Qazaqtyń kesteleý óneri
Sabaqtyq taqyryby: Qazaqtyń kesteleý óneri
Keste jáne kórkemdep tigý oıý - órnekti áshekeıleýdiń erteden kele jatqan elementteriniń basty túri. Qazaqtyń ulttyq kesteleý óneri tarıhynyń túp tamyry ǵasyrlar qoınaýynda jatyr. Myńdaǵan jyldar boıy qalyptasqan ulttyq keste ónerimiz kúni búginge deıin óziniń qundylyqtaryn saqtap, qasıetin joǵaltpaı jaqsy saqtalǵan. Kesteni bizben jáne jaı ınemen áshekeılep tigý barlyq halyqtarǵa da ortaq óner. Keste óneri naǵyz halyqtyq, alýan ádisti, tańdaýy kóp óner. Keste óneriniń qazaq halqyna tán baıyrǵy kóne túrleri: biz keste, aıqas tigý, aıqysh - uıqysh tigý, basyp tigý, qaıyp tigý. Biz kesteniń shym keste jáne áredik keste dep atalatyn eki túri bar.
Biz keste dóńgelek nemese tórt buryshty etilip kergish aǵashqa kerilgen materıaldyń betine túsirilgen oıý - órnek boıynsha qaramaqty bizben ótkermelep shalý arqyly kestelenedi.
Shym keste dep tigiletin materıaldyń ashyq jerin qaldyrmaı nemese ashyq oryndy óte az qaldyryp, tutas kestelegen shymqaı kesteni aıtady.
Áredik kestede materıaldyń ár jeri áshekeılenip, bólek - bólek órnek salynady.
Shym keste, tus kıiz, sandyqqap, maqpal shapan, oramaldyń alaqany, jastyq japqysh, kejim, sáýkele sıaqty basqa da kóptegen zattarǵa tógiledi nemese bólek materıalǵa tógip qondyrylady. Áredik keste taqıa, balaq, óńir, jaǵa, etekke jáne keń qonysh etikterdiń burysh - buryshy, perdelerdiń shetteri sıaqty zattarǵa tógiledi nemese bólek tógip qondyrady.
Aıqas (kresep) tigý de ınemen tigiletin kesteniń eń kóp taraǵan túri. Munda órnek izimen birkelki tórt buryshty etip, bir jiptiń ústinen ekinshi jipti kres túrinde aıqastyra bastyryp otyrady. Bul qazir keste tigýdiń eń qolaıly túri dep tanylyp júr.
Tesip torlap tigýde órnekteletin materıaldy órnek mánerine qaraı tesip alady da, ony torlaı jáne ortasyn kerege kózdep, sanap otyryp shalý arqyly túrli órnek salady. Tesik aralyǵyn kerege kózdeý ádisinde kesteniń tesik aralyǵyndaǵy jipterin órmelep shalyp toqý túri de qoldanylady. Mundaı tesip, torlap órnekteý ádisimen kóbinese jastyq tysynyń beti, jastyq japqyshtar, tósek japqyshtar áıelderdiń ish kóılekteriniń keýdesi, etegi, gúl qoıǵysh tósenishter, dastarqandar men dıvan japqyshtar, úıdiń qabyrǵasyna kerip qoıatyn matalar kestelenedi.
Kesteni bederlep tikkende kestelengen materıalda ár túrli oıý - órnek, mánerli budyrlar órnekteledi. Mundaı tigý túrin oryndaǵanda áýeli úlgi boıynsha syzylyp alynǵan órnekterdiń ústine maqta, mata qıyndylary, qaǵaz, karton salynyp, kesteniń jipterin, sol zattardy bastyra shalyp tigedi. Sonyń nátıjesinde matanyń betindegi órnekter budyrlanyp bederlenedi. Bederlep tigý ádisine de órnektiń máneri men sheberdiń sheshimine qaraı birneshe tústi jipter qoldanylady. Bederlep tikken kesteni kóp jýa berýge bolmaıdy.
