InfoHub Logo

Shıe – raýshangúlder tuqymdasy, súıekti jemister tobyna jatatyn aǵash jáne butaly ósimdik. Shıe tuqymdasynda 200 jýyq túri bar. Qazaqstanda 7 túri taralǵan. Tropıkalyq jáne sýbtropıkalyq aımaqtarda, qunarly sazdaq topyraqta jaqsy ósedi jáne jelsiz, yq jáne kúnniń kózi mol túsetin jerde jaqsy ósedi. Jemisteri tegis – domalaq pishindi, ortasha salmaǵy 35 gram, túsi kúńgirt-qyzyl, qanyq qyzyl jáne ashyq qyzyl bolady. Etjeń, shyryndy jemisiniń súıegi bar. Súıeginiń úlkendigi 15 mm-deı. Jemisteri dámine qaraı tátti jáne qyshqyl bolyp ekige bólinedi. Eti tyǵyz, shyryndy. Sáýir-mamyr aılarynda gúldeıdi, maýsym-shilde aıynda jemisi pisedi. Shıe aǵashy 30 jyldaı ómir súredi. Otyrǵyzylǵannan keıin 3-4 jylda jemis bere bastaıdy. Bir aǵash 100 kg-nan astam jemis beredi. Shıeni kóktemde otyrǵyzǵan jón. Kúzde otyrǵyzylǵan kóshet, qys sýyq bolsa, aýyryp qalady. Otyrǵyzǵannan keıin 1-shi jyldan bastap jylda qyrqý-kesý jumystaryn júrgizý kerek. Shıe tez tarmaqtalyp ósetindikten, butaqtarynyń arasy tyǵyz bolyp, bir-birine kedergi jasaıdy. Qyrqý-kesýdi erte kóktemde, ósimdik áli «uıyqtap» jatqanda jasaıdy. Shıe aǵashynyń jemisi óte paıdaly ári tátti. Jemisinen shyryn, tosap, kompot, djem, shárbát jasaıdy jáne aspazdyqta túrli desertter jasaýǵa qoldanylady. Shıe qantqa, organıkalyq qyshqyldarǵa, fermentterge, ılik, azotty jáne pektındi zattarǵa, S, V, RR dárýmenderine, karotınge, sonymen qatar mıneraldar men kálsı, temir, fosfor, magnıı, kalıı men mıkroelementterge baı, ásirese, mystyń mólsheri kóp. Shıeni medısınada gemoglobındi kóterý, qan toqtatý, sýyq tıgende ystyqty basýǵa, ish toqtatýǵa, qan azdyqqa, júıke aýrýlaryna, bronhıtta jótel men qaqyryq shyǵarýǵa qoldanady. Býyndardyń syrqyraýy, jas japyraqtarynyń dene syrtyndaǵy jaralar úshin shıpalyq qasıeti mol.

Dámi, túsi jáne hosh ıisimen keremet jemisterdiń qataryndaǵy shıe, aspırınge uqsaıdy. Zertteýshilerdiń aıtýy boıynsha kúnine jıyrma dana shıe jeý, bir aspırın dárisin ishkenmen birdeı. Shıe qandy suıyltyp, deneni tazalaıdy.

Qandy suıyltyp tazalaıtyn shıe, baýyr men ótti de tazalaıdy.

Búırekterdegi zıandy zattardyń shyǵýyna kómekshi bolady.

İsh qatýyn ketirip, as qorytylýyn jeńildetedi.

Shıeniń quramynda kómirsýlar, pektın zattary, organıkalyq qyshqyldar, V2, S jáne A dárýmenderi bar.

Shıe asqazan, ishek jáne nesep joldary aýrýlaryna óte paıdaly bolýmen qatar, baýyr aýrýlaryna da paıdasy bar.

Ash qarynǵa jelingen shıe azdyrady.

Shıe, asqazandaǵy jarany, qabynýdy jáne shıqandardy ketiredi.

Shıeni turaqty tutynylǵan jaǵdaıda búırek jáne qýyq joldaryn qumdardan tazalaıdy.

Baýyr isýine paıdasy bar.

Ótti qalypty jaǵdaıǵa túsirip, júıkelerdi qýattandyrady.

Shıe shyryny terige jaǵylsa daqtardy ketiredi.

Bezeýlerdiń ketýine yqpal etedi.

Revmatızm, arterıoskleroz jáne býyn aýrýyna paıdasy bar.

Shıe jemisi aýrýdy basýda aspırınnen de áserli.

Shıe jemisi ári holesterınniń, ári qannyń quramyndaǵy shekerdiń azaıýyna kómekshi bolady.

Shıeniń quramyndaǵy hının qyshqyly, búırekterde tas jáne qumnyń qalyptasýynyń aldyn alýy múmkin. Eger tas bar bolsa ýaqyt ótýmen túsýine kómektesedi.

Qannyń quramyndaǵy zıandy zattardyń deneden shyǵýyna yqpal etedi.

Shamadan tys dári qoldanýdan baýyrda paıda bolatyn júktiń azaıýyna kómekshi bolady.

Quramyndaǵy A vıtamıniniń mańyzdy qaınar kózi bolǵan karotın, kóz problemalarynyń aldyn alýǵa kómektesedi.

---