InfoHub Logo

Erte, erte, ertede, eshki quıryǵy bórtede, bir sharýa ómir sú­ripti. Onyń kúshik kúninen ósirgen jalǵyz ıti bar eken. Sharýa shalǵymen shóp shaýyp, qoı baǵyp kúneltipti. Ol erteńgisin erte turyp qyrǵa qoı baǵýǵa keterdiń aldynda, úıin, qora-qopsysyn kúzetýdi ıtine tapsyrady eken. Iti de óz mindetine uqypty qarap, úı mańyna eshkimdi jolatpapty. Sharýa jumystan kelgeninde ıtin erkeletip, basynan sıpap:

Itim, ıtim, ıtim-aı,
Tún úresiń bir tynbaı.
Qojaıynǵa adalsyń,
Jaqsy kórem yrysymdaı,
Qamqorym da ózińsiń,
Úıimdegi kózimsiń.
Qojaıynyń demalyp,
Birer ýaqyt kóz ilsin, —

dep, úıine kirip demalady eken. Osyny kópten syrttaı baqylap júrgen bir kókjal qasqyr ıtti qojaıynǵa mazaq etpek bolyp aılaǵa kóshedi. Onyń, bir damyldaǵan sátin paıdalanyp, qoradaǵy qozyǵa túspekke yńǵaılanady. Bir kúni túngi kúzetten sharshap, kúnshýaqta boıy jylyp, myzǵyp ketken ıttiń murnyna jaǵymsyz ıis keledi de, uıqysynan shoshyp oıanady. Jan ushyryp qorany aınalsa, kúni buryn qazylǵan in arqyly qasqyr:

Jyly-jumsaq qozylar,
Etiń dámdi dertke nár.
Bir qolyma túsersiń,
Qarnymda jatyp pisersiń, —

dep, silekeıin shubyrtyp qoraǵa enip bara jatyr eken.

— Áı, kókjal, toqta! — deıdi júnin tikireıtken ıt.

— Qazir «attandap» úrsem, qojaıynym oıanady da, myltyǵymen seni atyp salady. Saǵan anaý dalanyń tolyp jatqan qoıan-túlkisi jetpedi me? Neń bar munda?

— Et táttiligin qoısa, men jegenimdi qoıamyn, — deıdi qasqyr gúr etip.

— Qazir men seniń qarmaǵyńa tústim. Ne isteseń de qolyńdamyn. Biraq men bir nársege túsinbeımin. Qojaıynyńa quıryǵyńdy bul­ǵańdatyp, oǵan adal qyzmet etkende, iship-jeıtiniń qalǵan-qut­qan birdeńeler. Ózińdi aıamaısyń ba? Túnimen uıqy kórmeı, sháýildep úrýmen bolasyń. Ień ashýlansa, buryshta búk túsip, ishiń buratylyp ash jatasyń. Anaý sala qulash shynjyryń moınyńdy aýyrtady. Seni osynshama beınetke salatyndaı adamnyń qandaı qudireti bar? Men sıaqty berse — qolynan, bermese — jolynan dep, julyp jep kúneltpeısiń be? Óziń týyssyń. Birge ómir súreıik.

It oılanǵan keıip tanytady. Qasqyrdyń kózi ottaı janyp, ishinen: «Áp, bálem, qarmaǵyma tústiń be? Qarnym ashqan kúni bir-aq búktep, taramys-taramys etińdi talshyq etsem», — dep zymıandana qaraıdy.

— Aý, Qaseke, myna saýalyńa men jaýap bereıin, — deıdi ıt áńgimeni uzaqqa sozǵysy kelip. — Týys ekenimiz ras. Enemnen týyp, kózimdi ashpaı turǵanda, osy adam meni esiginiń kózine jatqyzypty. Qashyp keter qaýqar qaıda? Átteń, sol kezde ózińe kezdessem ǵoı. Birge ilesip júre beretin edim. Sonan soń kózimdi ashyp, eńsemdi kótergen kezde, temir shynjyrly qarǵybaý moınyma ilindi. Qaıtip qutylasyń? Qaraptan-qarap ashtan ólesiń be? Qorany aınalyp, qoı kúzetken bolyp úrdim kelip. Sonda óziń mańaıyma jaqyndamadyń da ǵoı. Alystan qarap, mensinbediń meni. Amalsyzdan úıdiń kúzetshisi atandym.

Qasqyr myna sózge máz bolyp qaldy. Shoqıyp otyrǵan kúıi maqtana jóneldi.

— Áı, týysym-aı, ol kezde seni kórdim deısiń be? Áıtpese ból­tirikterime ertip júrip, ańǵa salatyn edim. Altaıdyń qyzyl túlkisiniń terisin parshalatyp, etin jegizer edim. Qum qoıanynyń sýjúrektigin bilmeısiń ǵoı. Túrińdi kórse, kózi badyraıyp, aldyńa jata qalar edi. Boıyń jazylyp, myna men sıaqty elik ataýlyny qadam bastyrmas ediń. Alty qyrdyń astyndaǵyny sezer aqyldy bolýyń ǵajap emes. Jaýyńa kekti, joryqqa moıymas ediń.

