InfoHub Logo

Ertede bir baı bolǵan eken. Ol baıdyń úsh balasy bolǵan eken, úlkeniniń aty Jandos, ortanshysynyń aty Tabanaq, eń kishisiniń aty Maılyqarasha eken. Maılyqarasha úsh jasar eken. Bir kúni eki aǵasy mal tabamyz dep, jolǵa shyǵady. Sonda Maılyqarasha:

— Eı, aǵalar, men de bir baraıyn, – dedi.

Aǵalary:

— Jaraıdy, júrseń júr, – dedi.

Úsheýi áke-sheshesimen qoshtasyp, jolǵa shyqty. Jolda kele jatyp bir úlken tasqa keldi. Sol tastyń túbine túnedi. Úsheýi jatarda Maılyqarasha:

— Aǵalar, meni ortalaryńa jatqyzyńdar, – dedi. Eki aǵasy ortalaryna alyp jatady. Maılyqarasha bir uıyqtasa úsh kún, úsh tún uıyqtaıdy eken. Eki aǵasy Maılyqarashany bir úıdeı taspen bastyryp ketedi.

Maılyqarasha uıqysy qanyp, oıanǵan soń, eki aǵasynyń qastyq qylyp tastap ketkenin sezedi de tasty kótere-mótere eki aǵasynyń artynan keledi.

— Bul tasty ne qylasyń? – dedi eki aǵasy.

— Sheshemniń urshyǵynyń basy joq edi, soǵan bas qylamyn, – deıdi Maılyqarasha. Eki aǵasy tasty zorǵa tastatady.

Taǵy da kele jatyp, bir terektiń túbine túneıdi. Úsheýi birge jatady. Maılyqarasha taǵy da:

— Aǵalar, men qorqamyn, ortalaryńa jatqyz, – dedi. Aǵalary ortalaryna jatqyzady. Maılyqarashany aǵalary endi terekke baılap ketedi. Úsh kúnnen soń uıqysy qanyp oıanǵan Maılyqarasha terekti súıretip aǵalarynyń artynan keledi.

— Bul terekti ne qylasyń? – deıdi aǵalary.

— Sheshemniń urshyǵynyń saby joq edi, soǵan sap qylamyn, – dedi Maılyqarasha. Eki aǵasy terekti sheship tastaıdy.

Bir jerlerge kelgende, Maılyqarasha bir kúrke soqty. Kúrkeniń ishine qulan men bulannyń etin úıdi. Sóıtip eki aǵasyna: «Sender osy etti jep jata berińder, men jer sholyp kelemin», – dep, jalǵyz ózi júrip ketti.

Kúnbatys jaqta úsh alyp bar eken, Maılyqarasha sol alyptardy izdedi. Bir ýaqytta olarǵa da jetti. Úsh alyptyń eń úlkeniniń úıine keldi. Kelse, úıde bir sulý áıel otyr. Ol aıtty:

— Eı, beıshara, baıymnyń keletin ýaqyty boldy, kishkene qymyz iship, tez shyǵa ǵoı! – dedi.

— Sabasymen bere turyńyz, ózim qanyp isheıin! – dep, Maılyqarasha qymyzdy sarqyp iship, sabasyn qaıtyp berdi. Áıel ań-tań.

— Baıyńnyń joly qaısy? – dedi Maılyqarasha.

— Anaý! – dedi úreıi ushqan áıel.

Maılyqarasha áıel kórsetken jolǵa kelip jatty. Batyr kele jatyr eken, Maılyqarasha turyp aıtty:

— Atyspaq kerek pe, alyspaq kerek pe?

— Atyspaq atań basy degen, alyspaq kerek, – dedi alyp.

Alysa ketip edi, Maılyqarasha alypty jerge alyp urdy, basyn kesip tastady.

Endi ortanshysynyń úıine keldi de alyptyń áıeline aıtty:

— Baıyń qaıda?

Áıel aıtty:

— Ańǵa ketti.

Maılyqarasha baryp alyptyń keletin jolyna jatty. Kele jatqanyn kórip, ornynan turyp:

— Atyspaq kerek pe, alyspaq kerek pe? – dedi.

— Atyspaq atań basy degen, alyspaq kerek, – dedi ortanshy alyp.

Ekeýi alysa ketip edi, Maılyqarasha ony da alyp uryp, basyn kesti.

Endi úshinshisiniń úıine keldi. Kelse, úıde bir aıdaı sulý kelinshek otyr.

— Baıyń qaıda? – dedi Maılyqarasha. Kelinshek:

— Ańǵa ketti, – dep, baıynyń keletin jolyn kórsetti. Maılyqarasha kelip kishi alyptyń jolyna jatty. Alyp kele jatqanda ornynan ushyp turyp:

— Atyspaq kerek pe, alyspaq kerek pe? – dedi. Alyp aıtty:

— Atyspaq atańnyń basy degen, alyspaq kerek. Ekeýi úsh kún, úsh tún alysty. Maılyqarasha ony da alyp uryp, basyn kesti.

