neshe zaman jol júrip kele jatqan adam bir elde qaıyr surap júrgen áıeline kezdesti. Hanym ústinde kıim, isherge as joq, tek elden surap kúneltip júr eken. Hanyn kórip qaıtadan jasaǵandaı boldy. Ekeýi birin-biri qushyp, maýqyn basty. Han hanymynan balalarynan habar biler me dep surady. Hanym burynǵy esitken boıynsha balalarynyń qaı jerde turǵanyn aıtty. Han men hanym kóp nókermen balalaryn izdedi. Aıdan aı ótip, kele-kele jatyp, bir ózen boıynda qoı baǵyp júrgen qoıshyǵa jolyqty. Qoıshydan jón surady. Qoıshy baǵyp júrgen qoı qaı eldiń qoıy ekenin aıtty. Qoıshy jaı qoıshydaı emes, eti tiri bolǵandyqtan, onyń kim ekenin surady. Qoıshy:

         — Men Qarahan degen kisiniń balasymyn,– dedi. Ony jas kúninde bóri alyp qashqan eken. Bóriden bul eldiń bir baıy qutqaryp alyp, asyrap, endi qoı baqtyryp qoıypty. Onyń qasynda inisi bar eken. İnisi – ol da qozy baǵyp júr eken. Balalardyń etin bıt jep, aıaǵyn tas qyrqyp, ábden júdegen eken. Olardy izdep taýyp ıiskep, bir jasady. Sodan balalaryn janyna ertip eline qaıtyp, burynǵy handyǵyna otyryp, barsha murat basyna jetti.

---