InfoHub Logo

Ádebıetimizge azdy-kem úles bolyp qosylar árbir jańa týyndyǵa eleń ete túsetin ádetimiz bar, onyń ústine sol shyǵarma óziń jaqsy biletin, aralas-quralas júrgen azamattyń qalamynan týyp otyrsa, tipti elpildep, oqyp shyqqansha asyǵyp turasyń.

Osydan bes-alty jyl buryn Quttybek Baıandın Jetisý jerine keńinen málim, eki márte Sosıalısik Eńbek Eri Nurmolda Aldabergenov jaıynda "Nar tulǵa" dep atalatyn kólemdi kitap jazyp, qazaq ádebıetinde kenjelep kele jatqan ómirbaıandyq hıkaıat janrynda sheberlenip qalǵanyn bir baıqatyp edi. Sol kitapty oqyp shyqqan, bar nársege kirpıaz talǵammen qaraıtyn meniń talantty aqyn inim Esenǵalı Raýshanovtyń ózi: "Quttybek aǵa, kitabyńyz oqylady eken, qatty tánti boldym!" — dep edi.

Men de sol kitapqa súısine otyryp pikir jazyp, ony osy "Qazaq ádebıeti" gazetiniń betinde jarıa etken de bolatynmyn.

Mine, sol avtor araǵa jyldar salyp baryp áıgili hımıa ǵalymy, ótken jyly ǵana Qazaqstan mesenattary klýbynyń "Tarlan" syılyǵyn óz salasy boıynsha jeńip alǵan Edil Erǵojın jaıynda "Ǵylym tarlany" dep atalatyn kitap jazyp shyǵarypty.

Aıtary joq, "sabaqty ıne sátimen" degendeı, der kezinde jazylǵan, oqyrman oıynan shyqqan eńbek eken. Bir-birimen jeliles jeti tolǵaýdan turatyn osynaý ómirbaıandyq hıkaıa kóterińki kóńilmen, jedel de jeldirmelete jazylǵan eken. Mundaı úlgidegi shyǵarma kez-kelgen qarapaıym áńgimeniń ózine aıryqsha ajar bitirip, oqyrmandaryna degen áseri de aıyryqsha tolymdy bola túsetini belgili.

Sonymen bul kitap ne týraly boldy? Bul ınemen qudyq qazǵandaı bilimniń qıa jolyna qaraı áli kúnge tynymsyz órmeleýmen kele jatqan Edil sıaqty ǵalym azamattyń týǵan jer, ósken ortasy, baqytty balǵyn balalyq shaǵy, ósý, órleý, súriný, jyǵylýlarǵa toly 60 jyldyq ǵumyr jolyn tutas qamtyǵan kórkem áńgime. Quttybek bul jerde ǵalymnyń aýzyna qarap, ángimesin tyńdaýshy ǵana emes, árbir qyzyqty oqıǵa, kúrdeli túıin, kedergili kezeń jaıynda ózi de oılanyp, ózgeni de oılandyryp, asyqpaı, saspaı bárine de jazýshylyq synı kózben qaraı otyryp, oqıǵaǵa oń, qubylys-bolmysqa jan bitirip, baıyppen baıandaı alǵan. Oqyrmanyn jalyqtyryp almaýdy udaıy este ustaıtyn avtor árbir detal, árbir sújettik utymdy qubylystar men burylystar jan-jaqty qamtylyp, temirdeı berik motıvırovka arqyly áńgime arqaýynyń shıratyla, shymyrlana túsýine kúsh salady. Bul rettegi tabystaryn quptaýǵa ábden bolǵandaı.

Qarshadaıynan jetimdikti de kórgen, jetispeýshiliktiń de dámin tatqan Edil ystyqqa da, sýyqqa da tózimdi, alǵan baǵytynan adaspaýdy oılaǵan, qajyrly da qaıratty bolyp ósedi. Bul jolda oǵan úlgi bolǵan da, ónege kórsetip baýlyǵan da apasy Táttibala, aǵasy Eleýsiz. Budan keıin mektep muǵalimi Bekbosyn da shákirt balanyń bolashaǵynan úmit kútip, jiger bere, senim kórsete júrýiniń ózi nege turady.

Alǵash ret Almatyǵa oqýǵa barǵanda talapker balanyń taýy shaǵylmasyn dep jyly sózben demep, kóńilindegi úmit otyn óshirmeı úrlep jibergen ǵalym Batyrbek, qoıshy Asqar men sonyń áıeli, ferma meńgerýshisi Dalabaılar da "bolar bala boǵynan" degendeı, qosshy boldym dep kemsitip, keketip-muqatpaı, jastyń ósip, jarlynyń baıyıtynynan kúder úzbeı, qamqorlyq jasaı bilýi de oqyrman esinde uzaq qalyp qoıady.

Keıin ǵylymnyń kedir-budyry kóp, qıasy, quzy, shyńyraýy men shyńy taýsylyp bitpeıtin azapty da aýyr jolyna bel sheshe birjola bekinip túsken shaqta ǵylymı jetekshisi bolyp ushyrasqan Saǵıt Raýfuly, sol Batyrbek Birimjanov, Evneı Býketov, Nına Efımovalar jas mamandy qanat astyna ala qamqorlyq jasap, jebep, demeı júrýleriniń ózi de tutas bir qaýymǵa úlgi bolarlyqtaı. Avtor munyń bárin jel sózge urynbaı, barynsha nanymdy etip, jerine jetkize baıandaıdy.

Quttybek Baıandın, ómirbaıandyq hıkaıattar jazýǵa beıimdele bastaǵanyn áý basta aıtyp edik. Bul janrdyń ozyq úlgileri Batys ádebıetinde kópten bar. Máselen Andre Morýanyń Dúma, Balzak, Jorj Saıd, Gúgolar jaıyndaǵy shyǵarmalaryn, Stefan Sveıktiń kitaptaryn qyzyǵa oqıtynymyz ras qoı. Bul janrdyń "Tamasha adamdar ómiri" serıasymen shyǵyp júrgen kitaptardan azdy-kóp aıyrmasy bar. Olarda qurǵaq faktilerge, datalar men ómir kezeńderine, keıipker eńbegine kóbine kóńil bólinse, myna ómirbaıandyq hıkaıadan keıipkerdiń ishki saraıy, qaıǵysy, muńy, muqtajy, renishi, ókinishi, ónegesi, kúıinish-súıinishi túgel qamtylyp, kórkemdik sheshimin taba ornyqty áńgimelenedi. Mundaı kitap sonysymen de qundy, sonysymen de qymbat.

Maqtaýyn maqtap jatyrmyz ǵoı, al endi "osy kitapta kemshilik bar ma" degenge keleıik. Kólemi jýan qos eli bolatyn kitapty áli de biraz syǵymdaýǵa, sýyn sarqı túsýge bolatyndaı eken. Kór-jer usaq oqıǵalar, jumys ústindegi aıtysqa qurylǵan epızodtar qysqara tússe jaman bolmas edi, kitaptyń shıraı túsýine septigin tıgizer edi. Maǵan bul rette qyzyqtylyǵy, kórkemdik qundylyǵynan góri avtor kitap kólemin kóbirek qýalap ketkendeı áser etedi. Bul jaǵynan saq bolý kerektigin ádeıilep eskertip jatyrmyn.

Bul — Quttybek Baıandınge aldaǵy kezde, jańa eńbekter ústinde saq bolsyn dep aıtyp jatqanym. Áıtpese, onyń osynaý jańa týyndysy da óz oqyrmanyn taba alatynyna eshqandaı kúmánim joq.

"Jetisý" gazeti

---