Úsheýiniń úıin kóterip alyp keldi. Úlkeniniń úıi men áıelin aǵasyna, ortanshysynyń úıi men áıelin ortanshy aǵasyna, eń kishisiniń úıi men kelinshegin ózi aldy. Sóıtip aǵaıyndy úsheýi úsh aýyl bolyp otyrdy.

Bir zamanda eki aǵasy kishi inisin sulý áıel aldy dep, kúndep óltirmek boldy. Ekeýi aqyldasyp: «Muny qalaı óltiremiz?» – desti.

Sóıtip óziniń qanjaryn urlap alyp, túnde esigine kóldeneń baılap qoıdy. Sodan bireýi jylqyny dúrkiretip aıdap:

— Maılyqarasha, jylqyny jaý áketti! – dep aıǵaı saldy. Maılyqarasha uıqyly-oıaý úıinen júgirip shyǵam degende, aıaǵyn qanjar kesip tústi. Tań atqan soń eki aǵasy Maılyqarashany jurtyna tastap kóship ketti jáne onyń áıeli men úıin ala ketti. Kelinshegi Maılyqarashanyń janyna qanjaryn, shaqpaǵyn, ishetin tamaǵyn tasyp berip, jylaı-jylaı ketti.

Bir zamanda bir murny joq bireý keldi, Maılyqarasha:

— Neǵyp júrgen adamsyń? – dedi. Murny joq:

— Eki aǵam bar edi, ózim jer-dúnıede ne baryn ıiskep bilýshi edim, sonymdy kúndep, murnymdy kesip, jurtyna tastap ketti, – dedi. Ekeýi joldas boldy.

Bir ýaqytta bir kózi joq keldi.

— Seniń kóziń qaıda? – dedi Maılyqarasha. Kózi joq adam:

— Eki aǵam bar edi, ózim qyraǵy edim. Sony kúndep, kózimdi oıyp alyp, jurtyna tastap ketti, – dedi. Úsheýi joldas boldy.

Bir ýaqytta bir qoly joq keldi. Maılyqarasha:

— Seniń qolyń qaıda? – dedi. Qoly joq adam:

— Eki aǵam bar edi, ózim elde sheber edim, sony ekeýi kúndep, qolymdy shaýyp, jurtyna tastap ketti, – dedi. Sóıtip tórteý boldy. Aıaq-qoldary táýir bolyp jazylaıyn dedi. Maılyqarasha bir kúnderi otyryp murny joqqa:

— Iiskeshi, dúnıede ne bar eken? – dedi. Murny joq ıiskep-ıiskep jiberip:

— Osy tusta bir han bar eken, sol «hannyń kúıeý balasy kelip, qyzyn uzatqaly toı qylyp jatyr», – dedi.

Maılyqarasha qubyl eken, bir kúmis er-toqymdy qara jorǵa at bolyp toıǵa ketti. Hannyń kúıeý balasy men qyzy seıilge shyǵyp júr eken. Maılyqarasha kúıeýdiń aldynan qara jorǵa bolyp óte berdi. Kúıeý bala men bozbalalar qýyp edi, ustatpady. Qara jorǵa endi qyzdardyń jolynan óte berdi, olar da qýyp, hannyń qyzy aldynan shyǵyp edi, at tura qaldy. Hannyń qyzy qara jorǵany minip aldy. Sol kezde qara jorǵa aldyn ashyq, artyn tuman qylyp qyzdy aldy da jóneldi. Shapqan betimen joldastaryna alyp keldi. Sóıtip qyzdy qaryndas qylyp aldy.

Kúnderdiń kúni bolǵanda Maılyqarasha joldastarymen ańǵa shyqpaqshy boldy. Sonda qyz Maılyqarashaǵa aıtty:

— Aǵa, maǵan bir mysyq taýyp ber, ermek qylyp oınap otyraıyn, – dedi. Maılyqarasha mysyq taýyp berdi de qyzǵa:

— Anaý taýǵa shyqpa, – dep tapsyryp, ańǵa ketti. Bir kúni qyz oınap júrip, meıiz taýyp aldy. Taýyp alysymen:

— Mysyǵym, kele ǵoı, bir meıiz taýyp aldym, jeı ǵoı, – dedi. Oınap júrgen mysyq «tura tur» dedi de oıynnyń qyzyǵymen qyzdyń sózin umytyp ketti. Qyz meıizdi ózi jep qoıdy, álden ýaqytta mysyq kelip:

— Beremin degen meıiziń qaıda? – dedi.

— Oıbaı, sen kelmegen soń, ózim jep qoıdym, – dedi qyz.

