InfoHub Logo

Muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy alyp qalanyń ortalyq alańynda serýendep júrgen edim. Elden kelgeli úsh aıdan astam ýaqyt ótken. Qansha jerden órkenıetti eldiń álemge áıgili shaharynda júrsem de, týyp ósken el-jerime tez jetýdi armandap, kóńilim alyp ushyp, asyǵýmen kóp kúnderim ótti. Mine, erteń tań sáride elge qaıtamyn. Ýaqyt jaqyndaǵan saıyn taǵatsyzdanyp, burynǵydaı kúndi emes, endi, saǵat, mınýtty da sanap ketedi ekensiń. Bala-shaǵamdy saǵyndym ba, osynda ótkizgen úsh aıdy oı eleginen ótkizdim be, alańda qanen-qapersiz baıaý ǵana adymdap júr edim. Qasymnan óte bergen bireýdiń:

— Excuse me, are you Kazakh? (Keshirińiz, siz qazaqsyz ba?) — degen tosyn daýsy eriksiz jalt qaratty.

— Iá, qazaqpyn!

— Assalam áleıkým, baýyrym! — dep, kúrekteı úlken alaqanymen qolymdy qysqan jigit aǵasy, tanysýdyń ısharasyn bildirip, óz esimin: — Aqmyrza! — dedi. Men de aty-jónimdi aıtyp, qolyn qystym.

Astanadan osynda kelip ornalasqanyna bes jyl bolypty. Álde bir iri kompanıada qyzmet etetinin aıtty da árbir qazaqqa tán minezben “úıge júr, qonaq bol”-dyń astyna aldy. Raqmetimdi aıtyp, bas tarttym. Ekeýimiz alańda birge serýendeı júrip biraz ýaqyt áńgimelestik. El-jurtty saǵynǵany, kópten beri ashylyp áńgime aıtpaǵany ańǵarylady. Meniń azanda elge qaıtatynymdy estigende, qyzyǵa qarap kózi jasaýyrap ketkendeı kórindi de:

— Baýyrym, azǵana ýaqytyńdy bólshi, maǵan! Ana turǵan dámhanaǵa júr! Alańsyz otyryp bir syrlasaıyqshy! — dep, qıylyp turyp, jalynǵandaı syńaı tanytty.

Árıne, kelistim. Ekeýimiz keń zaldyń túkpirindegi ý-shýdan aýlaqtaý bir orynǵa jaıǵastyq. Jeńil-jelpi taǵamdarmen birge aǵylshyn sháıine tapsyrys berdik. Meniń azdap jazýshylyqpen aınalysatynymdy estigende, Aqmyrzanyń qos janary jaınap shyǵa keldi de:

— O, bárekeldi! Naǵyz “izdegenge suraǵan” degenniń osy boldy ǵoı. Aınalaıyn, baýyrym! Kópten beri ishime syımaı júrgen bir syrymdy saǵan aqtaraıynshy! Mindetti túrde jazasyń ǵoı, ıa? — dep, “bul shynymen jazar ma eken, qalaı bolady” degen syńaımen bir sát júzime tesile qarady.

— Aǵasy, eger áńgimeńiz qyzyqty bolsa, nege jazbasqa? — dedim.

— Bálkim, bireýge qyzyq ta bolar. Biraq, men úshin onyń qyzyǵynan góri shyjyǵy basymdaý bolar-aý! Degenmen, meniń aty-jónimdi naqty kórsetpeýge ýáde beresiń ǵoı?

— Ýáde, Aqmyrza aǵa, esh alańdamańyz! Jalpy, munda kelgenińizge biraz jyl bolypty. Elge qaıtý oıyńyzda joq pa? — dep suradym.

— E, el jerine qaıtýdy kim oılaımaıdy deısiń. Jasym elýdi eńserip qaldy. Adam balasy egdelengen saıyn týyp ósken jerin saǵynyp, keri qaıtqysy kelip turady eken... — dedi de, tereń bir kúrsinip, aldyndaǵy sháıin qolyna alyp, soraptaı bastady.

