InfoHub Logo

Burynǵy zamanda ataqty bir mergen bolypty. Aty Surmergen eken. Surmergen ań qarap kele jatsa, jolda eki jylan tóbelesip jatady. Jylannyń biri qara da, biri - aq. Kelip qarasa, qara jylannyń túsi sýyq, óte yzǵarly eken. Mergen qara jylandy óltirip, aq jylanǵa bolysady. Sonan soń aq jylan mergenge qarap qoıyp, bir tasty jalap alady. «Maǵan da jala dep tur ma?» – dep, mergen de álgi tasty jalap alady. Jalap alǵan saǵatynda mergen jer ústindegi barlyq haıýandardyń tilin túgel túsinetin bolady. Mergen birinshi jylanmen sóılesedi. Jylan: «Ekeýimiz endi dos boldyq. Jáne til bildim dep kisige aıtpa!» – dep, at basyndaı altyn berdi. «Til bildim dep bireýge aıtsań, ólesiń» – deıdi. Jylanmen dos bolyp, mergen úıine qaıtady.

         Altyndy úıine aparyp tastap, qaıtadan ań qarap júrip, bir baıdyń úıine kelip qonady. Qonsa, túnde boran bolyp, qoı úrkip, qasqyr ulıdy. Qasqyrǵa baıdyń tóbeti de úrip, jaýap beredi. Olardyń tilin qonaq túsinip otyrady.

         — Qoı jeımin, bolmasa qonaǵyńnyń atyn jeımin, – deıdi qasqyr.

         — Men saǵan qoı da jegizbeımin, qonaǵymnyń atyn da jegizbeımin, – deıdi qara tóbet. Qonaq ıtke ishteı razy bolyp, aldyna kelgen ettiń jartysyn ıtke bergizedi. Túnimen boran soǵyp, qoılar yǵyp ketedi, qoımen birge at ta ketedi. Baı: «Malym qyrylatyn boldy-aý, qutty qonaq bolsa, mundaı bolmas edi!» – dep ýaıymdaıdy.

         — Baı, jylama, malyń aman, yqqany tabylady, – dep, mergen sheshinip, alańsyz uıyqtaı beredi. Tań atqan soń, baı men qonaq ekeýi mal men atty izdep kele jatsa, qara tóbet bárin ıirip, aınalyp júr eken. Qasqyr bir mal ala almaı, maldy tóńirektep júr eken. Adamdy kórip, qasqyr qasha jóneledi. Biraq tóbet qaıyrmalap, qasqyrdy da jibermeıdi. Qasqyr qolǵa túsedi. Qonaqtyń aty da, baıdyń qoılary da aman eken. Baı qýanyp: «Qonaq, sen qutty qonaq boldyń, qalaǵanyńdy alyp ket!» – deıdi mergenge.

         Sonda bir urǵashy sary bas toqty mańyrap mergenge qaraı beredi.

         Mańyraǵandaǵysy: «Bes jylda myń bolam», – degen eken. Muny mergen túsinip, toqtyǵa en salady jáne «bes jyldan keıin kelip alamyn, ol ýaqytta osy toqty myń bolady» dedi baıǵa.

         Bes jyl tolǵannan keıin, mergen baıdyń úıine kelip, ýádeli qoıymdy ber dese, baı: «Qoı beremin dep aıtqan joqpyn», – dep ýádesinen tanady. Ekeýi bir bıge kelip júginip, aıtylǵan sózdi bastan-aıaq baıandaıdy. Sonda qazy: «Qoıyńdy eki aıyr jolmen aıda, mergenniń úıine qaraı júrgen qoıdy Mergen alsyn, óz úıińe qaraı júrgen qoıdy sen al!» – dep bılik aıtady. Baı bul bılikke kónip, qoıdy eki aıyr jolmen aıdaıdy. Mergen jaqqa qarap sary bas toqty bastap myń qoı shyǵady. Mergen sol myń qoıdy alyp úıine qaıtady.

         Surmergen bir kúni qatynymen erip, áıeldiń tórkinine barady. Áıelge tórkini artynan taıy ergen býaz bıe mingizedi. Sóıtip, mergenniń ózi, ekiqabat qatyny, besiktegi balasymen býaz bıege minip qaıtady. Qaıtyp bara jatqanda, taı enesin emeıin dese, enesi tepkilep, kisinep taıyn qasyna jýytpaıdy. Kisinegende: «Ústimde úsheý, ishimde bireý, ózim sharshap ólgeli kelsem», – deıdi bıe. Ony mergen túsinip, kúlip jiberedi. «Sen nege kúldiń?» – deıdi qatyny. Túsingenin aıtsa, óledi, aıtpasa, qatyny ókpeleıdi, qysylǵannan mergen: «Úıge barǵanda aıtaıyn», – deıdi. Úıine kelgen soń: «Sen joldaǵy sózdi aıt!» – dep qatyny bolmaıdy. Mergen bir mal soıyp, jurtyn jıyp, jónin aıtpaq bolady. Malyn soıyp, jurtqa, syrtqa shyǵaryp qatynyna aıtaıyn dep otyrǵanda, úıge bir átesh, bir shibı, eki taýyq kiredi. Shibı áteshtiń aldyndaǵy bir bıdaıyn alyp jeı bergende: «Men Surmergen emespin, qatynyna syryn aıtyp ólgeli otyrǵan», – dep, átesh shibıin shoqyp, talap tastaıdy. Osyny estigen mergen qatynyna haıýannyń tilin biletinin aıtpaı, bir ajaldan aman qalady.

         Taǵy bir kúni mergen ań qarap júrip, bir taýeshkini atyp alady. Atyp alyp etin jep otyrǵanda, qulaǵyna bir daýys keledi. Daýys: «Jalǵyz eshkimdi atyp aldyń, jazańdy qasqyr bersin!» –deıdi. Mergen ony tyńdamastan, úıine qaıtady. Keshke taman jolda bir kerýen qonyp jatyr eken, mergen sol kerýenmen birge dalaǵa qonady. Qonyp otyrǵanda, túnde qasqyr ulıdy. Qasqyr ulyǵanda: «Surmergendi búgin ne qylsam da jeımin», – deıdi. Mergen kerýenshilerge: «Ne bildińder?» – deıdi. Kerýenshiler: «Eshteńe bilgenimiz joq», – deıdi. Mergen: «Bilmeseńder, qasqyr meni jeımin dep tur», – deıdi. Kerýenshiler jer qazyp, Surmergendi jerge tyǵyp, ústine kıiz tósep jasyryp tastaıdy.

         «Qap bálem, endi qaıter ekensiń?» – dep jatyp, erteńine kerýenshiler tursa, qasqyr bir jaǵynan inge kelip, mergendi jep ketipti.

---