Kıiz úı
Sabaqtyq taqyryby: Kıiz úı.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa kıiz úıdiń jasalýy, qoldanylýy týraly tolyq maǵlumat berý;
Damytýshylyq: oqýshynyń júregin ulttyq sana – sezimge uıalatý, tanymdyq qabiletin jáne ulttyq óner jaıly bilimin keńeıtý;
Tárbıelik: oqýshylardy halqymyzdyń salt – dástúrin bilýge, qadirleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, óz betinshe saramandyq jumys.
Sabaqtyq kórnekiligi: úlgiler, daıyn kıiz úı sýretteri.
Pánaralyq baılanys: syzý, beıneleý óneri,. tarıh
Uıymdastyrý kezeńi:
• Oqýshylarmen sálemdesemin;
• Oqýshylardy túgendeımin;
• Oqýshylardyń qural – jabdyqtaryn túgendeý;
• Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdartý.
Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ótken taqyrypty qaıtalaı otyryp, oqýshylarǵa taqyryp boıynsha suraqtar qoıý.
Jańa sabaq
Kıiz úı — Ortalyq jáne Orta Azıa halyqtarynyń negizgi baspanasy bolyp tabylǵan. Ortalyq jáne Orta Azıa halyqtarynyń kóshpeli turǵyn úıi dese de bolady.
Kıiz úı — kóshpendilerdiń tez jıyp, shapshań tigýge, ıaǵnı kóship - qonýǵa yńǵaıly úıi.
Kóshpendilerdiń kıiz úıi — tarıh
ymyzdaǵy eń birinshi sáýlettik qurylysy. Kıiz úıdiń ishi qysta jyly, jazda salqyn. Sondyqtan, shopandar da, týrıser de paıdalanady.
Kıiz úı jer silkinisinde de yńǵaıly, óıtkeni ol ońaılyqpen buzylmaıdy. Qazaqstan jer silkinisinen zardap shekken elderge shatyrdyń ornyna kıiz úıler aparyp júr.
Kıiz úı - kóktem, jaz jáne kúz mezgilderinde qonystan qonysqa kóship júrý jaǵdaıyna qolaıly qurama úı. Onyń qabyrǵasy torlap kóktelgen keregeden turǵyzylady. Kerege ádette eki túrli bolady. Onyń biri keń kózdi kerege « jelkóz» dep atalady. Bul artýǵa jeńil, biraq sánsiz, súıegi jeńil bolǵandyqtan jelge tózimsizdeý bolyp keledi. Ekinshi túri tar kózdi kerege – «torkóz» dep atalady, ol artýǵa aýyrlaý bolǵanymen, jelge óte tózimdi. Kerege jınalmaly bólek - bólek qanattardan jasalady. Al keregeden joǵary sıdam, jińishke aǵashtan jumyrlap jasalyp, qarny ıilgen ýyqtardan qaýsyryla kúmbez shyǵarylady. basy dóńgelene jaıylǵan keregeniń asha basyna aıqastyryla baılanyp, ushy (qalamy) shańyraqtyń kózine shanshylady. Shańyraq - úı kúmbeziniń tóbesi ári terezesi. Keregeniń syrtynan ár alýan boıaýly jún oralyp, órnek túsirilip toqylǵan shymshı nemese jalańash shıden toqylǵan shı ustalady. Kerege men ýyqtar ýyqbaý, kermebaý, basqur, qur jáne basqa da baý - shýlarmen bekitiledi. Úıdiń aǵashtan jasalǵandaryn «súıegi» dep ataıdy. Úı aǵashynyń syrtynan arnaýly úı kıizderi - qabyrǵasyna týyrlyq, ústine úzik, tóbesine túndik jabylady. Bul úı kıizderi baý - shýlar arqyly ushtastyrylady. Kıiz úıdiń esiginiń bıiktigi bir jarym metr, eni 0, 8 metr keledi. Oǵan aǵashtan oıýlap jasalǵan «syqyrlaýyq»dep atalatyn jarma esik ornatylady. Syqyrlaýyq syrtynan oraýly shıden toqyp, oıýly kıiz qaptaǵan jappa esik túsiriledi. Úıdiń ortasynda tamaq pisiretin oshaǵy bolady. Úıdiń oń jaǵynda tósek, onyń tusyna tuskıiz ustalyp, tósekti qorshap shymyldyq tartylady. Úıdiń tórine juqaıaq qoıylyp, onyń ústine abdyra, kórpe - jastyq t. b júkter jınalady. Úıdiń sol jaǵyna kebeje, qazanaıaq, saba sıaqty ydystar qoıylyp, shyptamen qorshalady. Talaı ǵasyrlyq kóshpeli turmys tájirıbesinen týǵan qazaqtyń kıiz úıi – kúnniń aptaby men túnniń dym - syzynan, jaýyn - shashyn men ańyzaqtan, borannan saqtanýǵa yńǵaıly, ári aýaly, ári jaryq bolýdyń ústine kóshi-qonǵa qolaıly, ony jarty saǵat ishinde jyǵyp - artýǵa da, jarty saǵat ishinde kólikten túsirip, tigip alýǵa da bolady.
