InfoHub Logo

Bir shaǵyn qaladaǵy shetki úıdiń tóbesinde qutannyń uıasy boldy. Uıada tórt balapanmen ana qutan otyratyn, balapandary áli qyzaryp úlgermegen kip-kishkentaı qara tumsyqtaryn uıadan qaıta-qaıta qyltıtyp qoıady. Uıadan uzamaı, shatyrdyń qyrynda bir aıaǵyn baýyryna qysyp, symdaı tartylyp áke qutan otyr; bir aıaǵyn kóterip turǵan sebebi basqa isteıtin túk sharýasy joq edi. Ózi aǵashtan jasap qadap qoıǵan nárse sekildi qozǵalmaıdy.

«Budan artyq qandaı qurmet kerek! – dep oılady ol. Áıelim uıasynda otyr, janynda saqshysy. Al men onyń kúıeýi ekenimdi kim bilip jatyr? Kúzetshi eken – dep oılaıdy ǵoı. Minekı, qurmet!» Ol bir aıaǵyn búkken kúıinde tura berdi.

Kóshede balalar oınap júrgen; tentekteý bireýi muny kórip, qutandar jaıly eski bir ándi sózin shatastyryp, bastaı berip edi, qalǵandary qostap ala jóneldi:

Qutan, qutan, aq qutan!

Kúzetshideı saq qutan!

Qozǵalmaısyń turyp ap,

Aıaǵyńdy búgip ap.

Urpaǵyńdy qorǵaısyń,

Aıtqan sózge bolmaısyń,

Ustap balapandaryńdy,

Shyńǵyrtamyz janyńdy!

Bireýin darǵa asamyz,

Qanyn sýdaı shashamyz!

Sýǵa barǵan atamyz,

Eń kishińdi de alamyz,

Tirideı otqa salamyz!

— Tyńdashy, balalar ne – dep jatyr? – dep qyńqyldady balapandar. Bizdi asyp, sýǵa batyryp óltiremiz – dep jatyr ǵoı!

— Senderge ne keregi bar olardyń! – dedi sheshesi. – Qaramańdar da, tyńdamańdar, eshteńe de bolmaıdy!

Biraq balalar qoıar bolmady, án aıtyp qutandardy yzalandyra tústi; tek Peter degen bireýi ǵana haıýandardy zábirleýge bolmaıdy – dep, joldastaryna qosylmaı qoıdy.

Sheshe qutan balapandaryn jubatýmen boldy.

— Kóńil aýdarmańdar – dedim ǵoı, – dedi ol. Qarashy, áne, ákeleriń jaıbaraqat tur, bir aıaqpen-aq!

— Qorqyp turmyz! – deıdi balapandar uıanyń túbine tyǵyla túsip.

Kelesi kúni balalar taǵy da dalaǵa shyǵyp, qutandardy kórip, baıaǵy ánderine basty:

Bireýin darǵa asamyz...

Sýǵa birin atamyz...

— Bizdi darǵa asyp, sýǵa laqtyra ma? – dep surady balapandar taǵy da.

— Joq – dedim ǵoı, joq! – dedi sheshesi. – Al endi biz jaqynda jattyǵý bastaımyz! Senderge ushýdy úırený kerek. Sender ushýdy úırengennen keıin, baqalarǵa qonaqqa baramyz. Olar: «baq-baq-baq», – dep óleń aıtý úshin, bizdiń aldymyzǵa kelip ıilip tura qalady. Al biz olardy jep qoıamyz, kórdiń be, qandaı qyzyq!

— Al sosyn, – deıdi balapandar.

— Sosyn barlyq qutandar kúzgi sherýge jınalamyz. Al onda durystap ushýǵa týra keledi. Bul óte qajet! Áıtpese jaman ushatyndardy general ótkir tumsyǵymen túırep tastaıdy. Sender daıyndyq kezinde jandaryńdy salyp, tyrysyńdar.

— Sonda báribir bizdi balalar aıtqandaı, túırep tastaıtyn boldy ǵoı! Tyńdashy, olar taǵy da ándetip jatyr!

— Sender olardy emes, meni tyńdańdar! – dedi sheshesi. – Daıyndyq bitkennen keıin, biz sonaý alysqa, bıik taýlar men ný ormandardyń ar jaǵyndaǵy ystyq ólke Egıpetke ushamyz. Sonda úsh buryshty tas úıler bar; tóbesi týra bultqa jetedi, olardy pıramıda – dep ataıdy. Olar tym ertede salynǵan, ertede ekeni sonshalyq, onyń qaı kezde salynǵanyn eshbir qutan bilmeıdi. Taǵy da ózen bar, tasyǵan kezde jaǵasyn sý basyp ketedi. Sol sýdy keship júrip, baqalardy qylǵyta beresiń!

