InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Shortanbaı – áleýmettik ómirdiń shynaıy sýretkeri

Sabaqtyń maqsaty:
- Bilimdilik: Aqyn Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly túsinikterin keńeıtý. Shortanbaı óleńderindegi qoǵamdyq máselelerdiń máni, zaman kórinisi, tolǵaýlarynyń ereksheligi men tiline taldaý
- Damytýshylyq: Oqýshylardyń zar zaman týraly túsinikterin keńeıte otyryp, tarıhı negizin bilýge, ózindik oıyn tujyrymdap aıta bilýge, taldaı alýǵa múmkindik týǵyzý.
- Tárbıelilik: Oqýshylardy ádilettilikke, adamgershilikke, til mádenıetine baýlý.

Sabaqtyń túri: bekitý, ádebı - tanymdyq, shyǵarmashylyq.
Ádis - tásili: oqý, baıandaý, suraq - jaýap, salystyrý, taldaý, ishinara izdenis, oı tolǵaý.
Kórnekiligi: syzba - keste, qıma qaǵazdar, ınteraktıvti taqta, slaıd
Pánaralyq baılanysy: Qazaqstan tarıhy XIX ǵ. II jartysyndaǵy qazaq mádenıeti, tarıhy.

Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi;
2. Úı tapsyrmasyn tekserý.

Shortanbaı Qanaıulynyń ómiri, shyǵarmashylyǵy men XIX ǵ. II j. Qazaqstan mádenıeti, tarıhy týraly baıandaý.

I. Bilim shyńy (suraqtarǵa jaýap)
1. Shortanbaı aqynnyń týǵan jeri;
2. Aqynnyń týǵan jyly;
3. Shortanbaı qaı tóreniń aýlynda bolǵan;
4. «Bala zary» jınaǵy qaıda basylyp shyqty;
5. Shortanbaı kimdermen aıtysty?
6. Shortanbaı aqynnyń qaıtys bolǵan jeri?
7. Shyǵarmalarynyń mazmuny.
8. «Zar zaman» óleńiniń taqyryby ne?

Zar zaman aqyndary óleńderin salystyryp kóreıik

Dýlat
Aǵa, sultan, qazynyń
El silkindi isinen.
Aýyldyń atqa mineri
Jemtikke qonǵan kúshigen.
Maıyrdyń alsa buıryǵyn
Borbaıǵa qysyp quıryǵyn,
El pysyǵy jortady.

Murat
Edildi tartyp alǵany,
Etekke qoldy salǵany
Jaıyqty tartyp alǵyny,
Jaǵaǵa qoldy salǵany
Oıyldy tartyp alǵany
Oıdaǵysy bolǵany.

Shortanbaı
Zar, zar zaman, zar zaman
Zarlap ótken bir zaman
Áýelgi qorlar zor boldy
Sondaı zorlar qor boldy
Áýelgi barlar joq boldy.
Jón bilmegen jamandar,
El bılegen bek boldy.

Osy ádiletsizdikterdi kórip kúıingen Dýlat, Shortanbaı, Murat sekildi aqyndar ótken handyq dáýirin kóksep, jańa zamannyń buzylýyn, orys ákimderiniń ozbyrlyǵyn áshkerelep synaǵan.

Nelikten osy kezeń «Zar zaman» dep ataldy

Alym - salyqtyń aýyrtpalyǵy, Patshaly Reseıdiń otarlaýy,1822j. el bıleý erejesi zar zaman «1868j. Jańa nızam» zańy
Handyq júıeniń buzylýy aǵa sultandar, áskerı maıor,shendi ofıser para alý, jala jabý

El qamqorshysy Shortanbaı aıtys óneriniń júırigi
Dindar shyndyqty kóksegen ótkir tildi aqyn

Shyǵarmalary Bala zary
Opasyz jalǵan
Osynsha azdy el neden?
Baıdy qudaı atqany
Zar zaman
Atamyz - adam paıǵambar
Bir nasıhat aıtaıyn
Qalyqtaǵan suńqar em
Jarlynyń jany berik - ti