Kestelep tigý isindegi ádemilik pen kórnektilik jaǵynan erekshe kózge túsetin túrleriniń biri kópirtip tigý. Kópirtip tigý kestesi de ázirlengen órnek úlgisiniń izimen tigiledi. Munda materıaldyń ústińgi betine búldirgelengen jip selpeýleri qaldyrylyp otyrady. Kesteniń jibi birneshe tústi bolýy múmkin. Bederlep tigý ádisimen alma, júzim, búldirgen, qaraqat, qaýyn - qarbyz túınekteri sıaqty túrli jemisterdi salýǵa bolady. Kópirtip kestelengen buıymdar jýyla da útiktele de beredi, biraq útikten shyqqan soń olardy qaǵyp, silkip búrtikterin tiriltý kerek.
Kesteni túktep tikkende bizben shalynǵan jiptiń ústińgi jaǵynda (óń betinde) keıde 1, keıde 2 santımetrdeı búldirgi qalyp otyrady. Sheber kesteni tigip bolǵannan keıin álgi qalǵan búldirgilerdi tegistep qyrqady. Jıi shanshylyp, qalyń túsirilgen búldirge jipteri qyrqylyp tegistelgen soń, kádimgi kilemniń túgi sıaqty túrli tústi bolyp qulpyryp turady (túkti kilem). Keıde búldirgilerdiń astyna shıratqan jýan jipti shıratqan shúberekti, jumsaq metal shybyqtaryn múıizdep, oıý órnegine keltirip salyp tigedi de, tigip bolǵan álgi tigis astyna salynǵan zattardy ústinen tilip alyp tastaıdy. Mundaı ádispen túktep tigilgen órnekter minsiz jáne túginiń bıiktigi birkelki shyǵady.
Altyndap, kúmistep tigý sán - saltanat buıymdaryna tán. Bul úshin kóbinese barqyt, plúsh, atlas, qyrmyzy sıaqty baǵaly materıaldar paıdalanylady. Mundaı tigisterge, ásirese, ózine arnalyp jasalǵan altyn jáne kúmis jipter qoldanylady. Keıde altyn, kúmis tústes jińishke jıek saýlary (zer) paıdalanylady. Baǵaly zatty ysyrapsyz paıdalaný úshin onyń órnegi men tigis jipterin sanap bilý kerek. Óıtkeni bul jumys ózge tigisterden góri aýyr keledi.
Altyndap tigýge kóbinese bederli, bedersiz basyp tigý ádisin qoldanady. Altyndap tigý kestesine marjandap tigýdi de aralas júrgizedi. Mysaly, qyzdardyń qamzoldarynyń omyraýlary, óńirleri jáne taǵy da sol sıaqtylar osylaı tigiledi.
Altyn kesteli ton, shapan, aıyr qalpaq, kemer belbeý, sal shalbar, sáýkele ádemilik áshekeıiniń eń asyly jáne baǵalysy bolyp esepteledi.
Mal órisiniń jazdyq, kúzdik jaıylymy jaǵdaıyna qaraı qonys qýalap, kóshpeli ómir súrgen qazaq aýyly ónerkásip ortalyǵynan qashyq jatty. Olar kúnbe-kúngi turmys qajetterin ózderinde bar múmkinshiliktermen ǵana ótedi. Sondyqtan matadan, teriden, órmek óniminen jasalatyn kıim-keshekterdi, saba, torsyq, úıge jabatyn kıiz sıaqty zattardyń barlyǵyn da qol ınemen tikti. Qolmen tigý semá muqtajyn óteýmen qatar, zattardy kórkemdep tigýde de tıimdi ádis sanaldy. Soǵan qaraǵanda kıimderdi tósek - oryn jabdyqtaryn qol ınemen kestelep tigýdiń alýan túrleri týdy.
Qolmen tigýde negizinen jýaldyz (teben ıne), jýan ıne, jýantyq (jóndem) ıne, báseń ıne, jińishke ıne qoldanyldy. Jýaldyzben túıeniń jabýy, qalyń syrmaq, bylǵary toqym sıaqty zattardy syrıdy. Jýan ınemen syrmaqtyń jıegin, úıdiń kıizderin, teri kıimderdi jáne kıiz baıpaqtardy tigedi. Jýantyq ınemen qap, shekpen, kúpi, tymaq sıaqty zattardy, al báseń ınemen túıme, ilgek qadaıdy, matadan jasalǵan juqa kıimderdi tigedi.
