InfoHub Logo

Ógizderdi aıdap kele jatsa, qoı baqqan bir Tazshaǵa jolyǵady. Amandasyp, ol-pul dep otyryp, torsyǵyndaǵy aıranynan iship, shólin qandyrady.

"Osyny aldap, qoıyn aıdap ketsem" - deıdi ishinen Aldar. "Qalaı aldaımyn" dep otyryp, qoıshynyń samaıyna kózi túsedi. Úrpıip samaıynan shyǵyp turǵan shashyn kórip, taz ekenin biledi. "Endi jaıyndy taptym" deıdi ishinen.

— Qoı baqqan degen azap qoı. Men de talaı qoı baqqanmyn, — dep Aldekeń úlken keńeske túsedi, - qoı baǵýdan kórgen bir azabym sol — azapta júrip, sary qotyr taz bolǵanmyn, Tazsha degen at qandaı jaman! Qutyla almaı júrgende, táńir jarylqaǵyr, bir emshiniń emdep jazǵany, — deıdi.

— Ol qandaı em istep edi? — dep, qoıshy shap ete túsedi.

"Endi qarmaqqa ilindiń be?" deıdi de ishinen, qalaı emdegenin aıtady.

— Bir kúni qoıymdy jaıyp otyr edim. Moınynda dorbasy bar bir adam keldi. Kelip otyryp, basymnyń taz ekenin kórip: "Sorly, ólesiń ǵoı, emdetpeısiń be?" — dedi. Men em taba almaı júrgenimdi aıttym. "Em taba almady degen ne? Men-aq emdep bereıin" dedi. "Emdeńiz" dep jabysa kettim. "Biraq baıdyń kóp qoıyn aıaısyń ba, qasqyr jedi dersiń. Bireýin soı. Ári etine toıalyq, ári basyńdy jazalyq. Basyńdy jazý úshin quıryǵy men ish maıy kerek" dedi. Bir qoıdyń nesin aıaıyn, sol jerde soıdym da, ári etin asyp, etke toıdyq, ári quıryǵy men ish maıyn basyma tartyp, tazymdy jazyp aldym. Sol emshiden úırenip alǵan soń, bastary taz aýyldas balalar bar edi, solardyń bárin emdep jazdym. Qoı, oıbaı, áńgime aıtam dep jolymnan qaldym. Endi júreıin dep, — Aldar tura keledi.

— Oıbaı, aǵataı, meniń basymdy da emdep ket, — dep Tazsha jabysa ketedi.

— Oıbaı-aý, sen de taz be ediń? Manadan beri aıtsaıshy! Onda emdeıin, — deıdi.

Tazsha qoıdan tandap júrip, bir semiz qoıdy ustap alyp soıady. Etin asady. Etke toıyp alyp:

— Al, emindi iste, — deıdi.

— Emimdi isteıin, biraq sen shartymdy orynda, óıtpese jazylmaısyń, — deıdi Aldar.

— Oryndaımyn, — deıdi Tazsha.

— Oryndasań, quıryq pen sharpy maıdy basyńa oraımyn. Sen yqtaý jerde bir kún, bir tun qımyldamastan, kózińdi ashpastan jatasyń. Sodan keıin tazyńnan túk te qalmaıdy, oǵan deıin qoıyndy men jaıa turamyn, - deıdi.

— Jaraıdy, — deıdi Tazsha.

Aldar qoıshynyń basyna quıryq pen sharpy maıdy orap, bir apandaý jerge aparyp jatqyzady.

— Al, qybyr etpe. Maı ábden soryp alsyn, — dep jatqyzyp tastaıdy. Súıtedi de, 100 ógizge qosyp alyp, qoıdy da aıdap júre beredi.

Qoıshy basynyń tazyn maıǵa sorǵyzyp jata tursyn, endi ketpen kútip qalǵan kerýenge kelelik. Aldardy ketpen ákeledi dep kerýenshiler ári jatady, beri jatady. Bir kún ótedi, eki kún ótedi, úsh kún ótedi.

— Áı, osy aldaǵan bolar! — desedi.

