InfoHub Logo

(Aqyn Temirhan Medetbek - 50 jasta)

Onyń esimin el biledi. Temirhan Medetbek dese, eleń ete qalmaıtyn eshkim de joq. Astanadaǵy ádebıetshi, aqyn-jazýshy qaýym ortasynda da Temirhan aty atalsa, kim bolmasyn oǵan qurmetpen qarap, laıyqty baǵasyn berip jatady. Ol ózimen tolqyndas býynnyń talanttar shoǵyrynyń árdaıymda kósh basynan kórinedi. Aldyńǵy býyn aǵalar da, sonyń ishinde alǵashqylardyń biri bolyp onyń talant tegeýrinin tanı bilgen bizdiń jerlesterimiz - Ábý Sársenbaev pen Ábish Kekilbaev. T.Medetbektiń Mańǵystaý jurtshylyǵyna eki eli jaqyn turatyndyǵynyń sebebi bir ǵana bul emes. Aqynnyń búkil sanaly ǵumyry, eńbek jáne shyǵarmashylyq joldary osynaý kıeli ólkede ótip keledi. Ol óziniń alǵashqy eńbek jolyn Qaraqıa baýraıyndaǵy ekspedısıalardyń birinde burǵyshynyń kómekshisi bolyp bastaǵan. Uzaq jyldar bir kezdegi «Komýnıstik jol» gazetińde jasaǵan. Osy mezgildegi onyń qalamynan týyndaǵan sandaǵan ocherk, sýretteme, maqalalar, onyń qashanda qaınaǵan ómir ortasynda júrýi, merzimdik basylymdar betinde jıi jaryq kórip turatyn óleń-jyrlary, jyl saıyn shyǵatyn kitaptary T.Medetbekti halyqqa keńinen tanymal etti. Temaqań bir kezde Jazýshylar odaǵynyń oblysymyzdaǵy keńesshisi, «Egemen Qazaqstan» gazetiniń menshikti tilshisi, oblystyq «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraǵasy bolyp qyzmetter jasady. Ol bul qyzmetterdiń qaı-qaısysynda júrse de, óziniń týǵan halqyna, onyń rýhanı jaǵynan jetile túsýine, túrli áleýmettik, qoǵamdyq-saıası máselelerdiń ońynan sheshilýine barynsha atsalysty. Ulttyq til, salt-dástúrler, meıramdar, taǵy da basqa mádenı órleý sharalarynda onyń ózindik úlesi, róli erekshe. Temaqań óziniń alyp denesindeı batyl da batyr, qaıratty da qaısar, óz aıtqanynan taımaıtyn, degenin istetpeı qoımaıtyn, han aldynda bolsa da jaltaqtaýǵa jany qas, alǵa qoıǵan baǵyt-baǵdary men pozısıasy nyq ta ótkir ór azamat. Bir qaraǵanda sonshama birbetkeı de adýyn kórinetin aqynnyń keńkildegen kirshiksiz kúlkisi, ómirdegi qarapaıymdylyǵy qaıran qaldyrmaı qoımaıdy. Onyń jaryqqa shyqqan onnyń ústindegi kitaptarynyń ishindegi óleńderdiń deni Mańǵystaý óńirinde jazylǵan ári osy ólke taqyrybyn arqaý etedi. Ol áne bir jyldary birneshe ret Almatyǵa baryp birneshe aılap jumys ta jasap keldi. Ádebı ortaǵa jaqyndaǵysy, astanalyq bolǵysy da kelgen, ol jaqtan shaqyrtý da az bolmaǵan-dy. Alaıda, Temaqańnyń búıregi kıeli Mańǵystaý topyraǵyna burdy da turdy. Shóleıt ólkeniń ańqa keptirgen ańyzaǵyn, únemi úzdiksiz bolyp turatyn úzdiksiz jeli men alasurǵan asaý aıdynyn ańsaıdy da turady. «Bul - meniń stıhıam, - deıdi ol. - Mańǵystaýdan alystasam, birde-bir óleń týmaıdy...»