Elden ketip shet jaılaǵandardyń arasynda neshe túrlisi bar. Bireýler qazynadan nemese qorlardan aqsha jymqyryp, izin jasyrý úshin de osylaı shet elderge kelip ornyǵydy. Ondaılar qashyp-pysyp júredi. Endi, bir toby resmı bılikke jaqpaı qalyp, bas saýǵalap ketýi de múmkin. Biraq, Aqmyrza mundaılardyń esh birine uqsamaıdy. Eger óıtip júrgen bolsa, kóshede syrttaı kóre salyp, ózi shaqyryp turyp, tildespes edi. Kerisinshe, kózge túse sala, aldy-artyna qaramaı qashyp boı tasalamaı ma. Qazir asyqpaı otyryp, birdeme aıtqysy keledi. Onyń bastala qoımaǵan áńgimesine qyzyǵýshylyq oıandy da, aınyp qalyp júrer dep oılap, eptep sózge tartýǵa kóshtim.

— Aǵasy, elden nege kettińiz? — degen suraǵyma ol:

— E, baýyrym! “Arqada qys jaıly bolsa, arqar aýyp nesi bar” demekshi, týys-týǵannan bezip, el-jerden shalǵaıda jetiskennen júr deısiń be? Sharasyzdyqtan da. Meniń de namysym bar er azamatpyn ǵoı. Sol sebepten de “súrtkish” bolyp júrgim kelmedi. Sóıtip elden kettim ǵoı.

— Aǵasy, súrkitshińiz ne? Jumbaqtamaı aıtsańyzshy! — dep, odan ary qyzyǵa tústim.

— Endi, sonyń basyn ashaıyn, ishtegi bar syrymdy aqtaraıyn degendikten alańda serýendep júrgen seni ádeıilep munda ákelgen joqpyn ba? Jazýshylyǵyń bolǵany tipten jaqsy boldy. Bálkim, bul oqıǵaǵa sen kúlersiń. Biraq, men úshin sonshalyqty kóńil kónshiterlik nárse de emes — dep, bir jótkirinip aldy da, Aqmyrza bylaı dedi:

— Eger esińde bolsa, sonaý jyldary bizdiń elde ońtaılandyrý degen bir naýqan ótti ǵoı. Sol tusta qyzmettik ornym qysqaryp, jumyssyz qaldym. “Eki qolǵa bir kúrek” dep ken qazyp, batpaq ılep ketetindeı jumysshy bolsań, kez kelgen jerden nápaqa taýyp júre beresiń ǵoı. Bastyq bolmasam da bildeı bir mamanmyn. Eki aı boıy sandaldym. Ashpaǵan esigim qalmaǵan shyǵar. Sóıtip júrgende, bir mekemede bos oryn paıda bolǵanyn tanysym habarlaı qoıdy. Salyp uryp jettim. Qalanyń eski bóliginde ornalasqan shaǵyn ǵana basqarma eken.

Memleketten qarjylandyrylatyn, eńbekaqysy asa kóp bolmasa da senimdi. Olaı deıtinim, basqarmanyń ózi qysqarmaıtyn, jekeshelenip te ketpeıtin turaqtylaý. Bosanýǵa ketken eki qabat áıeldiń orny bos eken. Bala kútimine baılanysty úsh jylsyz jumysqa shyǵa qoımaıtyndyqtan shtatqa adam izdepti. Meniń qujattarymmen tanysqan soń bári talapqa sáıkes bolyp qyzmetke dereý qabyldandym.