3. Alǵan bilimderin tıanaqtaý (synyp úsh topqa bólinedi)
№1 TAPSYRMA. Berilgen tolǵaýlarynyń mánin ash(tiline, kórkemdigine taldaıdy)

Atamyz - Adam paıǵambar Joldas bolsań jaqsymen Meıirim ketti pendeden
Duǵaı sálem aıtaıyn Tórt jardan shyqqan bı bolar. Ertistiń basy qara dóń
Aqsaqaldan ál ketti

№2 TAPSYRMA
Shortanbaı jáne Abaı (aqyn óleńderindegi úndestik)

Shortanbaı
Zamanaqyr kezinde –
Ul syılamas atasyn
Qyz syılamas anasyn –
Jasy on beske kelgen soń
Kemmin be dep tap senen
Sheshesimen jarysyp
Salystyrar shúıdesi men jotasyn

Abaı
Zamanaqyr jastary
Qosylmas ábden bastary
Bir - birine qastyqqa
Qoınyna tyqqan tastary

Eki aqynda qoǵamnyń buzyla bastaǵanyn, uıat, syılastyq ketetine kózi jetken oshaqtyń tútini de túzý shyqpaǵanyn aıtady.

Shortanbaı
Uzyn aqqan Sarysýdy,
Óziń jaılap jaǵala.
Júırik penen jorǵańdy,
Óziń minip baǵala.

Ertistiń basy qara dóń,
Eńkeıe bitken qara dóń.
Arqa degen quba jón,
Aınala bitken kól eken.

Abaı
Jazdygúni shilde bolǵanda
Kók oraı shalǵyn báısheshek
Uzaryp ósip tolǵanda.

Eki aqynnyń óleńinde de qazaq aýylynyń kórki sýrettelgen

Shortanbaı
Bıler para jemeńder
Jalǵandy joldas demeńder
Jatty tipti kezbeńder
Kisi aqysyn almańdar
Aýyzǵa haram salmańdar
Shoshala degen úı shyǵar
Shoshańdaǵan bı shyǵar.

Abaı
El janaǵan bıler joq
El qydyryp sandaldy
Astyrtyn baryp jolyǵysqan
Aqsha berip jalǵasqan
Aqysyn áreń sol aldy
Orys sıaz qyldyrsa
Qý starshyn, ash bıler
Az júregin jalǵaıdy.

Endiginiń bıi ulyq orysqa súıenip, halqyn qandalasha sora bastaǵanyn, zaman azdyrǵan, qý qulqynnyń quly bılerden ókine túńiledi.

Shortanbaı
Qudaıǵa táýba qyla almaı,
Meke júzin kóre almaı.
Qulqynymdy tıa almaı,
Bedqardy qyldam jasymdy.
Qaıǵyly bolyp baramyn,
Jalǵandy jegen parama.
Tary jegen taýyq em,
Jalǵannyń ebin taýyp em.

Abaı
Osynshama aqymaq bolǵanym,
Kóringenge qyzyqtym.
Ǵadiletti júrektiń,
Ádiletin buzyppyn.
Aqyl menen bilimine,
Álden úmit úzippin.
Aıla menen amaldy,
Merýertteı tizippin.

Shortanbaı da Abaı da artyna jurt ǵıbrat eter sóz qaldyrǵan. Ekeýi de «Men» dúnıege qyzyqtym, toımadym dep óz atyna biraz sóz jazǵan aqyn. Shyndyǵynda ekeýi de dúnıe isinen aýlaq, tek azamattyń qamyn jegen tulǵalar edi. Aqynnyń «Meni» tek ózi týraly ǵana emes, adam urpaǵynyń kórgen isi, jasaǵan qıanaty ekenin aıtady. Ol – poezıa qaǵıdasy.
Oı tolǵaý
«Shortanbaı – el qamyn oılaǵan aqyn
Qoryta kelgende, Shortanbaı óz dáýirinde kóp shyndyqtyń betin ashyp, halyqtyń aýyr turmysyn kóre bilgen, otarshyldyqty, Reseıdiń el bıleý júıesin synaǵan aqyn.
Úıge tapsyrma: Referat «Shortanbaı - zar zaman aqyny»
Baǵalaý.