InfoHub Logo

İII BÓLİM. Qazaqstan – Reseı ımperıasynyń otary (19 ǵasyrdyń İİ jartysy). Uly júzdiń Reseıge qosylýy
Konspekt
18 ǵasyrdyń cońy men 19 ǵasyrdyń basynda Kishi jáne Orta júz aımaǵynyń Reseı quramyna ótýi aıaqtalǵanymen, birqatar qazaq jerleri Orta Azıa handyqtaryna táýeldi boldy. 19 ǵasyrdyń 20 jyldary Uly júzdiń bir bóligi, Orta, Kishi júzderdiń ońtústik aımaqtary Hıýa jáne Qoqan handyqtarynyń ıeliginde boldy. Orta Azıa handyqtary aǵylshyn úkimetiniń jasyryn qoldaýyna súıendi. Hıýa hany Muhammed - Rahymnyń 1812, 1816, 1820 jyldardaǵy shabýyldary joıqyn boldy. 1820 jylǵy aqpanda 10 myń áskerimen 2 myńǵa jýyq qazaq aýyldaryn talqandady.
1821 jyly Orta Azıa handyqtaryna qarsy Tentektóre bastaǵan
qazaq sharýalarynyń azattyq qozǵalysy bastaldy. Kóterilisshiler sany 10 myńnan asyp Túrkistan, Shymkent, Áýlıeata, Saıram óńirin qamtydy. Kóterilistiń halyqtyq sıpatynan shoshynǵan feodaldar opasyzdyqpen Qoqan jaǵyna shyǵyp ketti. Kóterilis qatygezdikpen janshyldy. 19 ǵasyrdyń 20 - 30 jyldary qazaqtar men qyrǵyzdardyń Qoqan ústemdigine qarsy kóterilisteri Túrkistan, Shymkent, Saıram, Áýlıeata, Pishpek aýdandaryn qamtydy.
Ońtústik Qazaqstan men Jetisý qazaqtarynyń Reseımen saýda jáne saıası baılanysta bolýy Jetisý ólkesiniń onyń quramyna kirýine alǵysharttar daıyndady. 1817 jyly sultan Súıik Abylaıhanuly qaramaǵyndaǵy jalaıyr rýynyń 66 myń adamy qonystanǵan aımaq Reseı quramyna alyndy. 1825 jyly Jetisýdyń 50 myń adamdyq Úısin bolysyndaǵylar óz jerlerinde Reseılik okrýgti ashýǵa kelisim berdi.
Qazaqtardyń birtindep Reseı qol astyna ótýi Qoqan bıleýshileriniń qarsylyǵyn týdyrdy. 19 ǵasyrdyń 20 - 30 jyldary Reseı syrtqy ister mınıstrliginiń janynan «Azıa komıteti» quryldy. Ońtústik Qazaqstanda Reseı yqpaly kúsheıip, áskerı bekinister salyndy. Orta júz ben Uly júz aýmaǵy japsarynda Aqtaý, Alataý, Qapal (1847 j.), Sergıopol (Aıagóz), Lepsi (1855 j.) bekinisteri salyndy. Bul bekinister Reseıdiń İle aımaǵyn otarlaýyna qyzmet etti. 1847 jyly Qapal bekinisiniń salyndy. 1848 jylǵy 10 qańtarda Uly júzge reseılik prıstav taǵaıyndalyp, rezıdensıa Qapalda boldy.
Bul oqıǵalar Lepsi men İle aralyǵyndaǵy qazaqtardyń jáne 40 myń qyrǵyz otbasynyń Reseıge óz erikterimen moıynsunýyn jedeldetti. Orys áskeriniń Jetisýǵa tereńdep enýi Orta Azıa jáne Kishi júz jerleri arqyly iske asyryldy.
Konspekt suraqtar
1. Uly júzge reseılik prıstav taǵaıyndalǵan merzim:
2. 1825 jyly Qaratal ózenine kelgen orys áskeriniń toby kimder?
3. “Azıa komıteti” qurylǵan merzim:
4. Reseı quramyna alynǵan Súıik sultan qaramaǵyndaǵy rý:
5. 1821 jyly Orta Azıa handyqtaryna qarsy sharýalar kóterilisin kim basqardy?
6. 1812, 1816, 1820 jyldary qazaq aýyldaryna joıqyn shabýyl jasaǵan handyq:
7. 19 ǵasyrda aǵylshyn úkimetiniń qoldaýyna kimder súıendi?
8. Qapal bekinisi qashan salyndy?
9. Qaı jyly Reseı syrtqy ister mınıstrliginiń janynan «Azıa komıteti» quryldy?
10. Qaı jyly Abylaıhannyń uly Súıik sultan ózine qarasty rýlardyń Reseı úkimetiniń quramyna kiretindigin jarıalaıdy:
11. «Túrkistan ólkesin basqarý Erejesi» qashan qabyldandy:
Taqyryptyń testi