Mekemede uzyn sany on segiz adam jumys isteıdi eken. Kóbi qyz-kelinshekter bolǵanymen, bastyqpen qosqanda alty erkek barmyz. Oǵan da shúkir deýge bolady. Bir kezderi mekemede jalǵyz erkek bolyp ta qyzmet atqarǵanmyn. Ózimdi tikeleı basqaratyn adam er azamat eken. Jalpy, áıelder basqaratyn ujym jaısyzdaý keledi. Ne degenmen, bóriktiniń namysy bir degendeı. Biraq, dál bizdiń bólimde men jalǵyz erkekpin. Bir kabınette tórt maman qatar otyramyz. Al, kórshi kabınettegi bólimde ózim qatarly tórt jigit birge isteıdi eken. Olarmen jaqyn tanysyp, dostasyp ta kettim. Arasynda qolym qalt etkende, kórshi bólimniń jigitterimen qaýqyldasyp, kirip-shyǵyp júremin. Tórteýi de jaqsy azamattar. Ázilimiz jarasady, onyń ústine bárimiz qurdas bolyp shyqtyq. Al, bastyǵymyz boıy da eńseli, etek-jeńi de keń óte tolyq adam. Alǵash kórgende, myna alyp deneni qalaı kóterip júredi eken dep ishteı tańǵalyp edim. Óziniń jasy da biraz jerge baryp qalǵan. Jetpisten asyp, seksenge taıap qalǵan kórinedi. Biraq, eshkimge jábiri joq jaqsy kisi sekildi.

Hosh, sonymen qyzmetimiz ádettegideı júrip jatty. Bizdiń bólimniń jumysy qym qarbalas. Qasymdaǵy eki kelinshek, bir jas qyz bar, tórteýimiz keıde bas kótermeı qalamyz. Ara-tura jumystan keıin eki-úsh saǵat qalyp ta jumys isteımiz. Túski úzilisti tas umytyp ketetin kezderimiz de bolyp turady. Al, bizben salystyrǵanda, kórshi bólimdegi jigitter bos otyratyn sekildi kórinedi. Bastyq tańerteń jumysqa saǵat onnan keıin keledi de, keshke beske taıaý ketip qalady. Ony qoıshy, ózi bı, ózi qoja, qashan kelip, qashan qoıaryn menen suramaıdy ǵoı. Bastyq ketkende kórshi bólimniń tórteýi de birge joq bolady. Munysyn az deseń, bastyq jumysqa kelmeı qalsa, kabınetteri qulyptaýly turady. Bólimniń ataýy da qyzyq. “Jedel atqarý bólimi”. Nesin jedel atqarady? Men bas suqqan saıyn tórteýi anekdot aıtyp otyra ma, bilmeımin, ezýleri kúlkiden bir tıylmaıdy.

Birde qolym bosaı qalǵan soń kórshi kabınetke kirip, biraz áńgime-dúken quryp otyr edim. Hatshy qyz keldi de:

— Qazir kimniń kezegi edi? — dep surady.

— Omar, sen baryp kelshi! — dedi, biri qarsy aldyndaǵy jigitke.

— Men emes, Dáýlettiń kezegi ǵoı — dep, ol qasyndaǵyny nusqady.

— Qane, tezdetseńizdershi! Bastyq kútip qaldy, bilesińder ǵoı! — dep hatshy qyz asyqtyryp edi, Dáýlet ornynan turyp shyǵyp ketti.

— Bastyq senderdi kezekpen shaqyryp tura ma? — desem, úsh áriptesim jatyp kep syqylyqtap kúledi. Bólim bastyǵy kózildirikti jigit:

— Biz jedel atqarýshylarmyz ǵoı. Bastyqtyń jedel jumysyn kezekpen rettep turamyz da! — dep qoıady, qýlana jymıyp. Munda bir gáp baryn sezgen men:

— A, bildim. Sender kezektesip bastyqpen shahmat oınaıtyn boldyńdar ǵoı. Baıaǵydan beri nege aıtpaısyńdar? Men shahmattan sport sheberimin ǵoı — dep edim, álgi úsheýi odan beter qarqyldasyp kep kúlsin. Sol sátte bizdiń bólimniń bastyǵy meni shaqyryp, shuǵyl tapsyrma bere qoıdy da áńgimemiz sol tustan úzilip qaldy.

