Qazaq tili sabaǵynda oqýshylardyń kommýnıkatıvtik qabiletterin damytý
Astana qalasy,
53 mektep - lıseıi qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Qoshqarbaeva Aıjan Toqtarqyzy
Baıandama.
Taqyryby: «Qazaq tili sabaǵynda oqýshylardyń kommýnıkatıvtik qabiletterin damytý»
Qarym - qatynastyń túrleri kóp. Tildik qatynas - til arqyly baılanys, sóıleý tili arqyly adamdardyń bir - birimen qarym - qatynas jasaýy, qoǵamdyq, uttyq til arqyly uǵynysý, túsiný, ıaǵnı adamzattyń til arqyly qatynasqa túsýi tildik qatynas degendi bildiredi.
Eń aldymen, erekshe oryn alatyn tildik qatynastyń negizgi mazmuny, máni, maǵynasy bolyp tabylatyn habardy is júzinde asyrýshylar - habarǵa tikeleı qatysýshylar. Olar mynadaı quramnan turady:
1. Belgili bir aqparatty, derekti habarlaıtyn – Baıandaýshy.
2. Aqparatty jetkizetin – Tulǵalar.
3. Aqparatty ne derekti – Qabyldaýshy.
Tildik qatynas júzege asý úshin Baıanshydan (B) shyqqan Habar (B) Tulǵalar (T) arqyly Qabyldaýshyǵa (Q) kelip, odan ary qaraı qaıtadan baılanysqa túsip, tildik aınalymda jumsalady.
Tildi zertteýshi ǵalymdar tildik qatynas qubylysyna baılanysty úsh kezendi atap ótedi, olar mynalar:
Habardyń durys aıtylýy, shyǵýy. Munda sıntaksıstik zańdylyqtar, ıaǵnı gramatıkalyq birlikterdiń aıtylýy, dybystalýy erekshe kózge túsedi.
1. Aıtylýǵa tıisti maǵynanyń durys jetkizilýi, aıtylar oı men aıtylǵan tildik quraldyń tepe - tendigi. Munda semantıkalyq zańdylyqtar basym ról atqarady.
2. Áńgimelesýshi – ekinshi adamnyń habardy durys qabyldaýy.
Habardyń paıda bolýy. Habardyń syrtqa shyǵýy. Habardyń jetkizilýi. Habardyń qabyldanýy. Habardyń jaýaby.
Sóılesim áreketteri:
Oqylym boıynsha: berilgen materıaldaǵy árbir tildik qatysymdyq tulǵalardyń maǵynasyn bile otyryp, ony tildik qarym - qatynasqa keńinen paıdalana bilý múmkindigine erekshe mán beredi.
Jazylym boıynsha: oqýshynyń aıtar oıyn basynan aıaǵyna deıin tolyq jaza bilýi, pikirin qaǵazǵa túsirip jetkizýi, súretterdi, zattardy, keıbir is - áreketterdi beınelep, jazyp, qysqasha áńgimelep bere bilýi, estigenin ne oqyǵanyn qysqasha jaza bilý qajettiligi eske iledi.
Tyńdalym boıynsha: estý arqyly, qabyldaý jáne uǵý, maǵynaly, mańyzdy habardy uǵyp alý, qajetke jarata bilýi kózdeledi.
Aıtylym boıynsha: oqýshynyń sóıleı bilýi, aıtar oıyn jetkize bilýi, ekinshi adammen túsinise bilýi, oıyn aýyzsha jetkizip qana qoımaı, oǵan jaýap ala bilý maqsaty qoıylady.
Tildesim boıynsha: ózara pikirlesýdiń nátıjesinde biriniń oıyn biri aýyzsha da, jazbasha da túsiný jáne oǵan jaýap qaıtara bilýi, tildesim arqyly bir - biriniń sezimin, kóńil - kúıin bólise alýy tıis.
Kommýnıkatıvtik prınsıpter:
Tildik baǵyttar
Oqý materıaldary sabaqtardyń nelikten sol til týraly emes, sol tilde ótkizilip jatqandyǵynyń naqty qarym - qatynasyn elestetý kerek.
