InfoHub Logo

Erte zamanda  ańshylyqpen kúnin kórgen bir kempir men shal bolypty. Biraq ómir boıy bir perzentke zar bolyp júripti. Kúnderde bir kún kempir júkti bolyp, qyz taýypty. Arasyna bir jyl aralatyp taǵy júkti bolypty. Bul joly er bala týypty. Sóıtip, kempir-shal balasynyń atyn Samarqan qoıypty. Mine, osymen Samarqan ósip, erjete bastaıdy. Áke-sheshesi ony janyndaı jaqsy kóredi. Ol bala ósken saıyn aqyldy bolady. Neshe túrli óner shyǵarady. Jasy tolǵannan keıin oqýǵa barady. Ol oqýdy óte jaqsy oqıtyn bolady.

         Kúnderde bir kún Samarqannyń ákesi ańǵa ketedi. Ol uıyqtap jatyp, tús kórip, tańerteń erte turyp, tamaq jasap júrgen anasyn shaqyryp, «Apa, men bir tús kórdim», – deıdi. Anasy:

         — Ia, qaraǵym, aıtyp jiber, men joryp bereıin, – deıdi. Anasynyń betine tesile qarap, Samarqan jaqtyrmaǵan daýyspen:

         — Túsimdi endeshe saǵan aıtpaımyn, – dep turyp kıine bastaıdy. Buryn balasynan mundaı sóz estimegen anasy qatty ashýlanyp balasyn uryp tastaıdy. Ata-anasynan mundaı soqqy turmaq qatań sóz de estip kórmegen Samarqan anasynyń urǵanyn qatty kek kóredi de, tamaq ishpesten qaǵaz-qalamyn alyp, mektebine jóneledi. Dál osy kúni Samarqannyń ákesi de ańnan qaıtqan edi. Balasyn janyndaı kóretin ákesi onyń jylaǵanyn kórip, jany shyǵyp kete jazdaıdy. Attan qarǵyp túsip, qushaqtap, aldyna alyp:

         — Qaraǵym, kim tıdi saǵan nege jyladyń? – dep surady. Sonda balasy óksip, jylap turyp:

         — Men apama tús kórdim dep edim, «maǵan aıt, jorımyn» dedi. Men eshteme aıtpaımyn dep edim, meni uryp jiberdi, – dedi. Balasy sózin aıtyp bolysymen ákesi julyp alǵandaı:

         — Iá, qaraǵym, endeshe maǵan aıtshy, túsińdi men joryp jibereıin, – dedi. Samarqan jaqtyrmaǵan kózben adyraıa qarady da, ákesine:

         — Saǵan da aıtpaımyn túsimdi, – dedi. Ákesi kóp oılanbastan-aq:

         — Saǵan bir ádet biteıin degen eken. Joq, menimen oınaǵyń keldi me, – dep, balasyn qamshymen shyqpyrtyp, soǵyp kýyp jiberdi. Odan jaman jylaǵan balasy okıtyn mektebine jaqyndap, óksigin basyp oqýyna keldi. Sabaqta kóńilsiz otyrǵan Samarqanǵa qarap basqa balalar da kóńilsiz otyrady. Sol kezde sabaq berip otyrǵan molda baıqap qalyp, Samarqandy turǵyzyp:

         — Sen nege búgin kóńilsiz otyrsyń, kúnde mundaı emes ediń. Búgin saǵan ne boldy, shynyńdy aıtshy? – dep, molda janyn qoımaǵan soń bala bar shynyn aıtty. Sol kezde molda turyp:

         — Ondaı bolsa, maǵan aıtshy men jorıyn, – dedi. Samarqan adyraıyp, onyń da betine qarady da:

         — Endeshe, saǵan da aıtpaımyn, – dedi. Sonda molda:

         — Á, sen meni mazaqtap otyr ekensiń-aý, – dep, quıryǵyna jıyrma bes dúre shybyq berip dalaǵa qýyp jiberipti. Sonymen dalaǵa shyǵyp alyp, kóshe boılap, zar qaǵyp kele jatsa Samarqannyń aldynan patshanyń ýáziri kezigipti. Ol jylap kele jatqan balany kórip, ustap alyp:

         — Sen nege jylaısyń, kim saǵan tıgen? – dep, baladan surap edi, bala bar áńgimesin bastan-aıaq aıtyp berdi. Sonan keıin ýázir:

         — Bir tús úshin sonsha qorlyq kóripsiń, ne tús edi? Aıtshy, men joryp bereıin, – depti ýázir. Sonda bala ýázirdiń betine adyraıa qarap:

         — Endeshe, saǵan da aıtpaımyn túsimdi, – dedi. Ýázir ashýlanyp, balany uryp-uryp, aparyp zyndanǵa tastady. Kúnderde bir kún ótkende patshanyń jalǵyz qyzy oınap júrip, zyndannyń tóbesindegi kesedeı tesikten qarap turǵan balanyń kózine kózi túsip ketti. Qyz júgirip kelip qarasa, ózimen qurbylas jas bala eken.

