Qyshqyldar taqyrybyn qaıtalaý
Sabaqtyń taqyryby: «Qyshqyldar» taqyrybyn qaıtalaý
Maqsaty:
Oqýshylardyń qyshqyldar týraly bilimderin belgili bir júıege keltirip qaıtalaý, bıologıalyq turǵydan qyshqyldardyń mańyzy, emdik qasıeti, turmysta qoldanylýy jóninde túsinikterin qorytyndylaý.
Sabaqtyń túri: Qaıtalaý
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıv taqta, qyshqyldar, metaldar, qyshqyldar men tuzdardyń quramy jáne atalýy (keste)
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Oqýshylar 3 topqa bólinedi
İ top: «Tuz qyshqyly»
İİ top: «Kúkirt qyshqyly»
İİİ top: «Azot qyshqyly»
Suraqtar
1. Qyshqyldar degenimiz ne?
2. Olardyń hımıalyq formýlalaryn jazyńdar.
3. Qyshqyl qaldyǵynyń valenttiligin jaz.
4. Qyshqyldardyń metal oksıdterimen árekettesýdiń reaksıa teńdeýin jazyp, oqyp berińizder.
İİ ------------------ İİ ----------- İ ------- İİİ ------------- İ ------------ İ ------------ İ ------------- İİ -------- İİ
H2SO4, ----- H2CO3, ---- HCI, ---- H3PO3,------ HNO3, ----- HBr, ------ HF, ------ H2SiO3,------- H2S,
CuO+H2SO4 = CuSO4 + H2O
FeO+2HCI=FeCI2 + H2O
Qyshqyldardyń metaldarmen árekettesýi (tájirıbe jasaý)
• Zn+2HCI = Zn CL2+H2
• Mg+2HCI = MgCI2+H2
• 2AI+6HCI = 2AICI3+3H2
• Cu+HCI reaksıa júrmeıdi
Kartochkamen jumys (dápterge jazady)
№ 1 kartochka
Formýlalar keltirilgen: KOH HCI Na2 O CaSO4 H2SiO3 H2SO4 MgCI2 HBr H2 CO3 qosylystardyń ishinen qyshqyldardy terip jazyńdar.
№ 2 kartochka
Myna keltirilgen qyshqyldardy atap: HBr HI H2 SiO3 H3 PO4 HCI H2 SO3 qaldyqtaryn kórsetip jaz.
№ 3 kartochka
Myna keltirilgen qyshqyldardy atap: HNO3 H2 SO4 HCI H3 PO4 H2 CO3 jikteý arqyly kórset.
Qyshqyldardyń paıdasy men zıandary týraly kim aıtady?
• Tuz qyshqylynyń suıyltylǵan eritindisi qaryn sólin arttyrý, bor qyshqyly zalalsyzdandyrý úshin, sút nemese azot qyshqylynyń konsentrasıaly eritindileri kúıdirý maqsatynda qoldanylady. Al qaryn sóli qyshqyly jaraǵa túsken mıkrobtardy qurtady da, onyń jazylýyn tezdetedi.
• Baldyń quramyndaǵy ár túrli qyshqyldar ish aýrýlaryn, asqazan jarasyn boldyrmaı, ishtegi túrli mıkrobtardy joıady, ara ýy qan tasýy, tamyrdyń keńeıýi, býyn aýrýy, demikpe aýrýyna em.
• Sıyr, jylqy sútiniń quramynda sút qyshqyly bolady. Qymyz - asqazan, ishek aýrýlaryna em retinde paıdalanylady. Týberkýlez aýrýyn da qymyz arqyly emdeıdi. Biraq qan tasýy, júıke júıesi, júrek aýrýlaryna qymyzdy kóp paıdalanýǵa bolmaıdy.
• Lımon jıdeginen alynǵan lımon qyshqyly ańshyǵa kúni boıy azyq, sharshamastan ál beredi.
• Bes prosenttik sirke qyshqyly etti saqtaýǵa, taǵamdy tez pisirýge, konfetter jasaýǵa qoldanylady.
