InfoHub Logo

Ózin-ózi taný
Taqyryby: Qurmetteı bileıik

Maqsaty: oqýshylarǵa «qurmet», «syılastyq» qundylyqtary týraly túsinikterin keńeıtý
Mindetteri:
- qurmet, syılastyq ádepteriniń adamı qarym-qatynastaǵy mańyzdylyǵyn túsindirý;
- izetti qarym-qatynas jasaý iskerlikterin damytý;
- úlkenderdi qurmetteýge, mádenıettilikke tárbıeleý.
Kórnekilikter: úntaspa, qaǵazdar, slaıdtar, M.Áýezov sózi, Tóle bı, M.Maqataev sýretteri.

Shattyq sheńberi
Barlyq oqýshylar ortaǵa shyǵyp, sheńber jasap turady. Úntaspa arqyly M.Maqataevtyń «Anam maǵan...» óleńi tyńdalady.
- Balalar, kóńildi án áýenin tyńdaı otyryp, úlkenderge jaqsy tilekter arnaıyqshy.
(Balalar qol ustasa otyryp, tilekter aıtady).
Sabaq taqyrybymen tanystyrylady.

Mátinmen jumys.
- Balalar, búgin qurmet, qurmetteý, qurmetke bólený týraly áńgimelesemiz.
- Áńgimemiz túsiniktirek bolýy úshin men senderge «Úsh paıǵambar» kitabynan Tóle bı týraly ańyzdy oqyp bereıin.
Tóle bı týraly ańyz
«Úsh paıǵambar» kitabynan
Birde Tóle bıge Túrkimen elinen elshi kelip:
- Bir jyldan beri bitpeı jatqan daýymyz bar edi, soǵan bılik jasańyz, - dep shaqyra keledi. Jer shalǵaı bolsa da Tóle bı Túrkimen eline baryp, daýlasqan eki jaqty tatýlastyryp qaıtady.
Attary boldyryp, shóldep-shólirkep kele jatqan jolaýshylardyń aldynan bir top atty qyz-kelinshek kórinedi. Ol toptyń ishinde Danagúl deıtin kedeıdiń qyzy da bar edi. Jalǵyz kók sholaq atyna minip, baıdyń qyzdarymen toıdan qaıtqan beti edi desedi.
- Áı, apaılar, toqtańyzdar, attaryńyzdyń basyn tartyńyzdar. Joǵary jaqtan bir qatar attylar kele jatyr, aldynan kese-kóldeneń ótip ketpeıik. Úlkenderdiń aldynan kesip etý durys bolmaıdy. Olar el qorǵaıtyn, jer qorǵaıtyn erler. Kim bilipti, aralarynda aqyly asqan aqylman, danyshpan qarıalary bar shyǵar, ashýly, aryndy batyrlary bar shyǵar. Sharapat jaqsylyǵy tıer, úlken kisilerdiń batasyn alyp, alǵysyna bóleneıik. Apalar, attaryńyzdyń basyn tartyńyzdar, tosyp turalyq. Atty er kisiler aldymyzdan kesip ótsin. Sonan soń júrsek te aýylymyzǵa jetermiz, — dedi Danagúl.
Qyzyl-jasyl kıgen qyzdar jol kespeı ıirilip turyp qaldy. Top aldyndaǵy Tóle bı muny alystan kórip, baıqap kele jatyr. Qyzyl-jasyl kıgen qyzdardyń deńgeıine jetip aldarynan ótip, biraz jerge uzap ketken soń, qasyndaǵy joldastarynyń bireýine:
- Anaý aldymyzdy kespeı keıindep qalǵan balalardy shaqyryp kelshi, - dedi. Ol shaýyp baryp, qyzdardy shaqyryp keldi. Jaqyndaı bergende Danagúl atynan túsip jaıaýlap:
- Apalar, bárińiz de attan túsińizder. Jaıaý baryp sálem berelik. Úlken kisilerge atpen tasyrańdap jetip baryp sálem bergenimiz uıat.
Bul kisiler eshýaqytta da kezdespeıtin kisiler. Jolymyz bolady eken, - dedi.
Barlyq qyz attan tústi. Jaıaý júrip kelip, bári basyn ıip, sálem berdi. Tóle bı:
- Balalar, órkenderiń óssin, baqytty bolyńdar, - dedi qýanyp. - Qaraqtarym, qaı aýyldyń balasysyńdar?
- Syıqym aýylynyń balasy edik.
- Balalar, alystan bizdi kórip, tosyp turdyńdar. Áldeqashan ótip ketetin ýaqyttaryń bolyp edi. Ne sebepten tostyńdar, sony aıtyńdar?
Qyzdar jaýap taba almaı Danagúlge qarady.
Ol:
- Atalar, biz sizderdi alystan kórip, atalarymyz ben aǵalarymyz shyǵar. Aralarynda qol bastaǵan batyr bar shyǵar, elge aqyl aıtqan aqsaqaly bar shyǵar. Ákemizdeı úlken, qyzyrly adam bar shyǵar dep aldaryńyzdan ótpeı tosyp turdyq. Úlken kisilerdiń batasyn alalyq, jaqsyny kórmek úshin, kórmegen atalarymyz bolsa kórelik. Aty-jónin bileıik dep tosyp turdyq, - deıdi.
Jaqsy, shyraqtarym, órkenderiń óssin. Jaraıdy endi, attaryńa minińder, - dep Tóle bı batasyn berip júrip ketti.

