InfoHub Logo

(Aqyn Gúljaýhar Seıitjanovanyń shyǵarmashylyǵy haqynda)

Poezıa sezimnen týady. Bul rette qalaı jáne nelikten dep suraýdyń jóni joq.

Nalbıı

Aqyndyq - asqaq murat. Onyń bıigine jetý nemese órleýdi bylaı qoıǵanda osy bir arman jolyn ómirlik maqsatyń etip, tańdap alý, jáne sol sara jolmen aınymaı alǵa tartý kez kelgenniń táýekel eter isi emes. Teginde aqyn bolsam dep talpyný izgi úmit bolǵanymen, onyń jan kúıinishi men súıinishi, jan tolqýy men arpalysy armanshyl da qıalshyl jan úshin az azap ákelmeıdi. Óleń - ómir birde seni óksitip jylatady, taǵy birde janyńdy bir jasantyp, jubatyp otyrady. Eń bastysy, aqyn óziniń alǵan betinen taımaıtyn, qandaı jaǵdaı bolsa da óleń jazýyn qoımaıtyn rýhy myqty, balaýsa bulaq qalpynan ómir boıy ajyramas sezimge baı, aq adal, eńbekqor ári izdenimpaz adam bolsa bolǵany.

Bul qurǵaq moral, arzan fálsafa retinde aıtylyp otyrǵan joq. Ózimizdiń jerlesimiz, búginde úsh birdeı jyr kitabynyń avtory Gúljaýhar Seıitjanovanyń aqyndyq bolmysynda da osyndaı tabıǵı jarasym bar. Qolymyzǵa qalam aldyrǵan G.Seıitjanovanyń ózimizge jerlestigi ǵana emes, birazdan beri óleńdi serik etip kele jatqan qalamger esiminiń jarytymdy atalmaı kele jatqandyǵy. Mine, osyǵan sebep izdedik. Qalaı bolǵanda da, joǵarydaǵy sózimizdiń sabaǵy - ádebı syn aıtylmady eken dep irkilip, toqyrap qalyp jatqan Gúljaýhar joq. Óıter bolsa, aqyn bolmas ta edi. Qolyna qalam alyp jyr jazyp, respýblıkalyq basylymdarda kórinip júrgen qazaqtyń arý qyzdary sanaýly. Al munyń úsh kitaby shyqty, al synshylar nazaryna ilikpeýi nelikten?

Bul úshin, bizdińshe, aqyn qyz kináli emes. Ol óz jan álemi, júrek lúpilimen qalyń jyr súıer qaýymǵa únemi syr shashyp keledi. Onyń óz tylsymy, óz oqyrmany, óz aǵysy men ózeni, óz áýeni, sazy bar...Áýen-sazy deýimizdegi gáp qandaı? G.Seıitjanovanyń lırıkalyq óleńderiniń taqyrybyna zer salyp kórińiz. Mine, «Tuńǵysh» kitaby qolymda. «Belgisiz soldat», «Jalǵyz kempir», «Adamdar», «Dombyra», «Ókpeleme», «Júregim». Onyń óleńderinde jasandylyq, esh áser-shabytsyz ózine zor salyp otyryp qınala jazý belgisi joq. Árıne, jekelegen óleńderinde kórkemdik komponentterdiń jetispeı jatqan tustary kezdesýi múmkin. Biz muny múlde joqqa shyǵara almaımyz. Biraq, áńgime basqada bolyp otyr. Keshegi «toqyraý» atalǵan kezeńderde jazylǵan bul óleńderde bárinen buryn saıasattyń, ıdeologıanyń sarqynshaqtary joqtyń qasynda. Jalpylaı alǵanda aqyn mahabbat, izgilik, qaıyrymdylyq, ádilet, beıbitshilik taqyryptaryn óleńderiniń ózegi etken. Sońǵy kitaptaryn «Aqerke», «Aq kógershin» atapty. İshindegi óleńder mazmunyna jarasyp-aq tur. Alǵashqy tyrnaqaldysynyń ózinde janynyń lırıkalyq áleminen syr ańǵartyp úlgergen avtordyń keıingi jınaqtarynda odan ármen shırap, qoltańbasy aıqyndala túskeni ańǵarylady. «Tuńǵyshynda»:

Arasyna jaz, qystyń syna qaǵyp,

Balaýsa tal jelpindi tura qalyp.

Alǵash jaýǵan aq jańbyr Mańǵystaýda

Terezeden barady jylap aǵyp, -

(«Mańǵystaý kóktemi»)

dep obrazdy oı túıindese, «Aqerkesinde»:

Jetimsirep kári emen jylap turdy,

Tyna qalyp aq bulaq qulaq túrdi...

O, tabıǵat, qýanysh ortaq edi,

Qaıǵymyz da eken ǵoı bir-aq túrli, -

degen jalǵyz shýmaqpen adam balasynyń da tabıǵatpen etene, Jer-Ananyń ón boıynan jaratylǵan qaýym ekendigin syrshyl tirkestermen paıymdatyp ótedi.

Nemese:

Kógoraı shalǵyn, kók maısa,

Dalany gúl kómkergen.

Qyrdyń ıisi ańqıdy

qyzǵaldaqty ólkemnen.

Kókjıekti Kún keship

bara jatyr belinen,

Bal-bul janyp nur júzi

qýanyshtan órtengen, -

sekildi joldardy sulý sýret demeı kórińiz.

