InfoHub Logo

Qaraýyldyń aq tańyn qarsy alatyn bir jan bar. Ol meniń — ájem Qalısha. Túnimen yńqyldap, ary- beri aýnap esi shyǵady. Tańǵy taýyq shaqyra kıimin jamylyp, uıqyda jatqan bizdiń qasymyzǵa jetedi. Biz degenimiz — Abaı, Abylaı, Adaı jáne Almas. Ájemniń shatastyratyny qustyń balasyndaı uqsastyǵymyz, bylaıǵy jurttyń adasatyny bárimizdiń esimizdiń A árpinen bastalatyńdyǵy. Keıde ájem osydan úsh jyl buryn dúnıeden ótken atam Qalımen kúńkildep ursyp júrgeni. Kópti kórip, tarıhty tarazylap, shejire shal atanǵan atamyz nemerelerin osy adamdardaı ataqty, batyr bolsyn dep qudaıdan tilegen shyǵar. Al ájemniń bizge tartqan syıy tórkininen birge kelgen kónetoz shaǵı kórpesi.

Sonymen ájem eńkeıip, ashylyp qalǵan kórpemizdi jaýyp: «Qudaı qulyndaryma qýat ber. Qolymdy uıatqa qaldyrma» dep betin bir sıpaıdy. Alǵashqyda kimnen, neden degen suraqtary meni mazalaıtyn. Ózinen ótinip, suraqqa jaýap izdegenmin. Sonda ol:

— Áı, tentek qara-aı, aıtpasyma qoımadyń. Senderdiń bireýiń kózimnen tasa bolsańdar, el: «Osy kempirdiń joly edi» deıdi ǵoı. Tfá, tfá, tilim tasqa, qulynym,— deıdi ol. — Kózimnen tasa boldysy qalaı? — deımin taǵy da ájemniń shaýjaıynan ala ketip.

— Áı, qoımadyń ǵoı. Ákeń Esirkegen sıaqty myljysyń-aý, óziń, — deıdi ol jaýap berýden qashqaqtap. Qoıatyn men be? Saýaldy bastaǵan soń, indetip bitirýim qajet.

— Sender tiri júrińder. Men-aq ana dúnıege baraıyn degenim ǵoı, — deıdi ájem. Sóıtsem, ol tań bozynan turyp alyp, tórt nemeresiniń tileýin tileıdi eken ǵoı. Meniń aq júrek, abzal ájem.

Biraq ájem bir ashýlanbasyn de. Úıdegi Nurjamal sheshem aıtpaqshy «aspandy alaqańdaı, jerdi tebingideı» jasaıdy. Erteńnen qara keshke deıin qara tastaı qatyp, urshyǵyn ıirip, kóleńkedegi tomardyń ústinde otyryp alýǵa bar. Shynyn aıtaıyn, biz ájemizden ári qorqamyz, ári erkeleımiz. Mine, ájem ádettegideı kúndelikti tirligin qaıtalap tysqa shyqty. Adam balasy keıde qyzyq qoı. Keshe keshkisin qoı kezegin baǵyp kelisimen, silem qatyp myzǵyp kettippin. Endi uıqym shaıdaı ashylyp, ishim pysyp jatyr. Qoly bos adam ne istemeıdi? Aldymen qus jastyqtan shyǵyp turǵan qaýyrsynnyń birin alyp, Abylaıdyń murnyn qytyqtadym. Ol irge jaqqa aýnap tústi. Almastyń jastyǵyn tartyp alyp, basyna qapshyǵyn jastap qoıdym. Bylq eter emes, masa shaqqańdaı da bolmady. Abaıdan qorqamyn. Shombal judyryǵymen bir kósip qalsa, saýdamnyń bitkeni. Menen jeti jas úlken. Murty tebindegen on birinshi synypta oqıtyn jigit — bozbala. Almas menen eki jarym jas kishi. Aıdaǵanǵa júredi, aıtqanǵa kónedi. Áıtpese,.. ar jaǵyn aıtpaı-aq qoıaıyn. Tek aryzqoılyǵynda shek joq. Quıryǵyn basyp qalǵan mysyqsha bajyldap bir ózi úıdi basyna kóteretini anyq. Baýyrlarymnyń pys-pys etip alańsyz uıyqtap jatqanyna qyzyǵyp kettim. «Aryzqoıdyń» janyna jettim de murnyn qysyp-qysyp jiberdim. Bar pále osydan bastalsyn da ketsin. Almas shar etip jylap qoıa berdi. Abaı aǵamyz selk etip ornynan atyp turyp edi, kóseýdeı aıaǵy terezege taıaý qoıylǵan ústeldiń buryshyn ilip ketip, ústinde turǵan jarty shelek sý shelek-melegimen Abylaıdyń ústine qulasyn kep. Jetinshi «a» synybynyń «shebiniń» shoshyna daýystaǵanyn estip kúlip jibere jazdadym. Qudaı bek saqtap, túk bilmegensip, kózimdi ýqalap jatyrmyn. Úlken aǵamyz aı-shaıǵa qaramaı shaǵı kórpeni julyp almaq edi, Abylaı shetin aıaǵymen basyp tur eken, onsyzda eni men kóldeneńi eki-úsh metr aýyr jamylǵysh qaq bólindi. Osy bir sátte ájem de úıge kirip kelgen edi.