— O! – dep qýandy balapandar.

— Iá! Qandaı raqat! Onda qudaıdyń qutty kúni tamaq ishkennen basqa kásibiń joq. Al biz ol jaqta óstip raqatqa batyp júrgende, mundaǵy aǵashtardyń basynda birde-bir japyraq qalmaıdy, óte qatty sýyq bolady, sýyqtyǵy sonsha bulttar qatyp, jerge appaq-appaq bolyp túsedi.

Sheshesi balapandaryna kar týraly aıtqysy kelip edi, biraq durystap túsindirip bere almady.

— Mynaý buzyq balalar da qatyp qala ma? – dep surady balapandar.

— Joq, múlde qatyp qalmaıdy, biraq jaýraıdy. Qarańǵy bólmede qamalyp, búrisip, syrtqa tumsyǵyn da shyǵara almaı otyrady. Al sender gúlge malynǵan kún sáýleli basqa mekende erkin samǵap ushyp júresińder.

Kún artynan kún ótti, balapandar er jetip, uıanyń ishinde emin-erkin túregelip, mańaıǵa kóz tastaýǵa shamalary kelip qaldy. Áke qutan tirnektep júrip kún saıyn ne bir ǵajap baqalar men kishkentaı qońyzdardy, taǵy sol sıaqty tátti-tátti taǵamdardy alyp keledi. Neshe túrlini kórsetip balapandardy aldandyrady. Basyn quıryǵyna jetkizip, tumsyǵyn saqyldatyp, batpaq tarıhynan ne qıly hıkaıalar aıtyp, qyzyqqa batyrady.

Bir kúni sheshesi:

— Al endi daıyndyqqa kirisetin kez jetti, – dep habarlady.

Endi tórt balapan túp-túgel uıadan shyǵyp, úıdiń tóbesine kóterilýge májbúr boldy. Táltirektep, qanattaryn dármen qylyp, áıteýir, áreń-áreń qulamaı, aman qaldy.

— Endi maǵan qarańdar! – dedi sheshesi. – Bastaryńdy bylaı, aıaqtaryńdy bylaı ustańdar! Bir, eki! Minekı, senderdiń tirshilikte ózderińe jol salatyn qarýlaryń, –– dep sheshesi kanattaryn birneshe ret qaǵyp-qaǵyp qaldy. Balapandar qalt-qult etip qosa sekirip edi, jalp etip, qýlap túsken boıy tyrıyp tura almaı qaldy. Olar áli salmaqtaryn kóterip ushýǵa jaramaıtyn edi.

— Úırengim kelmeıdi ushýdy! – dep balapandardyń biri qaıtadan uıaǵa kirip, jatyp aldy. – Ystyq jaq bolmaq túgili, taǵy ne bolsa da, barǵym kelmeıdi!

— Sonda sen qysta osynda qatyp qalǵyń kele me? Balalar seni darǵa asyp, sýǵa batyryp, otqa órtegeni kerek pe? Endeshe, men olardy shaqyra qoıaıyn!

— Oı, joq, joq! – dep balapan, júgirip tóbege shyqty.

Úshinshi kúni olar eptep ushqan sekildi boldy, tipti ózderinshe qanattaryn kerip tastap, aýada qalqyp júretindeı kórdi ózderin. «Qanatty qur qaǵa bergennen (eshteńe shyqpaıdy, dedi olar. Túk qozǵalmaı, tynyǵyp alýǵa da bolady». Biraq olar solaı «tynyqpaq» bolyp edi, sol sátte-aq tóbege jalp etip qulap tústi. Qaıtadan kanattaryn qozǵaýǵa týra keldi.

Osy kezde balalar kóshege shyǵyp:

— Qutan, qutan, aq qutan!.. – dep ándetti.

— Ushyp baryp, analardyń kózin shuqyp, oıyp alýǵa bola ma? – dep surady balapandar.

— Joq, bolmaıdy! – dedi sheshesi. – Onan da meni tyńdańdar, meniń aıtatynym odan góri paıdalyraq. Bir, eki, úsh! Endi ońǵa qaraı ushamyz: bir, eki, úsh! Endi qubyrdy aınala solǵa qaraı! Óte jaqsy! Sońǵy kanat qaǵystaryń tamasha, sol úshin erteń ózimmen birge batpaqqa barýǵa ruqsat etemin. Onda ne bir táýir semálar balalarymen barady, sender de ózderińdi kórsete bilińder. Senderdiń onda barǵanda jurttyń bárinen de súıkimdi bolǵandaryńdy qalar edim. Bastaryńdy kóterip ustańdar, sonda symbatty da aıbatty kórinesińder!

