InfoHub Logo

«Jalpy orta bilim berý №1 qazaq tirek mektebi (R.O) KMM
5 «B» synyp oqýshysy Qaıyrjanov Islam  
Jetekshisi: tarıh pániniń muǵalimi Jetpısbaev Erkın Rahymbaevıch

Seıfýllın Sáken (Sadýaqas, 1894-1938) — qazaqtyń kórnekti jazýshysy, qazaq ádebıetin qalyptastyrýshylardyń biri, memleket jáne qoǵam qaıratkeri. Týyp-ósken jeri — Qaraǵandy oblysynyń  Jańa arqa aýdanynda týǵan. Saıası represıanyń qurbany bolǵan. Nildidegi orys-qazaq jáne Aqmoladaǵy bastaýysh prıhod mektebinde (1905-1908), úsh klasstyq qalalyq ýchılıshede (1908-1913), Ombydaǵy muǵalimder semınarıasynda (1913-1916) oqyǵan. Ombyda qazaq jastarynyń Birlik qaýymyn, Aqmolada Jas qazaq uıymyn ashyp, Tirshilik gazetin shyǵarýdy uıymdastyrǵan.

Sákenniń alǵashqy óleńder jınaǵy Ótken kúnder degen atpen 1914 jyly jaryq kórdi. Poezıalyq týyndylarynyń ishinde Sákenniń shyǵarmashylyq ereksheligi men ıdeıalyq-saıası ustanymyn bederli aıǵaqtaıtyn týyndylary — «Kel jigitter», «Jas qazaq marselezasy», «Jumyskerlerge», «Joldastar» sıaqty saıası lırıkalary, sondaı-aq «Sovetstan», «Kókshetaý», «Álbatros», «Sosıalısan», «Qyzyl at» poemalary. Proza salasynda «Jer qazǵandar», «Aısha», «Bizdiń turmys», «Sol jyldarda», «Jemister» poveteri men «Tar jol taıǵaq keshý» memýarlyq roman jazǵan. «Baqyt jolynda», «Qyzyl suńqarlar» dramalary óz zamanynyń rýhyn tanytatyn eleýli shyǵarmalar.

Sáken shyǵarǵan ánder halyqtyq dástúrdi tuǵyr ete otyryp, dúnıege ózindik daralyq sıpattarmen erekSáken ádebıet tarıhyn áriden bastaǵan. «El qazaǵynyń arasyna jazba ádebıet taratqan Túrkistannan shyqqan qojalar. Ol kezde qazaqtyń arasyna keń taralǵan Qojahmet Iassaýıdiń kitaby. Bizdiń qazaq aqyndary sonyń sezine eliktep ketken» degen oıdy aıtyp, sońǵy kezde arab-parsy, tatar, ózbek, orys sózderimen qazaq tilin shubarlap júrgenderge toqtalady. Sákenniń ez oıy bolsyn, ne habarlaýshynyń túsinigi bolsyn, áıteýir «Qazaq ádebıeti 1900 jyldan beri shyqqan. 1905 jyldyń jumysker qozǵalysynan keıin ult sezimi týa bastap, qazaq aqyndary til túzeý degen pikirdi jaryqqa shyǵarǵan. Biraq sol ádebıettiń azǵan ýaqytynda biren-saran eleńin taza qazaq tilimen jazǵandar boldy. Máselen, Abaı, Abaıdyń ol ádebıetti týǵyzǵan ekendigine dálel bolatyn jumys emes. Sebebi Abaı arǵy jaǵynda taza qazaq tilimen sez jazýshylardyń jolyn myqtap qalǵan, bastalǵan joldyń ıesi ǵana. Abaıdyń qazaq ádebıetiniń aǵasy deýshilik qate» degen pikir jazylǵan. Muny Sáken aıtty ma, joq pa, biraq Tóńkeris uly Sábıt ezimiz biletin Sábıt Muqanov bolsa (bul kezde Sábeń «Eńbekshi qazaqqa» qatysyp, Sáken úıinde Ǵabıt ekeýi birge jatyp júrgen kezi), onda 1923 j. «Qara taqtaǵa jazylyp qalmańdar, sheshender» atty maqalasynda Abaıǵa qyryn qaraıtyny belgili bolatyn. Sondaǵy oıdyń salqyny bar ekeni daýsyz. Múmkin, ondaı pikirden Sáken de aýlaq bolmaǵan shyǵar, óıtkeni Abaıdy qazaqtyń jazba ádebı tilin qalyptastyrdy degenge daý aıtpasa da, qazaq ádebıetiniń atasy, negizin salýshy degenderge qosyla qoıǵan kezi shamaly. Onyń ústine Sákendi 1922-1924 j. synaýshylardyń qaı-qaısysy bolmasyn, ásirese Temirbaı, Sákenniń taptyq pozısıasyn tarıhtan habarsyzdar men baılanystyryp, tarıhı jetesizder qataryna qosyp jibermekke jan salǵan bolatyn. Sondaı qańqý sezderdi Sákenniń «qasarysyp, prınsıpshildikke salynýyna» sebepshi bolǵanyn da esten shyǵarmaıyq. Mádenı, ásirese ádebı murany ıgerý salasynda jibergen qate-kemshilikter, artyq-kem pikirler 20-30 jyldarda kimde bolsa da kep bolǵandyǵyn sanattan shyǵaryp tastaýǵa taǵy bolmaıdy. Sonyń ishinde Abaı týraly oı-pikirlerdiń kereǵar bolǵandyǵy ámbege aıan.shelenedi.

Sáken qazaq mańdaıyna bitken birtýar dara tulǵalardyń biri. Ol óz ultyn qaltqysyz súıip, halqyna eńbek sińirdi. Qaraǵandy qalasynda Sáken Seıfýllın atyndaǵa qazaq drama teatry bar.Qaraǵandy oblysyna qarasty burynǵy Jaryq kenti qazirgi tańda Sáken Seıfýllın kenti bolyp atalady.

---