— Áý, bularyń ne? Astylaryńnan sý shyqty ma?— dep daýystaı umtyldy.

— Qap-aı, búldirdińder ǵoı. Óı, óńsheń tentek... Ájemniń daýysy jer astynan shyqqandaı qumyǵa estildi.

— Qaıran dúnıe, túkke alǵysyz boldy-aý á?..

Ýlap-shýlap jatqan bizge de nazar aýdarmady. Kórpeniń ár jerin bir shuqylap ábigerge tústi de qaldy. Bul eki ortada tór úıden ákem men sheshem de qara kórsetken. Oıran-asyr tirlikke alǵashqyda túsinbeı, artynsha:— Áı, mynalaryń ne?— dep ókine daýystady. Ájeme, óziniń sheshesine kózi túsip ketken eken. Keregedegi ilinýli turǵan shashaǵy mol qamshyǵa qoly tıer-tımesten qoldy-aıaqtymyz, jartylaı jalańash dalaǵa ytyp-ytyp shyqtyq.

— Áı, Esirkegen, sen de bala bolǵansyń. Bulardan da asyp túskensiń. Qý jalǵyz kórsetpegeniń bar ma edi. Endi búgin túk bilmegensýin. Qudaıǵa táýbá. Tórt qarǵamdy kóp kórmesin. Ary júr, — dep ortaǵa túsetin ájemniń búgin oǵan qulqy joq.

Sálden soń Nurjamal sheshemiz amaldap júrip bizdi úıge kirgizdi. Onda da aıaǵymyzdan sýyq tıip aýyryp qalady degen syltaýyn aıtyp qoıady. Ájem qabaǵy túıilip, ájimderi kóbeıip kereýet ústinde otyr. Biz tý-talaqaıyn shyǵarǵan shaǵı kórpe búktelip buryshtan oryn teýipti. Bárin búldirgen sensiń dep aǵalarym «aryzqoıǵa» oqty kózimen qaraıdy. Ol da basynan ne bolyp, ne ótkenin bilmeı máre-sáre. Bizge jaltaqtaıdy. Álde ne dep jubatsań jasyn tógip jiberýge daıyn, tostaǵanynyń kenezesi shyqqa tolyp tur.

— Túk bilmeı otyrǵandaryn, túge — dedi endi Nurjamal sheshem bizge «kijine» ursyp. Ájemizge kóz jasap, bizge bildirtpeı kózin qysyp qoıady.

—  Ana kórpeni tysqa alyp shyǵyńdar. Abaı bastap, sheshemiz qostap kórpeni temir symǵa ilip bitkenimizde ol taǵy da bizge ámir bere bastady.

— Áı, buzaqylar-aı. Ájeńniń kóńilin tabyńdar. Biraq apam búgin senderge erı qoıar ma eken. Álgi bul satatyn  Esbıkeniń úıine baryp keleıikshi, Abaı,— dedi ol aǵamyzǵa burylyp.