Jińishke ınemen jibek, torǵyn sıaqty juqa materıaldardy, olarǵa salynatyn kestelerdi tigedi. Osylarǵa kerekti jýan, jińishke jipterdi de halyq sheberleri sýyrtpaqtaı otyryp ózderi daıyndaıdy. Ol úshin kerekti jiptiń túsine uqsas matanyń shetinen jalpaqtyǵy 3 — 4 sm, uzyndyǵy — 30 — 40sm keneresin jyrtyp alady. Osyndaı jip sýyrýǵa arnalǵan bir bólek jyrtyndy matany sheberler sýyrtpaq dep ataıdy. Sýyrtpaqtan jip sýyryp alýdyń da ádisi bar. Áýelgi jipti setinetip sýyrady da, sýyrtpaqtyń sheti shashaqtanǵan soń ony eptep saýmalap otyryp týra tartyp sýyrady. Óıtkeni shet shashaǵy molaıǵan saıyn sýyrtpaq tez setinemeı, sýyratyn jipter shashaqtarǵa oralyp úzile beredi. Sýyryp alynǵan jalań qabat jipterdi keregine qaraı ekiden, úshten, tórtten qabattap shıratady. Ol úshin jiptiń bir ushyn tistep turyp, ekinshi ushyn barmaq pen suq qoldyń basymen, ne eki alaqannyń arasyna salyp shıryqtyra burap esedi. Muny jip shıratý dep ataıdy. Sýyrtpaqqa kóbinese sırek toqylǵan, túksiz matalar paıdalanylady. Jipti shýdadan, júnnen, maqtadan, torqadan, kendirden qolmen ıirip alyp paıdalaný tásili de kóp qoldanylady.
Qazaq halqynyń qol tigisteri óziniń tigilý ádisi men mánerine qaraı birneshe túrge bólinedi de, olardyń árqaısysy óz ataýlarymen atalady.
Batyryp tigý. Bul bylǵary, kıiz, kórpe sıaqty qalyń zattarǵa ǵana qoldanylady. Onyń ústińgi óń jaǵy óte jıi shanshylyp, al astyńǵy jibi qatty tartylyp alys shanshý arqyly ústińgi jipti sińirip otyryp tigiledi. Sheber neǵurlym jiptiń óń bette kórinbeı turýyn qarastyrady.
«Buzaý tis», tumarsha oryndalý jaǵynan qarapaıym, júrdek tigister. Buzaý tis eki japsardy qosatyn tigis. Bul ádispen kóbinese qalyń kıiz, jabaǵy sıaqty zattardy shettestirip tigedi. «Buzaý tis» tigisi zattyń shetin kezek túırep alyp, japsardan ótkizip otyrý arqyly oryndalady. Tumarsha tigisin kóbinese oramaldyń shetin jınaýǵa qoldanady. Bul tigis matanyń shetin bekitip, sonyń izimen qaıta jórmeý arqyly oryndalady.
Búrme tigis ár túrli jelbirlerdi, qos etekterdi búre jap - syrǵanda, búrmeli jaǵalarǵa, etiktiń basyn qalypqa salyp ultaraqshaǵa japsyrǵanda, bir zattyń shetin jınaı tikkende qoldanylady. Búrme tigister kóbine eki qatar júrgiziledi. Munda ıneniń árbir shanshymy sırekteý keledi de, jiptiń búre tartylýymen jıyryla tigiledi. Búrmelerdiń qatpar jasalyp, tizbeleı jıyryla tigilýi múmkin.
Esip jórmeý — kóbinese sý tasıtyn qaryn, mes, matadan, kenepten tikken sondaı ydys qapshyqtardyń shetterin tikkende, keıde oramaldyń shetin búge tikkende qoldanylady. Ondaı zattardyń qýsyryndysyn, shetterin sol qoldyń kómegimen shırata búktemelep otyryp jórmep tigedi. Sonda shet búktesin tigisi esken sıaqty bolyp óz - ózine kirige jumyrlanyp túsedi.
Japsyrma tigý — bir zattyń betine jamaý salyp japsyrǵanda, ádipterdiń shetin tikkende, ádip ornyna lenta sıaqty kenereli zattardy bastyrǵanda qoldanylatyn ádis. Mundaıda japsyrylatyn materıaldyń shetin túırep shyqqan ıne astyńǵy materıaldyń ústinen (japsyrmaǵa, jamaýǵa soqpaı, tek onyń irgesinen ǵana) tómen shanshylady da, ústine qaraı japsyrmany qosa túırep shyǵyp, alǵashqy baǵytyn qaıtalaı beredi. Bulaı etip tikkende japsyrylǵan zattyń sheti jınala basylyp otyrady.