Qazaq kıiz úıleriniń tirkelip, tigiletin túrleri de kezikti. Mysaly: ortańǵy úıdiń jan - jaǵynan birneshe esik shyǵarylyp, osy esikterge birden kıiz úı tirkelip, «Ortańǵy úı», «Tór uı», «Aýyz úı», oń, sol qanattaǵy «Jan úı» t. b. dep ataldy. Bundaı úıler 4 - 5 úıden tigildi. Budan basqa 2, 3 úıden qatarlap, tirkelip tigiletin túrleri de kezikti. Eki úıden tirkelip tigilgen úı «Qos úı» dep ataldy.
Ádette qysta kıiz úıde qystaıtyndar týyrlyq, úzikti qostap jaýyp, irgeni kómip, jylylap ustaǵan. Tym ertede 4, 6, 8 dońǵalaqty alyp arbalarǵa qondyrylǵan jyljymaly Ordalar da boldy. Shaǵyn arbalarǵa qondyrylǵan shaǵyn úıler «Joryq úıleri» retinde paıdalandy.
Sonymen kıiz úıdiń ishi 3 bólimge bólinedi:
1. Tór.
2. Sol jaq.
3. Oń jaq.
Kıiz úı negizgi 3 bólikten turady:
1. Úıdiń súıekteri (aǵashtan turatyn bólikter);
2. Kıizderi;
3. Baý – shýlary.
Sabaqty qorytyndylaý. Oqýshylar búgin biz kıiz úı týraly tolyq maǵlumat aldyq. Sonymen myna suraqtarǵa jaýap berińder
• Kıiz úı degenimiz ne?
• Kıiz úıdiń ishi ne bólimnen turady?
• Keń kózdi kerege qalaı atalady?
• Tar kózdi kerege qalaı atalady?
• Kıiz úıdiń esigi neshe metr bolady?
Oqýshy bilimin baǵalaý.
Úı tapsyrmasy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa kıiz úıdiń jasalýy, qoldanylýy týraly tolyq maǵlumat berý;
Damytýshylyq: oqýshynyń júregin ulttyq sana – sezimge uıalatý, tanymdyq qabiletin jáne ulttyq óner jaıly bilimin keńeıtý;
Tárbıelik: oqýshylardy halqymyzdyń salt – dástúrin bilýge, qadirleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, óz betinshe saramandyq jumys.
Sabaqtyq kórnekiligi: úlgiler, daıyn kıiz úı sýretteri.
Pánaralyq baılanys: syzý, beıneleý óneri,. tarıh
Uıymdastyrý kezeńi:
• Oqýshylarmen sálemdesemin;
• Oqýshylardy túgendeımin;
• Oqýshylardyń qural – jabdyqtaryn túgendeý;
• Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdartý.
Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ótken taqyrypty qaıtalaı otyryp, oqýshylarǵa taqyryp boıynsha suraqtar qoıý.
Jańa sabaq
Kıiz úı — Ortalyq jáne Orta Azıa halyqtarynyń negizgi baspanasy bolyp tabylǵan. Ortalyq jáne Orta Azıa halyqtarynyń kóshpeli turǵyn úıi dese de bolady.
Kıiz úı — kóshpendilerdiń tez jıyp, shapshań tigýge, ıaǵnı kóship - qonýǵa yńǵaıly úıi.
Kóshpendilerdiń kıiz úıi — tarıh
ymyzdaǵy eń birinshi sáýlettik qurylysy. Kıiz úıdiń ishi qysta jyly, jazda salqyn. Sondyqtan, shopandar da, týrıser de paıdalanady.
Kıiz úı jer silkinisinde de yńǵaıly, óıtkeni ol ońaılyqpen buzylmaıdy. Qazaqstan jer silkinisinen zardap shekken elderge shatyrdyń ornyna kıiz úıler aparyp júr.