—  Al sender maldy shyǵaryp, tabynǵa qosyńdar. Úıge kirseńder ákelerińniń qamshysyna jolyǵasyndar. Eki kishkentaı qoıdyń astyn tazalandar! Ájem aıtpaqshy «bir qudaı jetelep, bir qudaı jelkelep» degendeı jumysqa kirisip kettik. Shamasy, búgingi kúnniń jospary buzylyp, balyq aýlaýǵa baramyz deýdiń aýyly alysqa ketken sıaqty. Shaǵı kórpe bizge kóresini kórsetetin túri bar. Ájemdi aıap ketemin. Tórkinimniń kózi dep saqtap júrgen zatyn bireýler byt-shytyn shyǵaryp, iske alǵysyz jasasa, ony qalaı kinálarsyń.

Sheshem men Abaı aǵamyz Esbıkeniń úıinen kóńildi oraldy. Qoltyǵynda gazetke oralǵan býmasy bar.

—  Qudaıdyń da kózi bar eken. Týra myna shaǵıdyń ózi emes pe, — deıdi ol býmany ashyp, kórpeniń tysymen salystyryn.

Sonymen bizdiń úıde qyzý jumys bastalyp ketken. Abaı men Abylaı syrttaǵy tirlikke jegilip, kishkentaılar shaǵı kórpeniń qanjyǵasyna baılandyq. Aldymen kórpeniń júnin túttik. Sheshemiz qos sabaýmen urǵylap mamyǵyn úlpildetti. Sonan soń burynǵy kórpeden sál kem qylmaı shaǵıdy ólshep, jún tartty. Inesin bizge sabaqtatyp, kórpeni qabydy. Ájem anda-sanda kóz qıyǵymen qarap qoıyp, urshyǵymen áýre. Aldyndaǵy ýaqyt saıyn ósip, domalanyp kele jatqan shúıke bizdiń qysta kıer shulyǵymyz ben qolǵabymyz. Ájem ıirýshi, sheshem toqýshy. Sonymen shaǵı kórpe de jasalyp bitip, aýladaǵy sym kir ilgishke jaıyldy. Ájem áli únsiz. Qabaǵy túksıip, shaıdy da durys ishpedi. Sheshem ájemdi kóńildendirmek bolyp:

— Áı, tentekter. Ájesiniń qulyndary, kórpe jańardy. Endi alyspaı-julyspaı durys jatyńdar, — dep ıilip tósek, jaıylyp jastyq.

Álde qandaı tyqyrdan oıanyp kettim. Ájem kıinip, endi ǵana kebisiniń goloshyn kıýge eńkeıgen eken. Kózimdi juma qoıdym. Terezege tań kelipti. Sáýleleri úıdiń burysh-buryshyn túrtkilep, bólme ishi teńselip turǵan sıaqty. Mine, ájem biz jatqan buryshqa bettedi. Ákem men sheshem jatqan tórgi úı jaqqa urlana kóz tastap qoıyp, tizerleı qonyp, kórpeniń bir buryshyn ustady da ıiskep kórdi. O, ǵajap! Mundaı sátti bul dúnıede menen basqa eshkim kórmegen shyǵar. Jumbaq dúnıe. Hege ıiskedi eken? Sóıtti de bizdi qymtaı jaýyp, ádettegideı: «Qudaı osylarǵa qýat ber. Qolymdy uıaltpa» dep betin sıpap, goloshyn sylpyldata basyp, syrtqa bettedi.

Sodan beri talaı jyldar óte shyǵypty. Qazir tórt ul aýmaly-tókpeli taǵdyrdyń qıaly jolyna túsip alyp, júrip kelemiz. Oıyma shaǵı kórpe túskende egilip ketemin. Baıqap qarasam, biz de, ákem de shaǵı kórpeniń ishinen shyǵyppyz ǵoı. Ájem ony bekerden-bekerge ıiskemepti. Tipti bárimizdi shaǵı kórpeniń astyna tyqpalaýynyń jóni bar eken. Birligi bólinbesin dep yrym qylypty. Ájem bárin elep-eskeripti. Qaıran, meniń dana ájem.

Qazir shaǵı kórpe «Aryzqoı» Almastyń úıinde. Áli sol qalpy. Óıtkeni ol otaý ıesi ǵoı. Sonyń qara pushyqtary jamylyp júr. Sen ómirden ótseń de áje, kórpeńniń jylylyǵy áli sol qalpynda dep daýystaǵym kelip turady.

---