«Qabyrǵa» tigis qol ınemen kórkemdep tigý ádisiniń bir túri. «Qabyrǵa» tigisimen uzyndy - qysqaly jarysa tigilgen uzyn syzyqtar arqyly endirme, bastyrma, qabyrǵa órnekteri tigiledi. Qabyrǵa tigisi eki syzyqtyń arasymen nemese matanyń betindegi toqymanyń belgili bir jolaǵymen únemi birkelki etip kóldeneń oraı shanshyp otyrý ádisi arqyly tigiledi.
Kıimniń boıyn, shalbardyń balaǵyn, jeńdi, olardyń eki shetin jalǵastyra tigý isin qýsyrý dep ataıdy. Mundaı tigisterde jórmeý, tepshý, qaıý, óbistirý, tebe tigý sıaqty tigis ádisteriniń túrleri qoldanylady.
«Tańdaı» tigis — bul da kórkemdep tigý isterinde qoldanylatyn ádis. Ony úsh syzyqtyń ústimen, únemi qıǵash shanshyp tigiletin «qos qabyrǵa» mánerimen oryndaıdy. Mundaı kesteli tigistermen kımeshektiń jaqtaryn, jaǵa - qaqpalardy, jeńniń aýzyn, kestelengen materıaldardyń shetterin órnektegen.
«Tyshqan iz» tigisi úsh syzyq arasymen, ne sharshy syzyqtar arasymen tigiledi. Alǵashqy shanshymynda ıneni tómengi syzyqtan joǵary kóterip ústińgi syzyqtan shanshyp matanyń astyna túsiredi. Bul kezde sol qoldyń barmaǵymen ıne jibin ózine qaraı tarta basyp, irkindi ilmek jasaıdy da, ıneni bosańdaý tartady. Ine úshinshi shanshymynda ortalyq syzyq boıymen eki shanshym ilgeri attap irkilip turǵan ilmek arasynan shyǵady. Ineni kelesi kezekte tartqanda ilmek ortasynda sopaqtaý úsh burysh jasalady. Tigis osylaısha qaıtalana beredi.
Keste jáne kórkemdep tigý oıý - órnekti áshekeıleýdiń erteden kele jatqan elementteriniń basty túri. Qazaqtyń ulttyq kesteleý óneri tarıhynyń túp tamyry ǵasyrlar qoınaýynda jatyr. Myńdaǵan jyldar boıy qalyptasqan ulttyq keste ónerimiz kúni búginge deıin óziniń qundylyqtaryn saqtap, qasıetin joǵaltpaı jaqsy saqtalǵan. Kesteni bizben jáne jaı ınemen áshekeılep tigý barlyq halyqtarǵa da ortaq óner. Keste óneri naǵyz halyqtyq, alýan ádisti, tańdaýy kóp óner. Keste óneriniń qazaq halqyna tán baıyrǵy kóne túrleri: biz keste, aıqas tigý, aıqysh - uıqysh tigý, basyp tigý, qaıyp tigý. Biz kesteniń shym keste jáne áredik keste dep atalatyn eki túri bar.
Biz keste dóńgelek nemese tórt buryshty etilip kergish aǵashqa kerilgen materıaldyń betine túsirilgen oıý - órnek boıynsha qaramaqty bizben ótkermelep shalý arqyly kestelenedi.
Shym keste dep tigiletin materıaldyń ashyq jerin qaldyrmaı nemese ashyq oryndy óte az qaldyryp, tutas kestelegen shymqaı kesteni aıtady.
Áredik kestede materıaldyń ár jeri áshekeılenip, bólek - bólek órnek salynady.
Shym keste, tus kıiz, sandyqqap, maqpal shapan, oramaldyń alaqany, jastyq japqysh, kejim, sáýkele sıaqty basqa da kóptegen zattarǵa tógiledi nemese bólek materıalǵa tógip qondyrylady. Áredik keste taqıa, balaq, óńir, jaǵa, etekke jáne keń qonysh etikterdiń burysh - buryshy, perdelerdiń shetteri sıaqty zattarǵa tógiledi nemese bólek tógip qondyrady.
