InfoHub Logo

Sirińke — eki ǵasyr buryn ǵana adamzat turmysyna etene aralasa bastady. Al onyń shyǵý tarıhy 1669 jyly hımık Brandtyń fosfordy ashý ýaqytynan bastaý alady.

Al 1680 jyly ırland fızıgi Robert Boıl (Boıl-Marıot zańymen aty shyqqan) qaǵaz jolaǵyn fosformen jaýyp ony kúkirt basy bar aǵash sirińkemen úıkep otty tutandyrdy, biraq buǵan esh mán bermegen edi.

1805 jyly fransýz hımıgi Jan Shansel kúkirt, kalıı hlorıdi jáne qant qospasynan jasalǵan basy bar sirińkeniń óz nusqasyn usyndy.

Sirińkeni jaǵý úshin kúkirt qyshqylynyń bótelkesi ózimen bolý kerek edi, bul birinshi kezekte óte qaýipti ekinshiden qolaısyz boldy.

1826 jyly dárihanashy Djon Ýoker úıkelispen janatyn sirińkeni oılap tapty. Ol kúkirt, kalıı hloraty, qant pen sýrfıd qospasynan sirińke basyn jasap, ony egeýqumǵa (najdak) úıkeý arqyly tutandyrdy.

1830 jyly frnsýz hımıgi Sharl Zaýrıa (nemes Sorıa) sýlfıdti aq fosformen almastyrdy. Mundaı sirińkeler bir qımylmen tutanyp jaqsy jandy, biraq aq fosfordyń ıisi óte jaǵymsyz boldy. Sondaı-aq aq fosfor óte ýly edi. Bir ǵana sirińke qorabynda aq fosfordyń adam óltiretin dozasy bar edi.

Ýly jáne janǵysh aq fosfordyń ornyn almastyrý ońaı bolǵan joq. Alaıda, muny tek shved hımıgi Gýstav Erık Pash jasaı aldy, ol 1844 jyly bir qarapaıym nárseni túsindi: eger kúkirt pen fosfor mehanıkalyq baılanysta bolǵan kezde sirińke tutansa, sirińkeniń basyna fosfor salýdyń qajeti joq jaı ǵana qumqaǵazdy sál paıdalansa bolǵany.

Al 1853 jyly shved hımıgi Iohan Lýndstrem qumqaǵazdaǵy jáne sirińke basyndaǵy aq fosfordy qyzyl forformen almastyrdy.

Mundaı sirińke qaýipsiz boldy jáne ońaı tutandy. Búginge deıin esh ózgermesten jetken «shved sirińkesin» Iohan Lýndstrem patenttep aldy.

Oqýǵa keńes beremiz:

Sirińke qalaı jasalady?

Nelikten Sıam koroli sirińke qoraby úshin ajal qusha jazdaǵan

---