Fýnksıonaldyq
Sóıleý is - áreketiniń leksıkalyq, gramatıkalyq jáne fonetıkalyq jaqtary úzilissiz ózara sóıleý úrdisinde júzege asady. Sabaqta tildik birlikter meńgerilýi kerek.
Oqıǵalyq
Oqý materıalyn oqýshylardyń qyzyqtyratyndaı, oqıǵalyq jáne qarym - qatynas problemasy negizinde irikteý jáne uıymdastyrý.
Jańashyldyq
Oqý materıaly sabaqta ózindik jańalyǵy bar jáne oqýshylar úshin qyzyqty bolýy kerek. Oqý materıaly men jumys tildik oqıǵalardyń nysanyn jáne jumys tásilderiniń ár túrliligi, sabaqty uıymdastyrýdyń jańalyǵyn kózdeıdi.
Qarym - qatynastyń derbestik baǵyttary
Ár oqýshynyń jekelegen tildik erekshelikterin, onyń sýbektik tájirıbesiniń erekshelikterin, emosıonaldyq baǵytyn, synyp ujymyndaǵy onyń statýsyn esepke alý.
Ujymdyq ózara qarym - qatynas
Oqýshylardyń ózara belsendi qarym - qatynasy, olardyń oqýdaǵy jetistikteriniń ózara baılanysy.
Úlgerý
Til júıesin, tildi tasymaldaýshy, qoldanýshy – halyqtyń mádenıetin úlgi túrinde tanystyratyn, osyndaı bilimniń júıelegen túri. Tildiń mazmundyq jaqtaryn taqyryptar emes, problemalar tanystyrý kerek.
Kommýnıkatıvtik ádis. Qoldaný joldary:
Tehnologıanyń ereksheligi men qundylyǵy oqýshylardyń bilim sapasyn edáýir arttyrýǵa, bilim standarty bekitken oqý materıalyn barlyq oqýshylardyń qajetti dárejede meńgerýin qamtamasyz etedi.
Skalkınniń birneshe kommýnıkatıvtik jattyǵýlaryn óz jumysymda paıdalanyp, osy jattyǵýlar arqyly atalǵan tehnologıany qalaı paıdalanýǵa bolatyndyǵyn kórsettim. Mysaly, sabaqtyń basynda tildik ortaǵa engizý úshin suraq - jaýap jattyǵýlaryn ótkizemin.
- Týǵan jeriń qalaı atalady?
- Týǵan jerim – Shyǵys Qazaqstan oblysy, Óskemen qalasy.
- Týǵan jerinde taý, kól, ózen bar ma?
- Óskemende Ertis, Úlbi ózenderi bar.
- Sóılem qurastyr: úlken memleket.
- Men úlken memlekette turamyn.
- Antonımdi ata: bıik taýlar, alasa taýlar.
- Týǵan jerinde paıdaly qazbalar bar ma?
- Týǵan jerimde túrli - tústi qazbalar bar.
Nemese:
- Sálemetsiz be!
- Sálemetsiz be? Aıta berińiz, tyńdap turmyn.
- Men munda issaparmen kelgen edim. Osy qonaqúıde bos oryn bar ma?
- Bizde bir jáne eki kisilik nómirler bar.
- Bir kisilik nómirler táýligine qansha turady?
- Táýligine 5 000 teńge.
- Nómirde barlyq jaǵdaılar jasalǵan ba?
- Árıne. Ár nómirde telefon, teledıdar, tońazytqysh, jeldetkish jumys isteıdi. Sondaı - aq ájethana, jýynatyn oryn bar.
- Jaqsy. Maǵan bir kisilik nómir berińizshi.
- Siz munda qansha kún bolasyz?
- Men munda 3 kún bolamyn.
- Minekı, nómirińizdiń kiltin alyńyz.
- Meniń nómirim qaı qabatta ornalasqan?
- Júrińiz, Sizdiń nómirińiz úshinshi qabatta ornalasqan. Men sizdi nómirińizge alyp baraıyn.
- Keshirińiz, munda asqana bar ma?
- Iá, asqana tańǵy 9. 00 - den keshki 21. 00 - ge deıin jumys isteıdi. 21. 00 - den bastap túngi bar jumys isteıdi nemese telefon arqyly nómirińizge as - sý aldyrýyńyzǵa bolady.