Aıqas (kresep) tigý de ınemen tigiletin kesteniń eń kóp taraǵan túri. Munda órnek izimen birkelki tórt buryshty etip, bir jiptiń ústinen ekinshi jipti kres túrinde aıqastyra bastyryp otyrady. Bul qazir keste tigýdiń eń qolaıly túri dep tanylyp júr.
Tesip torlap tigýde órnekteletin materıaldy órnek mánerine qaraı tesip alady da, ony torlaı jáne ortasyn kerege kózdep, sanap otyryp shalý arqyly túrli órnek salady. Tesik aralyǵyn kerege kózdeý ádisinde kesteniń tesik aralyǵyndaǵy jipterin órmelep shalyp toqý túri de qoldanylady. Mundaı tesip, torlap órnekteý ádisimen kóbinese jastyq tysynyń beti, jastyq japqyshtar, tósek japqyshtar áıelderdiń ish kóılekteriniń keýdesi, etegi, gúl qoıǵysh tósenishter, dastarqandar men dıvan japqyshtar, úıdiń qabyrǵasyna kerip qoıatyn matalar kestelenedi.
Kesteni bederlep tikkende kestelengen materıalda ár túrli oıý - órnek, mánerli budyrlar órnekteledi. Mundaı tigý túrin oryndaǵanda áýeli úlgi boıynsha syzylyp alynǵan órnekterdiń ústine maqta, mata qıyndylary, qaǵaz, karton salynyp, kesteniń jipterin, sol zattardy bastyra shalyp tigedi. Sonyń nátıjesinde matanyń betindegi órnekter budyrlanyp bederlenedi. Bederlep tigý ádisine de órnektiń máneri men sheberdiń sheshimine qaraı birneshe tústi jipter qoldanylady. Bederlep tikken kesteni kóp jýa berýge bolmaıdy.
Kestelep tigý isindegi ádemilik pen kórnektilik jaǵynan erekshe kózge túsetin túrleriniń biri kópirtip tigý. Kópirtip tigý kestesi de ázirlengen órnek úlgisiniń izimen tigiledi. Munda materıaldyń ústińgi betine búldirgelengen jip selpeýleri qaldyrylyp otyrady. Kesteniń jibi birneshe tústi bolýy múmkin. Bederlep tigý ádisimen alma, júzim, búldirgen, qaraqat, qaýyn - qarbyz túınekteri sıaqty túrli jemisterdi salýǵa bolady. Kópirtip kestelengen buıymdar jýyla da útiktele de beredi, biraq útikten shyqqan soń olardy qaǵyp, silkip búrtikterin tiriltý kerek.
Kesteni túktep tikkende bizben shalynǵan jiptiń ústińgi jaǵynda (óń betinde) keıde 1, keıde 2 santımetrdeı búldirgi qalyp otyrady. Sheber kesteni tigip bolǵannan keıin álgi qalǵan búldirgilerdi tegistep qyrqady. Jıi shanshylyp, qalyń túsirilgen búldirge jipteri qyrqylyp tegistelgen soń, kádimgi kilemniń túgi sıaqty túrli tústi bolyp qulpyryp turady (túkti kilem). Keıde búldirgilerdiń astyna shıratqan jýan jipti shıratqan shúberekti, jumsaq metal shybyqtaryn múıizdep, oıý órnegine keltirip salyp tigedi de, tigip bolǵan álgi tigis astyna salynǵan zattardy ústinen tilip alyp tastaıdy. Mundaı ádispen túktep tigilgen órnekter minsiz jáne túginiń bıiktigi birkelki shyǵady.
Altyndap, kúmistep tigý sán - saltanat buıymdaryna tán. Bul úshin kóbinese barqyt, plúsh, atlas, qyrmyzy sıaqty baǵaly materıaldar paıdalanylady. Mundaı tigisterge, ásirese, ózine arnalyp jasalǵan altyn jáne kúmis jipter qoldanylady. Keıde altyn, kúmis tústes jińishke jıek saýlary (zer) paıdalanylady. Baǵaly zatty ysyrapsyz paıdalaný úshin onyń órnegi men tigis jipterin sanap bilý kerek. Óıtkeni bul jumys ózge tigisterden góri aýyr keledi.
Altyndap tigýge kóbinese bederli, bedersiz basyp tigý ádisin qoldanady. Altyndap tigý kestesine marjandap tigýdi de aralas júrgizedi. Mysaly, qyzdardyń qamzoldarynyń omyraýlary, óńirleri jáne taǵy da sol sıaqtylar osylaı tigiledi.
