InfoHub Logo

Almas qylyshtaı ótkir, dana da danyshpan, sheshen ári aqyn, artyndaǵy urpaǵyna jeńis pen ǵıbraty mol sóz qaldyrǵan – Baýyrjan Momyshuly. Eldik  pen  erliktiń kıesindeı, batyrlyq  pen  batyldyqtyń  ıesindeı, asyldyq  pen  jasyndyqtyń  úlgisindeı  aty  ańyzǵa  aınalǵan  batyr aǵamyzdyń  ómir  joly surapyl  soǵys  jyldaryna týra keldi. Ójettiligi men erligi, aqyldylyǵy men alǵyrlyǵy, bile bilgenge bergen uly tárbıesi- daralyǵynyń aıǵaǵy.

Jastardy patrıot etip tárbıeleý kezinde halqy men eliniń qamyn oılaǵan, qurmetti de eliniń maqtanyshy bolyp qala beretin kórnekti tulǵalardyń ómiri men jasaǵan erligine júgingen jón. Keńes Odaǵynyń batyry Baýyrjan Momyshuly- surapyl  soǵystan ótip, óziniń áskerı jáne azamattyq boryshyn abyroımen oryndaǵan qazaq halqynyń uly azamattarynyń biri. Jastardy patrıottyq tárbıeleý isinde ol kisiniń  áskerı erlikteri, jazýshylyq  oılary, uly batyrdyń ómir joly úlken mańyzǵa ıe.

Máskeý túbindegi shaıqasta kórsetken erligi men batyrlyǵy úshin B.Momyshuly 1942 jyly Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyna usynylǵan, alaıda 1990 jyly 11 jeltoqsanda qaza tapqannan keıin ǵana marapattalǵan. B.Momyshulynyń jaýyngerlik jáne batyrlyq joly eki Qyzyl Tý ordeniniń, Eńbek Qyzyl Tý, Halyqtar Dostyǵy, İ dárejeli Otan soǵysynyń ordeni, Qyzyl Juldyz ordenderimen, "Jaýyngerlik eńbegi úshin", "Máskeýdi qorǵaǵany úshin", "Germanıany jeńgeni úshin"medaldarymen  marapattaldy.

Baýyrjan Momyshuly talantty jazýshy retinde de tanymal. Maıdanda kórgen jáne bastan keshken nárseler týraly jazyp,soǵystyń zardaby men halyqtyń jaǵdaıyn bizge jetkizdi. Qanatty sózder jazyp, urpaqqa úlgili sóz qaldyrdy. Qanatty sózder jaıdan jaı týmaıdy, ony aıtyp qaldyrý kez kelgenniń qolynan kelmeıdi. Baýyrjan Momyshuly úlken oıshyl, aqynjandy jáne ózgelerden joǵary turǵan jan. «Namysty  nanǵa satpa»,  «Erdiń  týy – namys».«Tize búgip tiri  júrgennen,     tike  turyp  ólgen  artyq»,  «Ushqynsyz  ot tutanbas», «Ózin  syılamaǵan  basqany  syılaýǵa  qabiletsiz»,  «Tártipke  baǵynǵan  qul  bolmaıdy, tártipsiz el  bolmaıdy», «Til tazalyǵy  úshin  kúres  eshqashan  tolastamaq emes»  t.b.  sózderi  jastyń  da, káriniń  de  sanasynda  jattalǵan  ulaǵatty  sózder.

Baýyrjan Momyshulynyń esimi halyq arasynda tanymal bolǵan jáne solaı bolyp qala beredi. Onyń erlik ómirine A.Nurshaıyqovtyń "Aqıqat pen ańyz", Z. Ahmetovanyń "jarqyn kúnder", Baqytjan Momyshulynyń "Janyńda bolsań", "Ákege kóterilý", M. Qaldybaevtyń "umytylmas kezdesýler", A. Krıvıskııdiń "máńgi umytpa", D. Snegınniń "Alys jaqtarda", M. Ǵabdýllınniń "Meniń maıdandaǵy dostarym"shyǵarmalary arnalady. Kólemdi júıeli zertteýlerdi áskerı ǵalymdar H.S. Muhambetqalıev, K. Serikbaev júrgizdi. Osy ǵylymı zertteýlerde Momyshulynyń ómirbaıany, áskerı-pedagogıkalyq jáne ádebı murasy taldandy. Ǵylymı aınalymǵa jańa muraǵat kózderi, soǵys jyldaryndaǵy pýblısısıka engizildi, maıdandastar men zamandastardyń estelik estelikteri jınaldy. B.Momyshulynyń komandırlik jazalary men fılosofıalyq-etıkalyq oılaryn júıeleýdiń mańyzy zor.