Alǵashqy eki jınaqtaǵy názik syrly áýenderdi oqyǵanyńda janyńdy terbetpeı qoımaıdy. Tek óleńdi túsinip oqı bilseńiz, jetip jatyr. Jyr jınaqtarynan ánsheıinde kópshilik jurt úrkip júredi. Bul, bir jaǵy, óleńdi, ádebıetti túsinbeýshilik bolsa, ekinshiden sońǵy jyldarda halqymyzdyń tilin, dinin, ádet-ǵurpyn umyta bastaǵanymyz sıaqty, jurtymyzdyń altyn tamyr - poetıkalyq qudiretin de jatsynyp, boılaryn aýlaq ustaı bastaǵany dep túsinemiz.

Taǵy da áýen-sazǵa úńilelik: «Naz» degen óleńniń bir joly mynadaı:

Ózen, ózen, jasyrma,

jazyǵymdy uǵyndyr,

Kelip edim ádeıi

syr tartqaly búgin bir.

Tym bolmasa úmittiń

eteginen ustat ta,

Al áıtpese birjola

dúnıeden túńildir...

Mine, osynaý bir ǵana shýmaqtyń ózinen aqynnyń albyrt kóńili, syrshyl jan ıirimi, tabıǵı minez-qulqy sezilip-aq tur. Sanasynda sáýlesi bar oqyrman da mundaı joldardy tebirene oqı otyryp, oramdy oı men áserli sezim jetegine ereri haq.

Aqyn óz janynyń tolǵanysyn pash etse de, onyń jyrlary jalpyǵa ortaq rýhanı qazyna bola bermek. Aqyn jany názik, tolqymaly. Ol ózgeniń de qaıǵysy men qýanyshyn bólisip, jyryna qosa alady. Qalaı bolǵanda da barshanyń janyna jaǵatyn óleń shynaıy tebirenisten týady.

 Men bir nárse áser etip, sezimim oıanǵanda ǵana qalamymdy qolǵa alamyn, - degen bir kezdesýde G.Seıitjanova. - Jasandylyqqa janym qas...

Iá, aqyn jany tolqyndarǵa uqsas. Gúljaýhar aqyn da óleńinde bolsyn, ómirde bolsyn aqyndyq beınesin, sezimtal qalpyn joǵaltpaı keledi. Onyń óleńderinen qanshama muń, qanshama syr aqtarylyp tursa da, ol borkemik emes. Onyń ózindik aǵysy bar... Sońǵy jınaǵynyń «Aq kógershin» atalýynyń astary myna bir óleńde jatqan sıaqty. Biz eń bastapqy jáne sońǵy shýmaqty keltirdik:

Tátti uıqyda jatyrsyń balbyraǵan,

Kózim toımaı qaraımyn kelbetińe.

Kún astynda jaralǵan barlyq adam

Nege ár túrli deımin men endi ókine...

...Oınasyn baqyt sáýle júzińde asyl,

Senem men, ádilettiń kúshi berik.

Ásem áýen - pysylyń buzylmasyn,

Júrsin aq kógershinder túsińe enip...

Iá, aq kógershin - ádilet qusy. Dúnıeniń barsha qyzyǵy, bar máni sol bala, sol balanyń tynysh uıqysy. Onyń támpish murnynyń pysylynan asqan ásem áýen joq ekendigi ras.Aqyn sony tap basyp taýyp aıtypty.

Jalpy, G.Seıitjanovanyń sońǵy jınaǵynyń salmaǵy basym. Taqyryp ta tereńdep, sezimtaldyq oılylyqqa ulasa túsken, aqynnyń ómirlik kózqarasynyń da ótkir sıpaty seziledi. «Jeti nan», «Ýaqyt», «Shyndyq», «Kavkaz», «Tarasqa» sekildi birqatar óleńder taqyryp, túıin, kórkemdik jaǵynan tórt aıaǵynan teń basyp-aq tur. Mundaı óleńderdiń «Aq kógershinde» kóbeıe túsýi - ósýdiń belgisi. Endeshe, bul qalypty bir yrǵaqpen (bálkim, san yrǵaqpen) óleń jazýdy murat-maqsat tutýmen birge izdenis joly arqyly kinámshil, kirshiksiz, qaınar bulaqtaı, tunyq poezıa tabýǵa degen qulshynys dep te baǵalaǵanymyz lázim.

Asyly, aqyndardy kategorıaǵa bólý durys emes. Aqyn halyqtyń júreginen tabylatyn jyrlardy dúnıege ákelse, ol kórkemdik talap pen talǵam bıiginen tabylsa bolǵany. Aqyndardyń barlyǵy birdeı tasty jaryp ósetin gúl emes. Bir táýir aqynnyń tamasha jyrlaryn ózgeshe bir jyrlaıtyn basqa bir aqynnyń tushymdy shyǵarmalarymen salystyryp qaraý - kóz qaryqtyrar jupary ańqyǵan eki ásem gúldi sarapqa salyp, salǵylastyrǵanmen birdeı. Osy turǵydan kelgende, G.Seıitjanova - óleńde óz úni, ózindik stılimen oqyrmandar kóńiline jol taýyp kele jatqan qalamger. Óleńderiniń ósý rýhy alda budan da bıik belesterge qadam basýǵa múmkinshiligi bar ekendigine sendire túsedi.

1991 jyl.

---