• Qustar parazıtterden zardap shegedi. Qustardyń parazıtterine qumyrsqa qyshqyly naftalındeı áser etip, parazıtter qyrylady. Sonymen osy qustar jaz aılarynda qumyrsqa ıleýine shomylady. Taýyqtar da, qumyrsqa ıleýine jiberip, ústerindegi parazıtterdi tazalaýǵa bolady.
• Qustar parazıtterden zardap shegedi. Qustardyń parazıtterine qumyrsqa qyshqyly naftalındeı áser etip, parazıtter qyrylady. Sondyqtan osy qustar jaz aılarynda qumyrsqa ıleýinde shomylady. Taýyqtardy da, qumyrsqa ıleýine jiberip, ústerindegi parazıtterdi tazartýǵa bolady.
«Qatesin tap» oıynynda elementter men qyshqyl qaldyqtarynyń valenttilikteri kórsetiledi. Oqýshy qate berilgen jaýapty dóńgelektep qorshaıdy:
Ag (I) --------- CO3 (I)
C (I) ------- NO3 (I)
AL (II) -------- B (I)
O (II) --------- Cu (III)
H (I) ---------- Na (II)
Ca (I)
NO3 (III)
SO4 (I)
H (II)
K (II)
«Úndemes» oıynynda oqýshylar kestedegi atyna sáıkes berilmegen elementke, qosylysqa túzetý jasap, durys jaýabyn jazady:
Sýtek - Vr ---------- Temir - Al -------------- Tuz qyshqyly - N2RO4
Ottek - N ----------- Mys - Sr --------------- Kúkirt qyshqyly - NSL
Barıı - AL --------- Magnıı - Vr ----------- Fosfor qyshqyly - N2SO4
Cynap - O ---------- Kúmis - Su ------------- Azot qyshqyly – H2CO3
«Kim jyldam:» oıyny uıymdastyrylady. Oıynnyń maqsaty - oqýshylardyń tanymdyq
qabiletin tekserý.
Sabaǵymyzdy qorytyndylaı kele testtiń túrlerin alamyz.
10 bal - «5»
9 bal - «4»
8 bal - «3»
Test túrleri
İ. Tolyqtyrýdy qajet etetin test.
1. Qyshqyldar... atomdarynan jáne...... turatyn kúrdeli zattar.
2. Qyshqyldar quramyna qaraı... jáne... bolyp bólinedi
3. Ottekti qyshqyldar sáıkes... alýǵa bolady.
4. /Qyshqyldar metaldarmen, olardyń oksıdtermen árekettesip,... túzedi.
5. Qyshqyldar eritindilerinde túsin ózgertetin zattar... dep atalady.
Test túrleri.
1. Qyshqyldar sýtek atomdarynan jáne qyshqyl qaldyǵynan turatyn kúrdeli zattar.
2. Qyshqyldar quramyna qaraı ottekti jáne otteksiz bolyp bólinedi
3. Ottekti qyshqyldar sáıkes oksıdterden alýǵa bolady
4. /Qyshqyldar metaldarymen, olardyń oksıdterimen árekettesip, tuz túzedi.
5. Qyshqyl eritindilerinde túsin ózgeretin zattar ındıkator dep atalady.
İİ. Eske salýshy test.
1. Kómir qyshqylynyń tuzy______________
2. Tuz qyshqylynyń tuzy________________
3. Kúkirt qyshqylynyń tuzy_____________
4. Azot qyshqylynyń tuzy_______________
5. Fosfor qyshqylynyń tuzy___________
İİ. Eske salýshy test.
1. Kómir qyshqylynyń tuzy - karbonat
2. Tuz qyshqylynyń tuzy - hlorıd
3. Kúkirt qyshqylynyń tuzy - súlfat
4. Azot qyshqylynyń tuzy - nıtrat
5. Fosfor qyshqylynyń tuzy - fosfat
Jaýaptaryn tekserip, baldaryn qoıyp, baǵalanady.