Bireýi baryp qarasa, ógiz túgil dáneńe joq; bári de ásheıin shanshylǵan quıryq. "Urǵan eken!" deıdi. Endi bári jınalyp, kúshine maqtanǵan kerýen basyn jatyp kelip mazaqtaıdy:

— Apyraý, bul ne degen kúsh! Quıryqty ne qylyp kótergen, — deıdi bireýi.

— Apyraı dersiń! Batpaq qalaı birge qoparylmaǵan! - deıdi ekinshisi.

— Dirildemegeni nesi! "Áýp" dep quıryqty tartyp kelip ketkende, jer teńselip, kóktegi kún domalap baryp, azar qalǵan joq pa? - deıdi endi bireýi.

— Dajal shyǵady deıtin edi. Taýdy taýǵa soǵady deıtin edi. Osy sol dajalyń... - dep, endi bireýi kelekelep kele jatqanda, kerýen basy ushyp turyp:

— Toqtańdar, endi birdeńe koreıin demeseńder! Sol qýdy taýyp alyp, quıryǵyna tańba basyp, qul qylmasam, jer ústinde júrmeıin, — dep, tura kólikterin jektiredi.

— Aıtamyz ǵoı! Osynda bir kúsh bar, - dep kerýenshiler syqaqtaıdy. Kerýenshiler kún júrip, tún júrip Aldardy izdeıdi. Aldardyń ketken jolymen kele jatsa, basyna sharpy orap, apanda jatqan bireýge kezdesedi. Dáý de bolsa, osy bolar desedi.

— Tur! — dep aıqaılaıdy. Qoıshy turmaıdy. Bireýi kelip teýip qalady, oǵan da turmaıdy.

— Mynaý ólgen adam eken, — dep basyndaǵy maıyn julyp alsa, bir tazsha.

Ólý bylaı tursyn, betine maı sińip narttaı bolyp alǵan.

— Ne qyp jatyrsyń?

— Emdelip jatyrmyn.

— Neden?

— Tazymnan.

— Quıryqpen, sharpymen emdelýge bolady dep kim aıtty?

— Art jaqtaryndaǵy qoı baǵyp júrgen adam aıtty.

— Qaıdaǵy qoı jaıyp júrgen adam?

— Art jaqtaryndaǵy.

— Art jaǵyń qaısy?

— E, art jaqtarynda qoı jatqan joq pa?

— Qoı túgil, saıtan da joq.

— Qoıshy áı! — dep, Tazsha ushyp turady.

— Óziń qoıshy, — dep kerýenshiler kúlisedi.

Tazsha qarasa, qoı túgil dáneńe de joq. Aldardyń aldap ketkenin endi biledi. "Endi baı óltiredi-aý" dep eńirep, otyra ketedi.

— Sen jylaýyńdy qoı. Bireý aldap júz ógizimizdi aıdap ketti. Sony qýyp izdep kelemiz. Bizge er. Sen de tabarsyń, — deıdi kerýen basy.

— Oıbaı, júz ógiz aıdaǵan tap sol! — deıdi Tazsha.

— E, olaı bolsa, bizdi aldaǵan qý seni de aldaǵan eken, jolymyz bir eken, júr izdelik, — deıdi.

— Jaraıdy, — dep Tazsha bularǵa qosylyp, Aldardy birlesip izdeıdi.

— Aldardyń táýbaǵa kelýi, dúnıeden qaıtýy

Kerýenshiler men Tazsha Aldardy aılap, jyldap izdeıdi. Barmaǵan, surastyrmaǵan jerleri qalmaıdy. Aqyrynda Aldardyń aýyly qaıda ekenin biledi. Kerýenshiler men Tazshanyń tynbastan izdep júrgenin bir kúni Aldar esitedi. "Endi ne amal qyldym?" dep oılap-oılap, aqyry amalyn tabady. Bir kúni elindegi kári ıelerin jıyp, Aldar sadaqa berip:

— Al, eldiń jaqsylary, kárıeleri! Barmaǵan jerim joq, baspaǵan taýym joq. Sonshama el kezip júrip istegen jaqsylyǵym da bolar. Endi búgingi kúni táýbaǵa kelip, ótkendegiden bezip otyrmyn. Ómirimniń uzaq emestigi ózime aıan bolyp júr. Sol sebepten sizderden patıqa alý úshin, sonymen birge kózimniń tirisinde qabyrymdy turǵyzý úshin shaqyryp otyrmyn, — deıdi.