         — Sen ne istep otyrsyń munda? – dedi qyz.

         — Meni munda patshanyń ýáziri ákep jaýyp qoıdy. Al óziń kimsiń? – dedi bala. Sonda qyz:

         — Men osy patshanyń jalǵyz qyzy edim, – dedi. Mine, osy kúnnen bastap ekeýi bir-birine ǵashyq boldy. Bala zyndanda jeti jyl jatady. Qyz oǵan kún saıyn kelip, úsh mártebe tamaq ákelip turady. Bul bala týraly eshkim eshteme bilmeıdi. Sol ýaqytta balany tastaǵan ýázir ekinshi bir patshalyqqa aýysyp ketedi. Kúnderde bir kúni qyz kelmeı qalyp, erteńine keledi. Bala buǵan ashýlanyp:

         — Sen nege keshe kelmediń? – dep suraıdy. Sonda qyz qatty kúrsinip, tómen qarap:

         — Nesin suraısyń, meniń ákemniń basyna aýyr apat keldi, – deıdi qyz. Bala:

         — E, o neǵylǵan apat edi, aıtshy maǵan? – deıdi.

         Sonda qyz turyp:

         — Baıaǵy seni zyndanǵa salǵan ýázir meniń ákeme habar beripti jáne bir taıaq jiberipti, taıaqtyń bas-aıaǵy birdeı. Osy taıaq alǵash aǵash bolyp   shyqqanda basy qaı jaq, túbi qaı jaq, sony tapsyn. Ony tappasa elin shabam dep jatyr, – dedi qyz.  Bala sonda:

         — Ýaıymdap júrgeniń sol ma? Ol taıaqty taý basynan domalatsyn, taýdyń etek jaǵyna qarap túsken jaǵyn túbi dep berip jibersin, – dedi. Qyz buny ákesine aıtypty. Ákesi, qyzy aıtqandaı etip, taýdan domalatyp, etekke qaraǵan jaǵyn belgilep berip jiberipti. Ony ol patsha «durys» dep taýypty. Sodan kúnder ótkende qyz taǵy kelmeı qalyp, erteńine keldi. Samarqan qyzǵa:

         — Keshe nege kelmediń? – degende, qyz:

         — Oı, nesin aıtasyń, áneý kúndegiden de jaman jaǵdaı boldy, – dedi.

         — Ia, taǵy ne bolyp qaldy?– dedi Samarqan.

         — Ne boldy deısiń, baıaǵy sol patsha eki sary ala sıyr berip jiberipti, sol ekeýiniń boıy da, túri de birdeı. Sonyń anasy qaısy, balasy qaısy, sony tapsyn depti. Tappasa, elin shaýyp alamyn dep jatyr, – dedi.

         Sonda Samarqan murtynan kúldi de:

         — Bary sol ma, ol da ońaı is, – dedi. — Ol eki sıyrdy shóldetip alsyn, sonan keıin sýǵa qaraı aıdasyn. Eń aldymen sýǵa tumsyǵyn tıgizgenin anasy desin, – dedi Samarqan.

         Ony estigen qyz ákesine osylaı iste dep aıtyp berdi, ákesi qyzynyń aıtqanyn istedi. Sýǵa aldymen tumsyǵyn tıgizgen sıyrdy anasy dep belgilep berdi. Ol patsha muny da «týra tapty» dedi. Birneshe ýaqyttar ótkennen keıin qyz taǵy da kelmeı qaldy. Samarqan oǵan:

         — Keshe nege kelmediń? – dedi.

         — Oı, ne qylasyń, basymyzǵa ashylmastaı kún týdy, – dedi qyz.

         — Aıtyńyz, nendeı jaǵdaı boldy, – dedi Samarqan. Sol kezde qyz:

         — Baıaǵy patsha elińdi shabamyz dep jarıalapty, – dep eńirep qoıa berdi.

         — Ne úshin shappaqshy eken? – dedi bala. Qyz sonda:

         — Meniń ákemniń bir aıǵyry kisinese, sol patshanyń júz bıesi qulyn tastapty, min taǵatyn aıyby osy, – depti qyz.

         Samarqan oılanyp otyryp:

         — Bul jaǵdaıda men shyqpasam tabar aılam joq, – dedi. Kóp oılanbaı qyz ákesine keldi de aıaǵyna jyǵylyp, jylap jatyp aldy:

         — Aldaǵy ótken aqyldy men tapqan joq edim, bárin taýyp júrgen osynda, zyndanda jatqan bir jigit edi. Al endi, myna jaǵdaıǵa men shyqpasam ister aılam joq deıdi, – dedi qyzy. Patsha:

         — Ol qaıdan túsken adam? – dep ýázirinen surap edi, eshbiri bilmeıdi.       Sonan soń patsha:

         — Shyǵaryp ákel! – dep buıryq berdi. Samarqandy shyǵaryp alyp keldi. Aty-jónin surap alǵannan keıin:

         — Bul zyndanǵa qashan tústiń? – dedi.