Mysyq ashýlanyp, quıryǵymen qyzdyń otyn sóndirip, qashyp ketti. Qyzdyń Maılyqarashalarǵa as pisirip otyrǵan oty óship qaldy. Maılyqarashanyń manaǵy «shyqpa» degen taýyna qarasa, bir jaman qarasha úı kórinedi. Ot surap ákele qoıaıyn dep, qyz qarasha úıge júgirip keldi, kelse, úıde bir kempir otyr.

— Shyraǵym, basymdy qarap bershi, jaqsy keldiń ǵoı! – dedi kempir. Qyz kempirdiń basyn qarap otyryp qaldy. Kempir qyzdyń tizesinen qanyn soryp jata berdi. Qyz álden ýaqytta ot alyp úıine keldi. Ańnan Maılyqarashalar da keldi. Kelse, qyzdyń betinde qan-sól joq, qup-qý bolyp ketken. Maılyqarasha munyń sebebin bileıin dep, kelesi kúni murny joqty jasyryp úıge tastap ketti. Murny joq esiktiń aldynan bir or qazyp alyp, tyǵylyp jatty. Maılyqarasha ańǵa ketisimen, aıaǵyn ańdap basyp, kempir keledi.

— Maılyqarasha úıde me, saıman-sadaq qolda ma? – dedi úıge kirmeı.

— Maılyqarasha úıde joq, saıman-sadaq qolda joq, – dedi qyz. Kempir kelip, jan-jaqqa qarap, jaıǵasyp otyryp, qyzǵa basyn qaratty. Taǵy da qyzdyń sanynan qanyn soryp, toıyp, endi shyǵa bereıin degende, murny joq kempirdi ustap aldy. Kempir murynǵa qoıyp qalyp edi, murnyn qorǵaımyn dep aıyrylyp qaldy. Kempir qashyp ketti.

Keshke Maılyqarashalar keldi. Murny joq kórgen-bilgenderin aıtty. Endi Maılyqarashanyń ózi qaldy. Tań atty, basqalary ańǵa ketti, kempir keldi.

— Maılyqarasha úıde me, sadaq-saıman qolda ma? – dedi, tystan dybys berip.

— Maılyqarasha úıde joq, sadaq-saıman qolda joq, – dedi qyz. Kempir kelip, basyn qaratyp, taǵy da qyzdyń qanyn soryp shyǵaıyn deı bergende, Maılyqarasha kempirdi ustap aldy. Keshke basqalary keldi. Kempir aıtty:

— Meni óltirmeńder, men qoly joǵyńnyń qolyńdy, aıaǵy joǵyńnyń aıaǵyńdy, murny joǵyńnyń murnyńdy, kózi joǵyńnyń kózińdi jazyp bereıin, – dedi. Maılyqarasha:

— Jaraıdy, – dedi. Maılyqarasha qyzǵa:

— Mynalardyń bárin jutyp «tasta» degende, tastar, al meni jutyp, «tasta» degende, tastamas, – dedi.

— Sonda meniń qanjarymdy alyp, kempirdiń basyn kesip, bir de bashpaıyn qoımaı shapqaısyń! – dedi.

Aıtqandaı basqalarynyń bárin jutyp «tasta» degende, tastady. Qoly joqqa qol, murny joqqa muryn, kózi joqqa kóz bitirip túsiredi. Endi Maılyqarashany jutyp «tasta» degende, tastamaı qoıdy. Qyz basyn kesip, bir baqaıyn da qoımaı shapty. Biraq, Maılyqarashany taba almady. Sol mańda bir kókek ushyp-qonyp, ushyp-qonyp júr eken. Qyz ustap alyp, ishin jaryp qarasa, Maılyqarasha sonyń ishinde otyr eken. Maılyqarashanyń aıaǵy jazylyp ketipti. Maılyqarasha serikterine:

— Qudaıǵa shúkir, barlyǵymyz jazyldyq, endi elimizdi tabaıyq, – dedi.

— Qyzdy qaıtemiz? – dedi serikteri. Sonda Maılyqarasha:

— Árqaısymyz óz jolymyzǵa túseıik. Al qyz qaısymyzdyń artymyzdan erse, sol ony áke-sheshesine aparyp salsyn, – dedi.

Sóıtip, árqaısysy óz jónine júre berdi.

Qyz Maılyqarashanyń artynan erdi. Sosyn Maılyqarasha qyzdy úıiniń janyna aparyp tastady da óz jolyna keldi. Jolmen júrip otyryp, eki aǵasynikine keldi. Eki aǵasy muny tanymady. Maılyqarasha jónin aıtyp edi, mańaıyna jýytqysy kelmedi. Maılyqarasha ekeýiniń de basyn aldy. Sóıtip ekeýiniń de malyn alyp maldanyp, janyn alyp jandanyp, baı bolyp, barsha muratyna jetipti.

---