Úıge tapsyrma: Alma, askorbın qyshqyldaryna esse jazyp kelý.
Maqsaty:
Oqýshylardyń qyshqyldar týraly bilimderin belgili bir júıege keltirip qaıtalaý, bıologıalyq turǵydan qyshqyldardyń mańyzy, emdik qasıeti, turmysta qoldanylýy jóninde túsinikterin qorytyndylaý.
Sabaqtyń túri: Qaıtalaý
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıv taqta, qyshqyldar, metaldar, qyshqyldar men tuzdardyń quramy jáne atalýy (keste)
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Oqýshylar 3 topqa bólinedi
İ top: «Tuz qyshqyly»
İİ top: «Kúkirt qyshqyly»
İİİ top: «Azot qyshqyly»
Suraqtar
1. Qyshqyldar degenimiz ne?
2. Olardyń hımıalyq formýlalaryn jazyńdar.
3. Qyshqyl qaldyǵynyń valenttiligin jaz.
4. Qyshqyldardyń metal oksıdterimen árekettesýdiń reaksıa teńdeýin jazyp, oqyp berińizder.
İİ ------------------ İİ ----------- İ ------- İİİ ------------- İ ------------ İ ------------ İ ------------- İİ -------- İİ
H2SO4, ----- H2CO3, ---- HCI, ---- H3PO3,------ HNO3, ----- HBr, ------ HF, ------ H2SiO3,------- H2S,
CuO+H2SO4 = CuSO4 + H2O
FeO+2HCI=FeCI2 + H2O
Qyshqyldardyń metaldarmen árekettesýi (tájirıbe jasaý)
• Zn+2HCI = Zn CL2+H2
• Mg+2HCI = MgCI2+H2
• 2AI+6HCI = 2AICI3+3H2
• Cu+HCI reaksıa júrmeıdi
Kartochkamen jumys (dápterge jazady)
№ 1 kartochka
Formýlalar keltirilgen: KOH HCI Na2 O CaSO4 H2SiO3 H2SO4 MgCI2 HBr H2 CO3 qosylystardyń ishinen qyshqyldardy terip jazyńdar.
№ 2 kartochka
Myna keltirilgen qyshqyldardy atap: HBr HI H2 SiO3 H3 PO4 HCI H2 SO3 qaldyqtaryn kórsetip jaz.
№ 3 kartochka
Myna keltirilgen qyshqyldardy atap: HNO3 H2 SO4 HCI H3 PO4 H2 CO3 jikteý arqyly kórset.
Qyshqyldardyń paıdasy men zıandary týraly kim aıtady?
• Tuz qyshqylynyń suıyltylǵan eritindisi qaryn sólin arttyrý, bor qyshqyly zalalsyzdandyrý úshin, sút nemese azot qyshqylynyń konsentrasıaly eritindileri kúıdirý maqsatynda qoldanylady. Al qaryn sóli qyshqyly jaraǵa túsken mıkrobtardy qurtady da, onyń jazylýyn tezdetedi.
• Baldyń quramyndaǵy ár túrli qyshqyldar ish aýrýlaryn, asqazan jarasyn boldyrmaı, ishtegi túrli mıkrobtardy joıady, ara ýy qan tasýy, tamyrdyń keńeıýi, býyn aýrýy, demikpe aýrýyna em.
• Sıyr, jylqy sútiniń quramynda sút qyshqyly bolady. Qymyz - asqazan, ishek aýrýlaryna em retinde paıdalanylady. Týberkýlez aýrýyn da qymyz arqyly emdeıdi. Biraq qan tasýy, júıke júıesi, júrek aýrýlaryna qymyzdy kóp paıdalanýǵa bolmaıdy.
• Lımon jıdeginen alynǵan lımon qyshqyly ańshyǵa kúni boıy azyq, sharshamastan ál beredi.
• Bes prosenttik sirke qyshqyly etti saqtaýǵa, taǵamdy tez pisirýge, konfetter jasaýǵa qoldanylady.