Altyn kesteli ton, shapan, aıyr qalpaq, kemer belbeý, sal shalbar, sáýkele ádemilik áshekeıiniń eń asyly jáne baǵalysy bolyp esepteledi.
Mal órisiniń jazdyq, kúzdik jaıylymy jaǵdaıyna qaraı qonys qýalap, kóshpeli ómir súrgen qazaq aýyly ónerkásip ortalyǵynan qashyq jatty. Olar kúnbe-kúngi turmys qajetterin ózderinde bar múmkinshiliktermen ǵana ótedi. Sondyqtan matadan, teriden, órmek óniminen jasalatyn kıim-keshekterdi, saba, torsyq, úıge jabatyn kıiz sıaqty zattardyń barlyǵyn da qol ınemen tikti. Qolmen tigý semá muqtajyn óteýmen qatar, zattardy kórkemdep tigýde de tıimdi ádis sanaldy. Soǵan qaraǵanda kıimderdi tósek - oryn jabdyqtaryn qol ınemen kestelep tigýdiń alýan túrleri týdy.
Qolmen tigýde negizinen jýaldyz (teben ıne), jýan ıne, jýantyq (jóndem) ıne, báseń ıne, jińishke ıne qoldanyldy. Jýaldyzben túıeniń jabýy, qalyń syrmaq, bylǵary toqym sıaqty zattardy syrıdy. Jýan ınemen syrmaqtyń jıegin, úıdiń kıizderin, teri kıimderdi jáne kıiz baıpaqtardy tigedi. Jýantyq ınemen qap, shekpen, kúpi, tymaq sıaqty zattardy, al báseń ınemen túıme, ilgek qadaıdy, matadan jasalǵan juqa kıimderdi tigedi.
Jińishke ınemen jibek, torǵyn sıaqty juqa materıaldardy, olarǵa salynatyn kestelerdi tigedi. Osylarǵa kerekti jýan, jińishke jipterdi de halyq sheberleri sýyrtpaqtaı otyryp ózderi daıyndaıdy. Ol úshin kerekti jiptiń túsine uqsas matanyń shetinen jalpaqtyǵy 3 — 4 sm, uzyndyǵy — 30 — 40sm keneresin jyrtyp alady. Osyndaı jip sýyrýǵa arnalǵan bir bólek jyrtyndy matany sheberler sýyrtpaq dep ataıdy. Sýyrtpaqtan jip sýyryp alýdyń da ádisi bar. Áýelgi jipti setinetip sýyrady da, sýyrtpaqtyń sheti shashaqtanǵan soń ony eptep saýmalap otyryp týra tartyp sýyrady. Óıtkeni shet shashaǵy molaıǵan saıyn sýyrtpaq tez setinemeı, sýyratyn jipter shashaqtarǵa oralyp úzile beredi. Sýyryp alynǵan jalań qabat jipterdi keregine qaraı ekiden, úshten, tórtten qabattap shıratady. Ol úshin jiptiń bir ushyn tistep turyp, ekinshi ushyn barmaq pen suq qoldyń basymen, ne eki alaqannyń arasyna salyp shıryqtyra burap esedi. Muny jip shıratý dep ataıdy. Sýyrtpaqqa kóbinese sırek toqylǵan, túksiz matalar paıdalanylady. Jipti shýdadan, júnnen, maqtadan, torqadan, kendirden qolmen ıirip alyp paıdalaný tásili de kóp qoldanylady.
Qazaq halqynyń qol tigisteri óziniń tigilý ádisi men mánerine qaraı birneshe túrge bólinedi de, olardyń árqaısysy óz ataýlarymen atalady.
Batyryp tigý. Bul bylǵary, kıiz, kórpe sıaqty qalyń zattarǵa ǵana qoldanylady. Onyń ústińgi óń jaǵy óte jıi shanshylyp, al astyńǵy jibi qatty tartylyp alys shanshý arqyly ústińgi jipti sińirip otyryp tigiledi. Sheber neǵurlym jiptiń óń bette kórinbeı turýyn qarastyrady.