Tolyq nusqasyn júkteý
53 mektep - lıseıi qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Qoshqarbaeva Aıjan Toqtarqyzy
Baıandama.
Taqyryby: «Qazaq tili sabaǵynda oqýshylardyń kommýnıkatıvtik qabiletterin damytý»
Qarym - qatynastyń túrleri kóp. Tildik qatynas - til arqyly baılanys, sóıleý tili arqyly adamdardyń bir - birimen qarym - qatynas jasaýy, qoǵamdyq, uttyq til arqyly uǵynysý, túsiný, ıaǵnı adamzattyń til arqyly qatynasqa túsýi tildik qatynas degendi bildiredi.
Eń aldymen, erekshe oryn alatyn tildik qatynastyń negizgi mazmuny, máni, maǵynasy bolyp tabylatyn habardy is júzinde asyrýshylar - habarǵa tikeleı qatysýshylar. Olar mynadaı quramnan turady:
1. Belgili bir aqparatty, derekti habarlaıtyn – Baıandaýshy.
2. Aqparatty jetkizetin – Tulǵalar.
3. Aqparatty ne derekti – Qabyldaýshy.
Tildik qatynas júzege asý úshin Baıanshydan (B) shyqqan Habar (B) Tulǵalar (T) arqyly Qabyldaýshyǵa (Q) kelip, odan ary qaraı qaıtadan baılanysqa túsip, tildik aınalymda jumsalady.
Tildi zertteýshi ǵalymdar tildik qatynas qubylysyna baılanysty úsh kezendi atap ótedi, olar mynalar:
Habardyń durys aıtylýy, shyǵýy. Munda sıntaksıstik zańdylyqtar, ıaǵnı gramatıkalyq birlikterdiń aıtylýy, dybystalýy erekshe kózge túsedi.
1. Aıtylýǵa tıisti maǵynanyń durys jetkizilýi, aıtylar oı men aıtylǵan tildik quraldyń tepe - tendigi. Munda semantıkalyq zańdylyqtar basym ról atqarady.
2. Áńgimelesýshi – ekinshi adamnyń habardy durys qabyldaýy.
Habardyń paıda bolýy. Habardyń syrtqa shyǵýy. Habardyń jetkizilýi. Habardyń qabyldanýy. Habardyń jaýaby.
Sóılesim áreketteri:
Oqylym boıynsha: berilgen materıaldaǵy árbir tildik qatysymdyq tulǵalardyń maǵynasyn bile otyryp, ony tildik qarym - qatynasqa keńinen paıdalana bilý múmkindigine erekshe mán beredi.
Jazylym boıynsha: oqýshynyń aıtar oıyn basynan aıaǵyna deıin tolyq jaza bilýi, pikirin qaǵazǵa túsirip jetkizýi, súretterdi, zattardy, keıbir is - áreketterdi beınelep, jazyp, qysqasha áńgimelep bere bilýi, estigenin ne oqyǵanyn qysqasha jaza bilý qajettiligi eske iledi.
Tyńdalym boıynsha: estý arqyly, qabyldaý jáne uǵý, maǵynaly, mańyzdy habardy uǵyp alý, qajetke jarata bilýi kózdeledi.
Aıtylym boıynsha: oqýshynyń sóıleı bilýi, aıtar oıyn jetkize bilýi, ekinshi adammen túsinise bilýi, oıyn aýyzsha jetkizip qana qoımaı, oǵan jaýap ala bilý maqsaty qoıylady.
Tildesim boıynsha: ózara pikirlesýdiń nátıjesinde biriniń oıyn biri aýyzsha da, jazbasha da túsiný jáne oǵan jaýap qaıtara bilýi, tildesim arqyly bir - biriniń sezimin, kóńil - kúıin bólise alýy tıis.
Kommýnıkatıvtik prınsıpter:
Tildik baǵyttar
Oqý materıaldary sabaqtardyń nelikten sol til týraly emes, sol tilde ótkizilip jatqandyǵynyń naqty qarym - qatynasyn elestetý kerek.