Bir kúni kórshi bólimdegi jigitterdiń biri Sáken basqarmadaǵy barlyq qyzmetkerlerdi dastarhan basyna shaqyrdy. Ol mınıstrlikke jańa qyzmetke taǵaıyndalypty. Áriptesterine qoshtasý dámin tatqyzýdy jón kóripti. Mekemeniń birinshi qabatyndaǵy ashanaǵa jınalǵanbyz. Kóńildi otyrys boldy. Esimde qalǵany úlken bastyǵymyzdyń:

— Mınıstrge týrasyn aıttym. “Bul balanyń maǵan eńbegi sińdi. Ósetindeı jóni bar. Maǵan minsiz qyzmet kórsetti” degendi qulaǵyna ábden quıdym ǵoı — dep álsin-álsin qaıtalaı bergeni.

Alǵashynda “maǵan” degeni birtúrlileý estilse de oǵan asa mán bermedim. Biraq, áńgime aıtyp, eki qolyn sermegende baıqaǵanym, denesimen salystyrǵanda qoldary tym qysqa sekildi kórindi. Adam qatty semirgende eki qoly qysqaryp qalady eken-aý dep oıladym da qoıdym.

— Aǵasy, sonymen álgi “súrtkish” bolmaıtynyńyzdy aıtsańyzshy! — dep edim. Aqmyrza kózin alaıta maǵan bir sát tesile qarady da:

— Sál sabyr saqtaı tursańshy, baýyrym! Soǵan kele jatyrmyn ǵoı. Sózdiń sońyn kútpeı sonshama degbirsizdenýge bola ma eken? ... Sonymen ne dep toqtadym? — dep, ózime saýal tastady.

— Adam qatty semirgende eki qoly qysqaryp qalady eken dep oıladyńyz...

— Iá, dál solaı oıladym. Sonymen, Sákenniń bosaǵan ornyna jigitter meni shaqyrdy. Árıne, nege qýana-qýana kelispeske. Men istep júrgen bólimge qaraǵanda, jumystary anaǵurlym jeńil. Sóıte tura eńbekaqysy da qomaqtylaý. Onyń syrtynda aı saıyn jalaqyǵa qosymsha syıaqy jáne kádimgi ýly gaz shyǵaratyn jerlerde nemese shahtada isteıtin jumysshylarǵa beriletin ústemaqy da bul bólimde bar eken. Munyń bárin kóre tura qalaı barmaısyń, ondaı maı shelpekke.

Bólim bastyǵyma kelip, usynysymdy aıtyp, ótinishime qol qoıdyrýǵa berdim. Ol kelinshek sózime zeıin qoıyp tyńdap, ótinishimdi muqıat oqyp shyqty da:

— Jaqsylap oılandyńyz ba? Keıin ókinip júrmeısiz be? — dep, qadalyp turyp surady.

— Nesine ókinemin qudaı-aý! Kórshi bólim degeniń batpan quıryq eken ǵoı. Jigitter ózderi shaqyryp otyrǵanda qalaı barmaımyn?

— Jumystyń jaıyn olar sizge jiti túsindirgen shyǵar. Sizge qatań eskertip qoıaıyn! Bizdiń bólimge qaıta oralamyn deseńiz, men qabyldamaımyn. Bul bir. Ekinshiden, sizge aýysý týraly buıryq shyǵa salysymen ornyńyzǵa jańa mamandy jumysqa alamyn. Túsinikti ǵoı?

— Oı, ala ber, aınalaıyn! “Er jigit eki sóılemeıdi”. Men óıtip, ketip qalyp, qaıta oralyp júretin myjbalardyń qatarynan emespin. Kettim be, qaıtpaımyn. Ýáde bere alamyn.

— Jaraıdy, onda óz obalyńyz ózińizge! “Ózi jyǵylǵan bala jylamaıdy” degen sóz bar. Qalaýyńyz kórshi bólim bolsa, men sizge aıtarym joq. Ájeptáýir azamat dep sizdi qatty syılap kelgen edim. Kóńilim qaldy, sizden de! Sońǵy kezde bizdiń qazaq jigitteri namystan jurdaı bolypty. Tipti, súrtkish bolýdan da arlanbaıdy eken-aý. Jan tynysh otyryp, mol aqsha tapsa boldy, bularǵa! — dedi de, bólim bastyǵy kelinshek ótinishtiń aıaq jaq buryshyna “kelisemin” dep óte anyq jazdy da qolyn súıkep qoıa saldy.