Kıiz úı - kóktem, jaz jáne kúz mezgilderinde qonystan qonysqa kóship júrý jaǵdaıyna qolaıly qurama úı. Onyń qabyrǵasy torlap kóktelgen keregeden turǵyzylady. Kerege ádette eki túrli bolady. Onyń biri keń kózdi kerege « jelkóz» dep atalady. Bul artýǵa jeńil, biraq sánsiz, súıegi jeńil bolǵandyqtan jelge tózimsizdeý bolyp keledi. Ekinshi túri tar kózdi kerege – «torkóz» dep atalady, ol artýǵa aýyrlaý bolǵanymen, jelge óte tózimdi. Kerege jınalmaly bólek - bólek qanattardan jasalady. Al keregeden joǵary sıdam, jińishke aǵashtan jumyrlap jasalyp, qarny ıilgen ýyqtardan qaýsyryla kúmbez shyǵarylady. basy dóńgelene jaıylǵan keregeniń asha basyna aıqastyryla baılanyp, ushy (qalamy) shańyraqtyń kózine shanshylady. Shańyraq - úı kúmbeziniń tóbesi ári terezesi. Keregeniń syrtynan ár alýan boıaýly jún oralyp, órnek túsirilip toqylǵan shymshı nemese jalańash shıden toqylǵan shı ustalady. Kerege men ýyqtar ýyqbaý, kermebaý, basqur, qur jáne basqa da baý - shýlarmen bekitiledi. Úıdiń aǵashtan jasalǵandaryn «súıegi» dep ataıdy. Úı aǵashynyń syrtynan arnaýly úı kıizderi - qabyrǵasyna týyrlyq, ústine úzik, tóbesine túndik jabylady. Bul úı kıizderi baý - shýlar arqyly ushtastyrylady. Kıiz úıdiń esiginiń bıiktigi bir jarym metr, eni 0, 8 metr keledi. Oǵan aǵashtan oıýlap jasalǵan «syqyrlaýyq»dep atalatyn jarma esik ornatylady. Syqyrlaýyq syrtynan oraýly shıden toqyp, oıýly kıiz qaptaǵan jappa esik túsiriledi. Úıdiń ortasynda tamaq pisiretin oshaǵy bolady. Úıdiń oń jaǵynda tósek, onyń tusyna tuskıiz ustalyp, tósekti qorshap shymyldyq tartylady. Úıdiń tórine juqaıaq qoıylyp, onyń ústine abdyra, kórpe - jastyq t. b júkter jınalady. Úıdiń sol jaǵyna kebeje, qazanaıaq, saba sıaqty ydystar qoıylyp, shyptamen qorshalady. Talaı ǵasyrlyq kóshpeli turmys tájirıbesinen týǵan qazaqtyń kıiz úıi – kúnniń aptaby men túnniń dym - syzynan, jaýyn - shashyn men ańyzaqtan, borannan saqtanýǵa yńǵaıly, ári aýaly, ári jaryq bolýdyń ústine kóshi-qonǵa qolaıly, ony jarty saǵat ishinde jyǵyp - artýǵa da, jarty saǵat ishinde kólikten túsirip, tigip alýǵa da bolady.
Qazaq kıiz úıleriniń tirkelip, tigiletin túrleri de kezikti. Mysaly: ortańǵy úıdiń jan - jaǵynan birneshe esik shyǵarylyp, osy esikterge birden kıiz úı tirkelip, «Ortańǵy úı», «Tór uı», «Aýyz úı», oń, sol qanattaǵy «Jan úı» t. b. dep ataldy. Bundaı úıler 4 - 5 úıden tigildi. Budan basqa 2, 3 úıden qatarlap, tirkelip tigiletin túrleri de kezikti. Eki úıden tirkelip tigilgen úı «Qos úı» dep ataldy.
Ádette qysta kıiz úıde qystaıtyndar týyrlyq, úzikti qostap jaýyp, irgeni kómip, jylylap ustaǵan. Tym ertede 4, 6, 8 dońǵalaqty alyp arbalarǵa qondyrylǵan jyljymaly Ordalar da boldy. Shaǵyn arbalarǵa qondyrylǵan shaǵyn úıler «Joryq úıleri» retinde paıdalandy.
Sonymen kıiz úıdiń ishi 3 bólimge bólinedi:
1. Tór.
2. Sol jaq.
3. Oń jaq.
Kıiz úı negizgi 3 bólikten turady:
1. Úıdiń súıekteri (aǵashtan turatyn bólikter);
2. Kıizderi;
3. Baý – shýlary.
Sabaqty qorytyndylaý. Oqýshylar búgin biz kıiz úı týraly tolyq maǵlumat aldyq. Sonymen myna suraqtarǵa jaýap berińder
• Kıiz úı degenimiz ne?
• Kıiz úıdiń ishi ne bólimnen turady?
• Keń kózdi kerege qalaı atalady?
• Tar kózdi kerege qalaı atalady?
• Kıiz úıdiń esigi neshe metr bolady?
Oqýshy bilimin baǵalaý.
Úı tapsyrmasy
You Might Also Like