Fýnksıonaldyq
Sóıleý is - áreketiniń leksıkalyq, gramatıkalyq jáne fonetıkalyq jaqtary úzilissiz ózara sóıleý úrdisinde júzege asady. Sabaqta tildik birlikter meńgerilýi kerek.
Oqıǵalyq
Oqý materıalyn oqýshylardyń qyzyqtyratyndaı, oqıǵalyq jáne qarym - qatynas problemasy negizinde irikteý jáne uıymdastyrý.
Jańashyldyq
Oqý materıaly sabaqta ózindik jańalyǵy bar jáne oqýshylar úshin qyzyqty bolýy kerek. Oqý materıaly men jumys tildik oqıǵalardyń nysanyn jáne jumys tásilderiniń ár túrliligi, sabaqty uıymdastyrýdyń jańalyǵyn kózdeıdi.
Qarym - qatynastyń derbestik baǵyttary
Ár oqýshynyń jekelegen tildik erekshelikterin, onyń sýbektik tájirıbesiniń erekshelikterin, emosıonaldyq baǵytyn, synyp ujymyndaǵy onyń statýsyn esepke alý.
Ujymdyq ózara qarym - qatynas
Oqýshylardyń ózara belsendi qarym - qatynasy, olardyń oqýdaǵy jetistikteriniń ózara baılanysy.
Úlgerý
Til júıesin, tildi tasymaldaýshy, qoldanýshy – halyqtyń mádenıetin úlgi túrinde tanystyratyn, osyndaı bilimniń júıelegen túri. Tildiń mazmundyq jaqtaryn taqyryptar emes, problemalar tanystyrý kerek.
Kommýnıkatıvtik ádis. Qoldaný joldary:
Tehnologıanyń ereksheligi men qundylyǵy oqýshylardyń bilim sapasyn edáýir arttyrýǵa, bilim standarty bekitken oqý materıalyn barlyq oqýshylardyń qajetti dárejede meńgerýin qamtamasyz etedi.
Skalkınniń birneshe kommýnıkatıvtik jattyǵýlaryn óz jumysymda paıdalanyp, osy jattyǵýlar arqyly atalǵan tehnologıany qalaı paıdalanýǵa bolatyndyǵyn kórsettim. Mysaly, sabaqtyń basynda tildik ortaǵa engizý úshin suraq - jaýap jattyǵýlaryn ótkizemin.
- Týǵan jeriń qalaı atalady?
- Týǵan jerim – Shyǵys Qazaqstan oblysy, Óskemen qalasy.
- Týǵan jerinde taý, kól, ózen bar ma?
- Óskemende Ertis, Úlbi ózenderi bar.
- Sóılem qurastyr: úlken memleket.
- Men úlken memlekette turamyn.
- Antonımdi ata: bıik taýlar, alasa taýlar.
- Týǵan jerinde paıdaly qazbalar bar ma?
- Týǵan jerimde túrli - tústi qazbalar bar.
Nemese:
- Sálemetsiz be!
- Sálemetsiz be? Aıta berińiz, tyńdap turmyn.
- Men munda issaparmen kelgen edim. Osy qonaqúıde bos oryn bar ma?
- Bizde bir jáne eki kisilik nómirler bar.
- Bir kisilik nómirler táýligine qansha turady?
- Táýligine 5 000 teńge.
- Nómirde barlyq jaǵdaılar jasalǵan ba?
- Árıne. Ár nómirde telefon, teledıdar, tońazytqysh, jeldetkish jumys isteıdi. Sondaı - aq ájethana, jýynatyn oryn bar.
- Jaqsy. Maǵan bir kisilik nómir berińizshi.
- Siz munda qansha kún bolasyz?
- Men munda 3 kún bolamyn.
- Minekı, nómirińizdiń kiltin alyńyz.
- Meniń nómirim qaı qabatta ornalasqan?
- Júrińiz, Sizdiń nómirińiz úshinshi qabatta ornalasqan. Men sizdi nómirińizge alyp baraıyn.
- Keshirińiz, munda asqana bar ma?
- Iá, asqana tańǵy 9. 00 - den keshki 21. 00 - ge deıin jumys isteıdi. 21. 00 - den bastap túngi bar jumys isteıdi nemese telefon arqyly nómirińizge as - sý aldyrýyńyzǵa bolady.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