Alǵysymdy aıtyp shyǵyp bara jatqanda onyń aýzynan shyqqan “óz obalyńyz ózińizge”, “namystan jurdaı” degen sózge tań-tamasha boldym. Ne úshin “súrtkish” degen sózdi qoldandy? Onyń da baıybyna bara almadym.

Ótinishimdi kadr bólimine apardym. Sol sátte basqarma bastyǵynyń buıryǵy burq ete qaldy da, men Jedal atqarý bóliminiń ústeline baryp qonjıdym.

Saǵat tórtten keıin bastyq úıine ketti de bólimdegi tórteýimizge erkindik tıdi. Tysqa shyǵyp, kóshe boıyndaǵy syrhanaǵa kelip jaıǵastyq. Meniń jańa qyzmetimdi jýyp biraz gýlettik. Jańa bólimdegi jumysymnyń jeńil de jaıly ári kóńildi bolatyndyǵyna bek senimdi boldym.

Erteńinde uıqyny qandyryp, saǵat on jarymda kabınetke kelsem, álgi úsheýi áli joq eken. Qabyldaý bólmesindegi hatshy qyzǵa telefon shalsam, bastyq onbirde keledi deıdi. Búgin basqarma bastyǵy shaqyryp, shahmatpen saıysatyn shyǵarmyn dep oılap, ınternetke kirip, ózimshe azyn-aýlaq daıyndyq jasaǵan boldym. Keshikpeı áriptesterim de keldi.

— Búgin kezekshilikke shyǵamyn ǵoı. Bastyq qashan shaqyrar eken? — dep, surap edim.

— Sen jańa adamsyń. Búgin bólimde bol! Kezekshilikti ázirshe biz úsheýimiz atqara beremiz ǵoı. Erteńnen bastaısyń! Ózińdi óziń psıhologıalyq jaǵynan jaqsylap daıynda! — dedi, bólim bastyǵy.

Men shahmattan bildeı sport sheberimin. Nesine daıyndala beremin. Bastyq neshe jerden myqty shahmatshy bolsa da, maǵan tisi bata qoımas. Alǵashynda ádeıi utylǵan túr kórsetip, biraz aldaýsyratyp, keıinnen tas-talqan etemin. Osylaı oılap, alaqanymdy ysqylap erteńgi kúndi asyǵa kúttim.

Túske deıingi kezekshilikti bólim bastyǵy ózi bastap, Omar qostap atqaryp keldi. Maǵan tústen keıin barasyń dedi. Ekeýi de asa kóp aınalmady, izinshe qaıta oraldy. Soǵan qaraǵanda, shahmatty qatyrmaıtyn bolsa kerek.

Túski úziliste basqarmadaǵy bireý týǵan kúnin atap ótti. Ashanada ústel qaıystyryp mol dastarhan jasaǵan eken. Taıly-tuıaǵymyz qalmaı túgel jınaldyq. Men tórdegi ústeldiń aıaq jaǵynda basqarma bastyǵyna qarsy qoıylǵan oryndyqqa jaıǵasyp iship-jeýge kiristim. Óz basym maıly et asaýdan aldyma jan salmaıtyndardyń qataryndamyn. Biraq, úlken bastyqtyń qasynda jip ese almaıtynyma anyq kóz jetkizdim. Egdelegen jasyna qaramastan, tamaqty urady-aq eken. Ol ol ma, sapar kesemen úsh márte maıly sorpany qylǵytyp alyp, artynan qymyz ben shubatty birinen keıin birin aıdap jatyr. Eńserzedeı dene men bes bıeniń sabasyndaı qaryndy toltyrý qaıdan ońaı bolsyn. Juta beredi eken.