Áıtkenmen, T.Medetbekti bir aýyl-aımaqtyń, tipti bir ǵana qazaqtyń aqyny sanaýdyń ózi ábestik bolar edi. Aqyndy keıde rý, taıpa, jerge bólý túgili, ultqa bólýdiń ózi kelispeıtin sekildi. Aqyn - qashanda Aqyn! Al Temirhan sekildi kesek oıly, shyńyraý sezimdi kemel aqyndar, kól-darıa aqyndar - eń áýeli óz halqynyń maqtanyshy bolsa da, onyń shyǵarmalary búkil adamzattyń ıgiligi dep tanyǵanymyz durys. Ol ózi ómir súrip otyrǵan Zamana - Ýaqyttyń jarshysy ǵana emes, onyń asqaq daýsy, óleń-jyrlarynyń dabysy Keshe men Búgindi jalǵap, Erteńge ulastyryp jatyr. Aqynnyń árbir óleńinde adamzattyń rýhanı azyǵy sanalarlyqtaı kórkem obraz ben salmaqty oı tereńnen bederlenedi. Aqyn óz óleńderin áleýmettik, qoǵamdyq jáne jeke adam-pendeler boıyndaǵy túrli jaǵymsyz keselderge qarsy qarýy etip qoldanady. Bul rette Temirhan qoǵamdyq kúresker, adamgershilik-ımandylyq moraldardy asqaqtaıtyn tárbıeshi-tálimger, eldikti, erkindikti tý etken saıypqyran sarbaz! Biz Oǵan búgingideı mereıli kúni:

Aqyny Ol - daýylpazdy dáýiriniń,

Aqyny Ol - Qazaq Eli qaýymynyń.

Aqyn Ol,

Azamat Ol

Halqy úshin

Daýylǵa tosa bilgen jaýyrynyn.

Ár sózi saf altyndaı salmaqtanǵan,

Aqyny Ol kıeli eldiń arýaqtanǵan.

Tel uly - Túrkistan men Mańǵystaýdyń –

Temirhan batyr tulǵa aıbattanǵan.

Keńdik bar keýdesinde Daladaıyn,

Márt aqyn baladaıyn qarapaıym.

Eshkimge uqsamaǵan dara bolmys,

Turpaty bólek bitken nar

A...! -

dep jyr joldaryn arnap jatsaq, qandaı jarasymdy.

Taıaýda onyń 50 jasqa tolýyna oraı oblystyq fılarmonıanyń zalynda úlken óner - óleń keshi ótti. Toı ıesine at mingizilip, shapandar jabyldy. Aqyn óz óleńderin oqydy, jınalǵandardyń kóptegen suraqtaryna jaýap berdi. Aqyn óleńderin jas jetkinshekter oqyp, onyń óleńderine jazylǵan ánderdi shyrqady. Munyń ózi eldiń, el azamattarynyń Qazaqstan Jazýshylar jáne Jýrnalıser odaqtary syılyqtarynyń laýreaty, Prezıdenttiń stıpendıanty, kórnekti aqyn T.Medetbekke degen shynaıy iltıpaty men qurmetin kórsetetin edi. El bolatyn el kózi tirisinde birtýar talant ıeleriniń qadirin bile bilse kerek. Al onyń ústine atam zamannan beri Aqyndy, aqyn bolǵanda da shyn júırik dúldúlderdi aıryqsha áspetteı bilgen jurt emespiz be?! Bul joly da biz sol halyqtyq úrdistiń joǵalmaǵandyǵynyń taǵy da bir kýási bolǵandaımyz. Qaı zamanda da, qaı qoǵamda da sol kezeńniń uzyn kóshiniń basynda Aqyndar júredi. Onyń daýsy birinshi ári batyl estiledi. Batyldyń da batyly, aqynnyń da aqyny bar! Sonyń biregeıleri sanatynda - búgingi bizdiń keıipkerimiz Temirhan Medetbek! Dańqty aqyn mereı jasyn óz halqymen suhbattasa, syrlasa otyryp atap ótti. Óleń súıer qaýym poezıa nárimen sýsyndap, boılaryna rýh bitip, qanattana tústi. Óıtkeni, Aqyn jyrlary onyń óziniń ǵana emes, halqynyń, árbir adamnyń rýhanı murasy ári syrlasy ǵoı! Temirhan-aqynnyń bul keshinde óleń-jyr tógilip, dombyradan án men kúı quıylyp, quıqyljyp, kóńilderdi shalqytty, sezimderdi balqytty deısiń bir...

Iá, ıá, ıá! Aqyn toıy – Eldiń toıy. Bul toı ıesiniń ǵana emes, barsha aǵaıynnyń mereıin tasytty. Bizdiń Temaqańnyń qorǵasynnan quıylǵandaı jyr joldary, nardaı tulǵasy, márt minezi mańǵaz Mańǵystaýdyń keskin-kelbetine meılinshe kelińkireıtin sekildi. Júregin jaryp shyqqan jyrlary da, baýyrynan óngen uldary da - mańǵystaýlyq. Ózin asqaqtaǵan Aqynyn bıikke kótere bermek kıeli ólkem! Ómirde de, jyr áleminde de Sholpan juldyzyńyzben birge jarqyrap, jana berińiz, jaısań aǵa, Temaqa!

3.06.1995 jyl

---