Sol sát qora ishindegi qozylardyń ý-shý únin estip, silekeıi shubyrǵan qasqyr sózinen jańylady. It asyqpaıdy, ony taǵy da áńgimege tartady.

— Aý, Qaseke, sizdiń minezińizde men túsinbeıtin ǵajap bir qasıet bar, — deıdi qasqyrdy maqtap.

— Ol qandaı qasıet? — Qasqyr yrza bop, tisin saqyldatty. — Áı, Itim-aı, týystyqty qadirleıtiniń bilinip tur. Meniń ishki syryma úńilgen sıaqtysyń ǵoı.

— Qaseke, ol qasıetińiz ózgeniń de, máselen, bizdiń de qamy­myzdy oılaıtyndyǵyńyz. Qazir ǵoı, myna qoraǵa kiresiz de, men sıaqty ózime ǵana jetedi dep bir qoıdy teńdep áketpeısiz, túgel jýsatasyz da salasyz. Ólekseni adam ataýly jemeıdi. «Aramdaldy» dep otar mańynan aýlaqtaý jerge tastaıdy. Erteli-kesh tamaǵyńyz daıyn. Osyndaı ǵajap minezińizge tańmyn, — dep ıt bir toqtady.

— Taýyp aıttyń, Itim, bul qasıetti úırený úshin talaı aqyl kerek. Babalarymyz: «Aqylmen jeseń — asap jeısiń, aqylsyz jeseń — az-aq jeısiń» dep aıtyp ketipti ǵoı, — deıdi qasqyr.

 — Osy, Qaseke, ań ataýly aqyl jaǵynan sizge teń kelmeıdi. Túıe úlken bolǵanymen, onyń túımedeı oıy joq. Siz onyń shógip jatqan sátin ańdyp, órkeshinen bir attap ketseńiz, ornynan tura almaı qalady. Shamasy, júregi jarylyp ketetin bolar. Jylqy ataýlyny atama, aqymaq mal ǵoı. Quıryǵynan jabyssańyz, bitkeni, shirene tartyp, jibere salǵanyńyzda, ózinen-ózi oma­qasa qulaıdy. Arystan men jolbarys kúptiligine, sileýsin shap­shańdyǵyna senedi. Túlki tyshqan aýlaǵanǵa máz. Shıbóri inińiz qoıdyń maıly quıryǵyn sorǵanyn maqtan etedi.

— Árıne, árıne! — dep qostady qasqyr máz bolyp.

— Qaseke, osy siz qoıshydan qoryqpaısyz ba? — dedi ıt syr tartyp.

— Áı, baýyrym-aı, bizdiń týystardyń «Ógizdi qoıshy — ólgen qoıshy, jep bolǵanda kórgen qoıshy. Túıeli qoıshy — turǵan qoıshy. Jaıaý qoıshy — kóńili qaıaý qoıshy», — dep aıtqandaryn estimep pe ediń? Jalǵyz-jarym aıdalada kezdessinshi, eki-úsheýimiz jan-jaǵynan qardy boratyp bereıik. Sabazyń esi shy­ǵyp, qoıdy tastaı qashady.

— Adamnan da qoryqpaıtyn júrek jutqan aǵaıynsyń ǵoı. Bizge ondaı batyrlyq qaıda? Ras, basqa tússe, qoıanyn aýlap, túlkisin qyrarmyz. Siz sıaqty in de qazarmyz-aý, biraq ol bizge aqpannyń aqyrǵan aıazynda pana bolmaıdy ǵoı. Qarǵys atqyr ańshy ataýly júırik atqa minip, shoshaq myltyǵyn asynyp, oıda joqta kezdese qalsa, saýdamyzdyń bitkeni. Menen sorly joq shyǵar bul dúnıede, — dedi de, ıt ulyp jata ketti. Munysy — ıesine bergen belgisi edi.

— Aıtpaqshy, Qaseke, ulý demekshi, osy sizder týystaryńyzdy qalaı ǵana izdep taba qoıasyzdar, — dedi ıt kenet basyn kóterip.

— Ulýdyń da neshe túri bar-aý. Áldeqalaı olja kezdesip, jalǵyz shamań, kelmese, ulymaǵanda qaıtesiń. Qazir «Ý-ý-ý» deıinshi, týys ataýly jan-jaqtan sabylyp jetedi. Biraq ońaı oljaǵa olardy ortaq qylyp nem bar, — deıdi qasqyr bósip.

— Onda men senen qalmaımyn, — deıdi ıt. — Týyp-ósken jerińdi qımaıdy ekensiń. Qoshtasyp keteıin. Kózimdi ashyp, kúnde maıly jýyndy ishken jerim qosh, ý-ý! Qarǵy baý taǵynyp, shynjyr súıretip kúzetken qoram, qosh, ý-ý! Tamaq bermeı, taıaqpen basyma urǵan qojaıynym qosh, ý-ý!

Qasqyr máz bolyp, ishek-silesi qatqansha kúledi. Itiniń aýyq-aýyq ulyǵanynan oıanyp ketken qojaıyn qolyna mylty­ǵyn alyp, qorany aınalady. Ulyp otyrǵan ıtiniń janyndaǵy qas­qyrdy atyp alady. Aqyldy ıt qasqyrdy osylaı qolǵa túsiripti.

---