«Buzaý tis», tumarsha oryndalý jaǵynan qarapaıym, júrdek tigister. Buzaý tis eki japsardy qosatyn tigis. Bul ádispen kóbinese qalyń kıiz, jabaǵy sıaqty zattardy shettestirip tigedi. «Buzaý tis» tigisi zattyń shetin kezek túırep alyp, japsardan ótkizip otyrý arqyly oryndalady. Tumarsha tigisin kóbinese oramaldyń shetin jınaýǵa qoldanady. Bul tigis matanyń shetin bekitip, sonyń izimen qaıta jórmeý arqyly oryndalady.
Búrme tigis ár túrli jelbirlerdi, qos etekterdi búre jap - syrǵanda, búrmeli jaǵalarǵa, etiktiń basyn qalypqa salyp ultaraqshaǵa japsyrǵanda, bir zattyń shetin jınaı tikkende qoldanylady. Búrme tigister kóbine eki qatar júrgiziledi. Munda ıneniń árbir shanshymy sırekteý keledi de, jiptiń búre tartylýymen jıyryla tigiledi. Búrmelerdiń qatpar jasalyp, tizbeleı jıyryla tigilýi múmkin.
Esip jórmeý — kóbinese sý tasıtyn qaryn, mes, matadan, kenepten tikken sondaı ydys qapshyqtardyń shetterin tikkende, keıde oramaldyń shetin búge tikkende qoldanylady. Ondaı zattardyń qýsyryndysyn, shetterin sol qoldyń kómegimen shırata búktemelep otyryp jórmep tigedi. Sonda shet búktesin tigisi esken sıaqty bolyp óz - ózine kirige jumyrlanyp túsedi.
Japsyrma tigý — bir zattyń betine jamaý salyp japsyrǵanda, ádipterdiń shetin tikkende, ádip ornyna lenta sıaqty kenereli zattardy bastyrǵanda qoldanylatyn ádis. Mundaıda japsyrylatyn materıaldyń shetin túırep shyqqan ıne astyńǵy materıaldyń ústinen (japsyrmaǵa, jamaýǵa soqpaı, tek onyń irgesinen ǵana) tómen shanshylady da, ústine qaraı japsyrmany qosa túırep shyǵyp, alǵashqy baǵytyn qaıtalaı beredi. Bulaı etip tikkende japsyrylǵan zattyń sheti jınala basylyp otyrady.
«Qabyrǵa» tigis qol ınemen kórkemdep tigý ádisiniń bir túri. «Qabyrǵa» tigisimen uzyndy - qysqaly jarysa tigilgen uzyn syzyqtar arqyly endirme, bastyrma, qabyrǵa órnekteri tigiledi. Qabyrǵa tigisi eki syzyqtyń arasymen nemese matanyń betindegi toqymanyń belgili bir jolaǵymen únemi birkelki etip kóldeneń oraı shanshyp otyrý ádisi arqyly tigiledi.
Kıimniń boıyn, shalbardyń balaǵyn, jeńdi, olardyń eki shetin jalǵastyra tigý isin qýsyrý dep ataıdy. Mundaı tigisterde jórmeý, tepshý, qaıý, óbistirý, tebe tigý sıaqty tigis ádisteriniń túrleri qoldanylady.
«Tańdaı» tigis — bul da kórkemdep tigý isterinde qoldanylatyn ádis. Ony úsh syzyqtyń ústimen, únemi qıǵash shanshyp tigiletin «qos qabyrǵa» mánerimen oryndaıdy. Mundaı kesteli tigistermen kımeshektiń jaqtaryn, jaǵa - qaqpalardy, jeńniń aýzyn, kestelengen materıaldardyń shetterin órnektegen.
«Tyshqan iz» tigisi úsh syzyq arasymen, ne sharshy syzyqtar arasymen tigiledi. Alǵashqy shanshymynda ıneni tómengi syzyqtan joǵary kóterip ústińgi syzyqtan shanshyp matanyń astyna túsiredi. Bul kezde sol qoldyń barmaǵymen ıne jibin ózine qaraı tarta basyp, irkindi ilmek jasaıdy da, ıneni bosańdaý tartady. Ine úshinshi shanshymynda ortalyq syzyq boıymen eki shanshym ilgeri attap irkilip turǵan ilmek arasynan shyǵady. Ineni kelesi kezekte tartqanda ilmek ortasynda sopaqtaý úsh burysh jasalady. Tigis osylaısha qaıtalana beredi.
You Might Also Like