Osylaısha eki saǵatqa sozylǵan tústenýden keıin ádettegideı jumysqa kiristik. Bólimdegi úsheý:

— Al, Aqmyrza! Kezekshiligiń sátti ótsin! Bastyq keshke deıin seni biraz ábigerge salatyn shyǵar — desip, jymyń-jymyń etedi.

— Kórsin, sport sheberiniń shahmatty qalaı shashatynyn! — dep, men ózimshe máz bolyp otyrmyn.

Óstip aıtyp aýyz jıǵansha hatshy qyz kelip “kezekshilikke” shaqyrdy. At shaptyrym keń kabınetke kirgenimde, bastyq ta ornynan baıaý kóterilip, pıdjagin sheship oryndyǵynyń arqalyǵyna jaýyp qoıyp jatyr eken. Maǵan da pıjak sheshýdi buıyryp, eki jeńdi túrýdi tapsyrdy. Jan-jaqqa kóz júgirtsem, tigýli turǵan shahmat kórinbeıdi. Bastyq shalbarynyń beldigin bosatty da maǵan:

— Júr! — dep buıyrdy.

Sońynan erdim. Shahmat oınaıtyn jeke bólmesi bar, sonda asyqpaı keń otyryp, shaıqaspaq eken ǵoı dep topshyladym. Buryshtaǵy bir bólmeniń esigin ashyp kirdi. Men men de kirdim. Ájeptáýir keńdeý bolǵanymen... Mássaǵan... bólmesi túskir bar bolsyn... kádimgi ájethana!

— Qoı-eı, onysy nesi?! — dep meniń daýsym qattyraq shyǵyp ketkeni sonshalyq, dámhananyń anandaı jerinde tamaqtanyp otyrǵan bir top adam jalt qarady. Bas ıip, olardan keshirim suraýyma týra keldi. Aqmyrza sózin jalǵastyryp:

— Sóıtsem... Qazaqtyń “baqsam baqa eken” deıtinindeı, meniń shahmat oınaýǵa shaqyrady dep oılap júrgenim, múlde kereǵar nárse bolyp shyqty. Bastyq ýnıtazǵa otyra sala gúrildetip, ishindegisin túgel aqtaryp jibergendeı boldy. Adam balasy tózgisiz sasyq ıis qolqany qaýyp barady. Dereý shyǵýǵa bet aldym.

— Áı, qaıda barasyń? Men áli bolǵan joqpyn. Qolyńa bir býma qaǵaz alyp daıyn tur! Sosyn, ana buryshta turǵan qumandy alyp artymdy jaqsylap jýasyń, myna turǵan suıyq sabynmen jaqsylap sabynda! — dep, bastyq buıyra zirkildedi.

— Qoıyńyz, baseke! Men ondaı mazaǵyńyzǵa kóne almaımyn! — dedim de shyǵyp júre berdim.

Semizdik degenniń sonshalyqty las dúnıe ekendigine sol joly kózim jetti. Álgi beıshara bastyq aýyr dáretke otyrǵannan keıin art jaǵyn súrte almaıdy eken ǵoı. Eki qoly ol jerine jetpeıdi eken. Sol úshin basqarmada bir bólim ustap otyr. Hatshy qyz sońymnan ere kelip, Omardy ertip alyp ketti. Men sol sátte qyzmetten óz erkimmen ketetinimdi málimdep, bólim bastyǵynyń qolyna aryzymdy qaldyryp ketip qaldym...

Basqarma bastyǵynyń eki qoly qysqa bolǵanymen, quryǵy uzyn eken. Meni eshbir jerge qyzmetke qabyldatpaı qoıdy. Sóıtip, jat jerde kún kórip jatqan jaıym bar. Ol semiz tiri turǵanda men elge bara almaımyn. Jasy jetken adam ǵoı, eger olaı-bulaı bolyp ketti degen bir habar jetse, sol sátte elge qaıtamyn — dep, Aqmyrza sózin aıaqtady.

---