Batyr Baýyrjan Momyshulynyń týǵanyna 90 jyl tolýyna arnalǵan merekelik sharada Nursultan Ábishuly Nazarbaev: «Qazaqtyń dańqty uly Baýyrjan Momyshuly Dostastyqtyń barlyq halyqtary úshin ortaq otandas bolyp qala beredi. Jaýynger ári halyq jazýshysy bizge eń basty qundylyq — adamǵa, onyń rýhynyń kúshine degen jarqyn senimdi qaldyrdy. Baýyrjan Momyshuly esiminiń bizdiń halqymyz ben taǵdyrymyzdyń ortaqtyǵynyń jarqyn úlgisi retinde adamdar jadynda máńgi este saqtalatynyna senimdimin», - degen bolatyn.

Áskerı, ǵalym jáne jazýshy Baýyrjan Momyshulynyń shyǵarmashylyǵyn zertteý onyń qazirgi kezeńdegi ózekti degen oıǵa jeteleıdi. Ol bizge úlken áskerı jáne rýhanı mura qaldyrdy. Onyń strategıa, jedel óner, taktıka, jaýyngerlik jáne jumyldyrý daıyndyǵy, jaýyngerlik ázirlik, jeke quramdy tárbıeleý jáne oqytý, komandalyq kadrlardy daıarlaý salasyndaǵy zertteýleri tereń zerdeleýdi jáne praktıkalyq qoldanýdy talap etedi.

Baýyrjan Momyshuly jaýyngerlik qasıetterdi tárbıeleýde halyqtardyń áskerı ótkeni men ulttyq dástúrlerdiń mańyzy zor degen oıdy erekshe atap ótedi. Bul ıdeıalar "Jaýyngerlik qasıetterdi tárbıeleý týraly oılar" qoljazbasynda kórinis tapqan. Onyń pikirinshe, ata-babalarymyzdyń salt-dástúrleri adamgershiliktiń negizi bolyp tabylady. Bilimdi durys meńgerý, ana tilin úıretý – ulttyq rýhtyń damýyna, "ult ulynyń sezimin"qalyptastyrýǵa yqpal etýi tıis.

Momyshuly ádet-ǵuryp, salt-dástúr jáne halyqtyq rásimder arqyly adamǵa óz halqyna qatystylyq sezimi sińedi, ulttyq psıhologıa, ulttyq minez paıda bolady, damıdy jáne kúsheıedi dep sendi. Asyl tárbıe alǵan adam jaýyngerlik qasıetterdiń negizine ıe-adaldyq, adaldyq, tártip. Ol qazaq halqynyń ótkenindegi barlyq jaqsylyqtar qazirgi ýaqytta jeńiske jetýi kerek dep eseptedi. Onyń tárbıesiniń negizgi ádisi sendirý boldy. Adamdy májbúrleýden góri sendirý áldeqaıda jaǵymdy, soǵan sáıkes senimdi jaýynger óz mindetterin sanaly túrde ǵana emes, sonymen birge shyǵarmashylyqpen de oryndaıdy. Batyrdyń bul uǵymdardy kólemdi jáne tolyqtyrýshy dep sanaıtyn batyldyq pen maqtanysh sıaqty jaýyngerdiń termınderi tereń boldy.

Batyr-panfılovshynyń esimi tek Qazaqstanda ǵana emes, álemniń kóptegen elderinde belgili. Ol áskerı ǵylym tarıhyna osy ýaqytqa deıin áskerı ýnıversıtetterde oqytylatyn taktıkalyq manevrler men strategıalardyń avtory retinde kirdi. Ol 1963 jyly Kýbaǵa sapary kezinde áskerı daıyndyq boıynsha dárister oqydy. Kýbanyń Qorǵanys mınıstri Raýl Kastromen kezdesip, Kýba Revolúsıalyq qarýly kúshteriniń 51-shi polkiniń qurmetti komandıri ataǵyna ıe boldy.

AQSH, Kýba, Izraıl, Nıkaragýa áskerı oqý oryndarynda Baýyrjan Momyshulynyń áskerı tájirıbesi jeke zerttelýde. Aleksandr Bektiń "Volokolam tas joly" kitaby Izraıl qorǵanys armıasynyń ofıserleri úshin mindetti oqý kitaby boldy.

Baýyrjan Momyshuly- ańyz adam jáne erekshe tulǵa, jan-jaqty minezi men áskerı erligi, jazýshynyń talanty, áskerı teoretık jáne jaýyngerlik psıhologıany zertteýshi. Osyndaı tamasha adamnyń úlgisinde biz jastarymyzdy tárbıeleýimiz kerek, onyń shyǵarmashylyq murasyn óskeleń urpaqpen tárbıe jáne patrıottyq jumysta paıdalana bilsek, bolashaqta sanaly jastardan sapaly azamattar shyǵady.

Jetekshisi: F.Qozybaqova, Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti tarıh jáne arheologıa, etnologıa fakúltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń profesory  Daıyndaǵan: Bolatbek Aıaýlym, Ál Farabı at

---