InfoHub Logo

31-naýryzda Germanıadan mynadaı habar alyndy: «Rýr aımaǵyn kúshpen basyp alyp otyrǵan fransýz áskeri Essen degen qalada Krýppa zaýyttarynyń barlyq avtomobılderin almaq bolyp, sol avtomobılder turatyn saraılardy kúshpen alǵanda.

Krýppa zaýyttaryndaǵy nemistiń jumyskerleri men fransýz soldattary soqtyǵysyp qaldy. Bul soǵysta zavodtaǵy Germanıa jumyskerlerinen Sanders degen komýnıs bastaǵan on bir kisi ólgen, jıyrma eki kisi aýyr jaraqattanǵan, otyz eki kisi jeńil jaraqattanǵan.

Fransýzdyń soldattary zaýyttyń avtomobıl saraılaryn qamap alǵanda zaýyttyń 10 myńdaı jumyskerleri jınalmaq bolǵanda bildiretin belgili sıgnal dybysymen jınalǵan. Jumyskerler jınalǵan mezgilde sol jerdegi Germanıanyń ultshyl jastary zaýyt jumyskerleri men fransýz soldattaryn soǵystyrý maqsatymen toptanyp, ult rýhty óleńder aıtyp kelip fransýz soldattaryna tas atqylaǵan.

Sony kórip joǵarǵy aıtylǵan komýnıs Sanders nemistiń ultshyldarynyń bul toptanyp istegen tártipsizdigin toqtatpaq bolyp júrgende fransýzdyń soldattary qurylǵan pýlemetterinen jumyskerlerge qaraı oq jaýdyryp qoıa bergen.

Jáne de muny kózimen kórgen kisi Germanıada shyǵatyn «Doterane» degen gazette jazǵan baıandamasyna qaraǵanda, fransýzdyń soldattarynyń bastyǵy nemis jumyskerleriniń «sóıleseıik, uǵynysaıyq» degenine qaramaı, soldattaryna japa-tarmaǵaı ata berýge buıyrǵan.

Qazirgi Germanıanyń ultshyl gazetteri bul ýaqıǵa týraly úlken árippen «Essen qalasynda jazasyz tógilgen qan» degen nusqamen jalpy jurttyń ult namysyn oıatýǵa maqalalar jazyp jatyr.

Nemistiń Krýppa zaýyttarynyń bastyqtary fransýzdyń ásker bastyǵyna narazylyqtaryn bildirip qaǵaz jazyp jiberdi».

Mine, Eýropada eń birinshi tárbıeli, ónerli sanalǵan, eki sóziniń birinde buralyp, ıilip, ádeptilik kórsetip «Ah, ǵapý etińiz!» «Ah, pardon» dep júrgen Fransıa myrzalarynyń Germanıanyń kúnbe-kún qol kúshiniń arqasymen ǵana kúneltip otyrǵan neshe myń jumyskerleriniń kúshin jaldap kún kórip otyrǵan Rýr aımaǵyn yqtıarsyz basyp alyp, qylyp otyrǵandary osy. Kún saıyn baılar bılep otyrǵan Fransıanyń istegen jaýyzdyqtary, qan ishkishteri basym bolyp barady, kún saıyn zulymdyǵy artyp barady.

Jáne, sońǵy habarlarǵa qaraǵanda, Germanıanyń tas kómir shyǵaratyn zaýyttarynyń baılarynyń bastyǵy Stenns degen kisi Shveısarıada Fransýz úkimetiniń ýákilderimen yntymaqqa kelýge sóılesip jatqan kórinedi.

Buǵan qaraǵanda, ám joǵarǵy aıtylǵan Germanıanyń ultshyldarynyń isterine qaraǵanda, Rýr aımaǵyndaǵy jumyskerlerdiń fransýz oǵynan jazasyz ólgenderine Germanıanyń ultshyldary ám baılary ishterinen qýanbasa renjıtin túrleri joq kórinedi. Ám olaı bolmasqa múmkin de emes.

«Kemege mingenniń jany bir» dep burynǵy tájirıbe aıtady.

Sondaı-aq qazirgi kúlli dúnıe eki jikke bólinip, bir jaǵy baılar taby bolyp, bir jaǵy jarlylar taby bolyp, turmystyń qojalyǵyna talasyp turǵanda, beldesken, sertti maıdanda bul istiń negizgi maqsatyna túsingen jarlyǵa jarly oq atpaıdy, baıta baı oq atpaıdy.

Kapıtalızmniń zamanynda qaı halyq bilim-ónerge sheber bolsa, sol halyq jaýyzdyqqa, sumdyqqa, pálelikke, zalymdyqqa, aramdyqqa, saıasatqa sonsha sheber bolady. Jer ústińde Eýropadan ónerli jer joq. Al Eýropada Fransıadan, Germanıadan bilimdi-ónerli halyq joq. Ám bul halyqtardy qazir bılep otyrǵan bulardyń baılarynan, myrzalarynan, oqyǵandarynan, úkimetterinen sum, jaýyz, zalym, bulardan aram jer ústinde eshbir el joq.

Bul týraly Máskeýde shyǵatyn «Pravda» gazetinde 73-nómirinde mynandaı sóz jazylyp otyr: «Fransıanyń ám Germanıanyń komýnıseri bul eki halyqtyń ishki nıetteri bir baılarymen kúresýleri kerek. Kapıtalızmniń bul zalymdyǵymen, qan ishkish, jyrtqysh aıýandyǵymen kúresken maıdanda talaı komýnıs qurban da bolar. Biraq bul qurbandyq Eýropanyń qazirgi jáleptik shirigen, boıanǵan mádenıeti úshin emes, adamzattyń taza, cay bolashaq mádenıeti úshin» degen.

Mine, Eýropanyń qazirgi mádenıetin «Pravda» gazeti 74 - nómirindegi bas maqalasynda osylaı sıpattaıdy.

«Eýropanyń qazirgi mádenıetin «qorǵaýshylardyń» qulaqtaryna altyn syrǵa. Germanıa men Fransıa baılary astyrtyn aqyl biriktirip yntymaqqa kelgende Fransýzdyń Rýr aımaǵyn basyp alyp otyrǵan áskeriniń soldattarymen Rýrdaǵy Germanıa jumyskerleri de bir-birimen sózge kelip, jer-dúnıedegi eńbekshil talabynyń joly, túpki maqsaty bir ekenin bilip, bul ekeýi de astyrtyn yntymaq biriktirip, ekeýi tize qosyp, kúshterin biriktirip, qurýly oqtaryn Germanıa baılary men Fransıa baılaryna atar. Bul bolmaı qalmaıdy. Qazir fransýz soldattarynyń arasyna bul sóz júre bastady. Qazir de fransýz soldattary ózderiniń baılarǵa qural bolyp otyrǵandaryn bile bastaǵan túri bar. Qazir Germanıa jumyskerlerimen Fransıa soldattarynyń aqıqatqa kózderi jetip, kimniń dos, kimniń qas ekenin bile bastaǵan kórinedi.

Jylannyń jylan ekendigin shaqqan soń ǵana bilgen.

Essen qalasyndaǵy bul jazasyz nahaq tógilgen jumyskerlerdiń qany Germanıa men Fransıanyń eńbekshil tabyna kimniń dos ekenin, kimniń qas ekenin bildirer.

Fransıa men Germanıanyń eńbekshilderi aqıqatqa túsinip, jalpy jaýyn bilip, ekeýi birigip, qatar turyp, tize qosyp qurýly tobyn tizilgen oǵyn jalpy jaýlaryna jumsar.

Ol kún taıaý.

1923 jyl

---