Kópshilik "áýmın" desip, patıqa qylyp, sadaqa etin jep, Aldardyń qabyryn turǵyzýǵa kirisedi.

— Aldardyń tiri otyryp, molasyn salǵyzǵany — táýbaǵa shyn kelgeni eken, — desedi. Mola salynyp bolǵan soń, erteńine Aldar áıeline kelip:

— Qatyn! Jaıym ketip barady. Ajal keldi-aý deımin, tez moldany shaqyr, — deıdi.

Áıeli moldaǵa júgiredi. Aýyldastary da abyr-sabyr bolady. Moldany jetelep áıeli júgirip kelse, Aldardyń kirpigi ǵana qımyldap jatyr eken. Moldanyń bir úshkirýge ǵana shamasy keledi. Bir úshkirgen soń "yq" dep Aldar jan tapsyrady.

— Baıǵustyń ne qylsa da tilegi túzý eken, sadaqasyn berip, ıman aıtýǵa iligip ketti, — desedi keıbireýler. Aldardyń qatyny, balalary, týysqandary ý-shý bop jylasady, joqtaý aıtysady. Eldiń kórpeleri:

— Búgin juma kún edi. Tilegi túzý eken, marqumdy búginnen qaldyrmaı jerleıik, — dep Aldardyń súıegin jýyp, kebinge oraıdy. Kún batýǵa jetkizbesten jerlep te bolady. Erteńine Aldardyń aýyly osy degenmen:

— Á, bálem, kóresini kórsetermiz! Endi qutylyp ketseń kórermiz, — dep.

— Qaıda qý Aldar, jany barda shyqsyn! — dep aıqaı salady. Bul aıqaıdy esitip, úıde otyrǵan Aldardyń qatyn-balasy shashtaryn jaıyp joqtaý aıtady.

Aýyldyń kárıeleri jınalyp, Aldardyń dúnıeden qaıtys bolǵanyn, keshe ǵana jerlengenin esittiredi.

— Qap, bálem-aı! Bir kún keshikpegen ekensiń, — dep kerýenshiler tistenedi.

— Bizdiń ógizimizdi, qoılarymyzdy alyp ketken, — degen sózderine eldegiler qulaq qoımaıdy.

— Aldardyń ne istep, ne qoıyp júrgenin biz bilmeımiz. Artynda qalǵan jetim-jesirlerdiń de kóringenge bere qoıatyn eshteńesi joq. Kózderiniń jasy keppeı, ózderi egil-tegil bolyp otyrǵanda, mazalaryn almaı, jónderińe ketińder, — deıdi.

— Aı, Aldar-aı, tuzaqqa bir ilinbeı-aq ketkeniń-aý! Bir kún turmadyń. Bir kún turǵanynda kórseter edim, bálem! - dep kerýen basy jer sabaıdy.

— Kórinde ókirgir Aldar, eń bolmasa molańnyń tóbesine bir otyryp keteıin, — dep júgirip Aldardyń molasyna barady. Molanyń basyna shyǵyp dáretke otyra berem degende, osyny isteıtinin bilip, ádeıi kútip jatqan Aldar, istik temirdi quıryǵyna pisip alady.

— Oıbaı! — dep kerýen basy sekirip jerge túsedi. Quıryǵyn kórip joldastarynyń ishek-silesi qatyp kúledi.

— Bul ıttiń ólip jatsa da qarap jatpaýyn! — deıdi kerýen basy.

— Aldardyń quıryǵyna tańba basatynyń qaıda? — dep mazaqtaıdy bir kerýenshi.

— E, baspasa anaý ne? — deıdi ekinshi bireýi. Kerýen basy ári ógizden aıyrylyp, ári quıryǵyna tańba saldyryp yza bolyp:

— Aı, Aldar! Sol aqyretke barǵanda jaǵańnan bir almasam, atym qurysyn! — dep jónine ketedi.

— Men de aqyretke tezirek barýyńyzdy tileımin! - dep, Aldar kerýenshiler ketken soń, molasynan shyǵyp, úıine keledi.

---