• Qustar parazıtterden zardap shegedi. Qustardyń parazıtterine qumyrsqa qyshqyly naftalındeı áser etip, parazıtter qyrylady. Sonymen osy qustar jaz aılarynda qumyrsqa ıleýine shomylady. Taýyqtar da, qumyrsqa ıleýine jiberip, ústerindegi parazıtterdi tazalaýǵa bolady.
• Qustar parazıtterden zardap shegedi. Qustardyń parazıtterine qumyrsqa qyshqyly naftalındeı áser etip, parazıtter qyrylady. Sondyqtan osy qustar jaz aılarynda qumyrsqa ıleýinde shomylady. Taýyqtardy da, qumyrsqa ıleýine jiberip, ústerindegi parazıtterdi tazartýǵa bolady.
«Qatesin tap» oıynynda elementter men qyshqyl qaldyqtarynyń valenttilikteri kórsetiledi. Oqýshy qate berilgen jaýapty dóńgelektep qorshaıdy:
Ag (I) --------- CO3 (I)
C (I) ------- NO3 (I)
AL (II) -------- B (I)
O (II) --------- Cu (III)
H (I) ---------- Na (II)
Ca (I)
NO3 (III)
SO4 (I)
H (II)
K (II)
«Úndemes» oıynynda oqýshylar kestedegi atyna sáıkes berilmegen elementke, qosylysqa túzetý jasap, durys jaýabyn jazady:
Sýtek - Vr ---------- Temir - Al -------------- Tuz qyshqyly - N2RO4
Ottek - N ----------- Mys - Sr --------------- Kúkirt qyshqyly - NSL
Barıı - AL --------- Magnıı - Vr ----------- Fosfor qyshqyly - N2SO4
Cynap - O ---------- Kúmis - Su ------------- Azot qyshqyly – H2CO3
«Kim jyldam:» oıyny uıymdastyrylady. Oıynnyń maqsaty - oqýshylardyń tanymdyq
qabiletin tekserý.
Sabaǵymyzdy qorytyndylaı kele testtiń túrlerin alamyz.
10 bal - «5»
9 bal - «4»
8 bal - «3»
Test túrleri
İ. Tolyqtyrýdy qajet etetin test.
1. Qyshqyldar... atomdarynan jáne...... turatyn kúrdeli zattar.
2. Qyshqyldar quramyna qaraı... jáne... bolyp bólinedi
3. Ottekti qyshqyldar sáıkes... alýǵa bolady.
4. /Qyshqyldar metaldarmen, olardyń oksıdtermen árekettesip,... túzedi.
5. Qyshqyldar eritindilerinde túsin ózgertetin zattar... dep atalady.
Test túrleri.
1. Qyshqyldar sýtek atomdarynan jáne qyshqyl qaldyǵynan turatyn kúrdeli zattar.
2. Qyshqyldar quramyna qaraı ottekti jáne otteksiz bolyp bólinedi
3. Ottekti qyshqyldar sáıkes oksıdterden alýǵa bolady
4. /Qyshqyldar metaldarymen, olardyń oksıdterimen árekettesip, tuz túzedi.
5. Qyshqyl eritindilerinde túsin ózgeretin zattar ındıkator dep atalady.
İİ. Eske salýshy test.
1. Kómir qyshqylynyń tuzy______________
2. Tuz qyshqylynyń tuzy________________
3. Kúkirt qyshqylynyń tuzy_____________
4. Azot qyshqylynyń tuzy_______________
5. Fosfor qyshqylynyń tuzy___________
İİ. Eske salýshy test.
1. Kómir qyshqylynyń tuzy - karbonat
2. Tuz qyshqylynyń tuzy - hlorıd
3. Kúkirt qyshqylynyń tuzy - súlfat
4. Azot qyshqylynyń tuzy - nıtrat
5. Fosfor qyshqylynyń tuzy - fosfat
Jaýaptaryn tekserip, baldaryn qoıyp, baǵalanady.
Úıge tapsyrma: Alma, askorbın qyshqyldaryna esse jazyp kelý.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