         — Men túskeli jeti jyldan asty, – dedi Samarqan.

         — Al, qalaı kelip, qalaı túskenińdi keıin bilermiz, myna jaǵdaıǵa isteıtin amalyń bar ma? Osydan qutqarsań taǵyma otyryp, qyzymdy alasyń, – dep, ýáde berdi patsha.

         — Olaı bolsa, – dedi Samarqan. – Maǵan bir-bir atqa mingizip júz jigit ber; bir serkesh, bir atan túıe ber; sonymen ol patshany qaratyp ákelem, – dedi. Samarqannyń aıtqanyn patsha túgel berdi. Samarqan attanyp júrip ketti.

         Birneshe ýaqyttar júrip, jaýdyń jerine jetip, úı tigip ornalasyp, qasyndaǵy júz jigitke buıryq berdi:

         — Taldan baryp bir-bir solqyldaǵan shybyq kesip alyp kelińder, – dedi. Jigitter shybyqty kesip alyp keldi.

         — Al endi, – dedi Samarqan, — myna shárige kirińder, kózderińe kóringen ıtti uryńdar, basqa janǵa, adamǵa, malǵa tımeńder, – dedi. Jigitter Samarqannyń aıtqanyn istep, sháriniń ıtin túgel qyra bastady. Bul ýaqıǵa sháriniń patshasyna da jetti. Sháriniń patshasy:

         — İshindegi aqsaqalyn alyp kel, – dep buıryq beripti. Ýázir kelip. Samarqanǵa:

         — İshterińizdegi aqsaqalyńyzdy bizdiń patsha suraıdy,–dese, Samarqan:

         — İshimizdegi aqsaqalymyz osy, – dep serkeshti óńgertip jiberipti. Manaǵy ýázir serkeshti baqyrtyp qoraǵa kirse, patsha:

         — Qurt kózińdi, ishindegi úlkenin alyp kel, – dedi, ýázir qaıta kelip, Samarqanǵa:

          — İshińizdegi úlkenderińizdi suraıdy bizdiń patsha, – dedi. Samarqan:

         — İshimizdegi úlkenimiz osy, – dep, atan túıeni berip jiberedi. Ýázir atan túıeni baqyldatyp qoraǵa kiredi. Patsha: «Bul ne?» dese, «ishimizdegi úlkenimiz osy dedi, taqsyr», – dep, jaýap beredi ýáziri.

         — Qurt, uıatsyz, kózderińdi! İshindegi kolbasshysyn ákel, – dedi patsha. Manaǵy ýázir qaıta kelip, Samarqanǵa:

         — İshterińizdegi qolbasshylaryńyzdy surap jatyr, – dedi. Sonda Samarqan:

         — Á, ondaı bolsa, qolbasshysy men, – dep, atqa minip, patshaǵa keldi. Kelgen jerden-aq, sálemdesken patshaǵa Samarqan turyp:

         — Júgirmek ekensiń, – dep jaýap berdi.

         — E, men nege júgirmekpin? – dedi patsha.

         Samarqan:

         —  Al men nege júgirmekpin? – dedi. Patsha:

         — Sen júgirmek bolmasań, meniń shárimniń ıti ne istedi saǵan? – dedi.        Samarqan sonda:

         — Sen júgirmek bolmasań seniń shárińniń ıti ne istemedi. Senderdiń bir ıtińniń ulyǵanyna meniń patshamnyń júz qoıy qyrylyp qaldy, – dedi.       Patsha:

         — O, aqymaq neme, – dedi. Samarqan:

         — Men emes aqymaq, sen, – dedi. — Al aıtshy, men neden aqymaq bolyppyn? – dedi.

         — Aqymaq bolmasań neshe myń shaqyrym jerdegi seniń patshańnyń qoıy meniń bir ıtimniń ulyǵanyna qyryla ma eken, – dedi patsha. Sonda Samarqan:

         — Al seniń aqymaqtyǵyń mynaý: neshe myń shaqyrym jerden meniń patshamnyń bir aıǵyrynyń kisinegenine seniń júz bıeń neǵyp qulyn tastap júr, – dedi. Sol kezde patsha:

         — Ia, qaraq, jeńildim. Toqtat elińdi, – dedi. Samarqan ámir berip, jigitterin toqtatty.

         Mine, osy ýaqyttan bastap ol patsha taǵyn Samarqanǵa berip, qyzyn áıeldikke qosty. Óz eliniń patshasy da aıtqan ýádesinde turdy. Qyzyn berip, taǵyn qosa usyndy. Sóıtip, Samarqań eki patshalyqtyń basyn qosyp, ózi patsha bolyp, ata-anasyn, ápkesin taýyp alyp, baqytty ǵumyr súripti.

---