— Al jaraıdy, biraq nege biz ońbaǵan balalardan kek almaımyz? – dep surady balapandar.

— Meıli ózderine jaqsy bolsa, aıta bersin! Sender bulttyń arasymen ushasyńdar, pıramıda elin kóresińder, al olar bolsa qysta tátti alma men jasyl japyraqtyń ne ekenin bilmeı, osynda búrseń qaǵyp tońyp otyrady.

— Báribir kek alamyz! desti balapandar bir-biriniń qulaqtaryna sybyrlap, sosyn daıyndyqtaryn jalǵastyra berdi.

Balalardyń ishinde qutandar jaıly ándi bastaǵan eń kishisi bárinen de tentek edi. Jasy, kop bolsa, altylarda, al balapandarǵa ol júzge kelgendeı kórinetin. Shynynda da, ol balapandardyń áke-sheshesinen de úlken ǵoı, biraq olar adamdardyń jas shamasyn qaıdan aıyrsyn! Balapandar ózderin mazaq qylǵan sol eń tynymsyz, en tentek baladan kek alatyn bolyp kelisti. Shynynda da, oǵan degen ashýlary óte qatty edi jáne ózderi kún sanap ósken saıyn jańaǵy ashý da ózderimen birge óse tústi. Aqyry sheshesi de baladan ósh alýǵa kelisimin berdi, biraq qazir emes, ystyq jaqqa ushardyń aldynda.

— Aldymen senderdiń úlken sapar aldyndaǵy daıyndyqtaryńdy kórip alaıyq! Eger daıyndyqtaryń nashar bolyp, general tumsyǵymen keýdelerińnen túırep tastaıtyn bolsa, balalardyń aıtqany durys bolyp shyqqany. Al kóreıik, káne!

— Kórsek kóreıik! – dep balapandar daıyndyqqa qulshyna kiristi. Kún saıyn erinbeı, jalyqpaı daıyndalǵandary sonshalyq, olar kóp uzamaı-aq kórgen jannyń kóńili súıingendeı, emin-erkin samǵap ushatyn dárejege jetti.

Kúz keldi; qutandar qystyń aldynda ystyq ólkege ushýǵa daıyndaldy. Naǵyz ushý tásilin meńgerý endi bastaldy. Olar ózender men ormandardyń ústinen árli-berli ushýmen boldy: alda úlken sapar turǵandyqtan ózderin tekserip baıqaý kerek edi. Al bizdiń balapandar ushýdan bolǵan synaqta qaısybireýler sekildi quıryqty nol degen baǵa alǵan joq, on eki baqa men ýsyz jylannan turatyn úlken júldege ıe boldy. Olar úshin budan qolaıly syılyq joq, óıtkeni álgilerdiń bárin qazir de jep qoıýǵa bolatyn edi jáne ózderi de solaı istedi.

— Endi ósh alamyz! – dedi olar.

— Jaraıdy! – dedi sheshesi. – Men birdeńe oılap taptym eń durysy sol bolar. Osynda bir kólshik bar, onda qashan bizdi qutandar áke-sheshemizge aparyp tapsyrar eken – dep kishkentaı bópeler kútip otyrady. Ózderi áp-ádemi, qurtaqandaı bop uıyqtap jatady da, ne bir tamasha túster kóredi, ras keıin ondaı túster kórmeıtin bolady. Barlyq ata-analar, tipti kishkentaı balalarǵa deıin osyndaı qurtaqandaı bópemiz bolsa eken – dep armandaıdy. Al biz jańaǵy kólshikke ushyp baramyz da, qutandardy mazaq qylmaıtyn balalarǵa sondaı bópe beremiz: al mazaq qylǵandaryna túk te bermeımiz.

— Biz eń birinshi mazaq qylǵan tentek balaǵa ne isteımiz?

— Onda bylaı, kólshikte oıanbaǵan kúıi ólip qalǵan bir náreste bar, biz ony jańaǵy ońbaǵan balaǵa aparamyz. Ólip qalǵan bópesin kórip, kóz jasy kól bolsyn. Al áne bir jaqsy bala, esterińde me, haıýandardy zábirleýge bolmaıdy, obal bolady degen, oǵan qatarynan eki bópe bir ul, bir qyz aparyp bereıik. Onyń aty Peter, biz de sonyń atymen Peter atalatyn bolamyz.

Aıtylǵan sóz oryndaldy, sodan beri barlyq qutandar Peter atanyp ketti.

Aýdarǵan T. Ábdikov

---