Balalardyń pikirlerin bilý úshin suraqtarǵa jaýap alynady:
• Danagúl adamdarǵa qandaı qurmet kórsetti?
• Ózderiń qurmetteıtin adamdardyń qandaı qasıetterin úlgi tutasyńdar?

Áńgimelesý
Oqýshylardy qurmet pen syıdy ajyrata bilýge úıretý úshin «Aldymen súı, ardaqta ata-anańdy!» taqyrybynda ázirlengen shaǵyn úzindi tyńdalady.
- Ul-qyz, ata-anasyn, úlkenderdi qýanyshqa bólep, baqytqa keneltem dese, aldymen ádepti bolýlary kerek. Óz jumystaryn adam da tyńǵylyqty atqarsa, ata-ananyń ul-qyzy bolyp ósedi.
Ata-anany syılaý – sábı shaǵynda olar ózińdi qalaı baǵyp qaqsa, qartaıǵanda olardy da solaı alaqanǵa salyp, aıalap kútý kerek.

- Ata-ananyń kóńilin esh renjitýshi bolma, olardyń júregine qaıǵy túsirýshi bolma.
- Ata-anasyn umytqan bala opasyzdyń opasyzy, raqymsyzdyń raqymsyzy
- Ata-ananyń qadirin bilmegen, halyq qadirin bilmeıdi.
- Tún uıqysyn tórt bólgen, túnde besik taıanyp, túnde shoshyp oıanǵan ananyń aq meıirimin, erekshe baǵalamasańdar, ol – qorlyq.
- Keıbir tárbıesiz, arsyz balalar ata-anasyna qarsy sóılep, tyńdamaı jatady. Ondaı qylyqtardan aýlaq bolyp, ana, áke, apa, qaryndas, týystaryńdy syılap júrińder.
Áke - tiregiń, qamqorshyń, asqar taýyń, Ana - jaryq dúnıege ákelýshi.

Sahnalaý
«Týystar arasyndaǵy syılastyq» taqyrybynda ózgelerge izet kórsetý iskerlikterin damytý maqsatynda sahnalaý uıymdastyrylady.

Dáıeksóz
«Úlken aldynda jas qaryzy, ata aldynda bala qaryzy - ádep pen syı.»
M.Áýezov

Jańa aqparat
«Adamnyń adamgershiligi úlkendi syılaý, adamdardy ardaqtaý, eli men jerin, ana tilin qurmetteı bilýinen tanylady» degen jańa aqparat oqýshylardyń bilimderin tıanaqtaı túsedi.

Dáptermen jumys
Kimdi, neni qurmetteýge tıis? Ózderiniń alaqanynyń sýretterin salyp, soǵan jazady.
Júrekten júrekke
- Balalar, bizdiń mektebimizdiń mańynan aq saqaldy qarıalar ótip bara jatqanyn baıqadyq... Olar syı, qurmetke laıyq adamdar dep oılaımyn. Biz sabaqtan «qurmet» degenimiz ne ekenin uǵyndyq qoı. Múmkin úırengenimizdi, kókeıimizge túıgenimizdi kórsetsek qalaı bolar eken? Sondyqtan men senderge qalam-qaǵaz alyp, qurmet degenimiz ne? degen suraqqa jaýap bolatyndaı bir-bir sóz jazyp, atalarymyzdyń qorjyndaryna salýdy tapsyramyn.
(Balalar ózderi jazǵan sózderdi daýystap oqyp, nege ol sózdi jazǵanyn uǵyndyrady da sheńberge kelip turady.)

Qonaqjaılyq belgisi «Sheshendik sózder» kitabynan
Syrttan kelgen meımanǵa,
Sálem berip, qol alsań,
Birinshi etken qurmetiń.
Túsińiz dep tús berip,
Shylbyryna oralsań,
Ekinshi etken qyzmetiń.
Esik ashyp engizip,
Kórpe tósep qup alsań,
Úshinshi etken qurmetiń.
Meıman rıza bolmaǵy,
Qurmetpen úıge qonǵany.
Qonaqjaılyq sol daǵy.

Muǵalim:
- Balalar, men sendermen búgingideı mán-maǵynasy tereń, keremet sabaq ótkenime rızamyn.
- Rızamyn, rızamyn, rızamyn búginge!
Rızamyn, rızamyn, rızamyn qazirge!

Bastaýysh synyp muǵalimi: Mamyrbekova Ǵalıa Asanqyzy