InfoHub Logo

Sýyr ana — Asha óz týystarynan buryn oıanyp, abaılap innen syrtqa shyqty. Jaryqtan uıalǵan kózderi jasaýrap baryp, sálden soń qalpyna keldi. Qaraıǵan-quraıǵan nárseniń barlyǵyn zerdesine tirkep, tóńiregin jiti sholyp shyqty. Kúngeı betterdiń qary ketip, jer ala-qula bola bastapty. «Tiri qulǵa kóktem de shyqty» dep Asha ishteı kúrsinip, osy kúnge jetkenine rıza boldy. Endi oıanǵan dalanyń salqyn da taza juparyn keýdesine súısine tartyp, rahattandy. Sosyn inniń aýzy ornalasqan tóbeshikten tómen quldap, etektegi eski shópterdiń basyn shalyp kórdi. Olardyń uıpalanǵan túpterinde endi-endi qurttaı bastaǵan qıaq ushtary da qyltıady. Asha jańa óskinniń tamyryn qazýdy jón kórmedi. Bir jaǵy, tońy tolyq jibimegen qara jerdi qopsytarlyqtaı, onyń boıynan qaırat ta tabylmas edi. Tuıaqtarynyń ushy muqalyp, kezinde kún sáýlesi erkeleıtin qasqa tisterinen ótkirlik ketip, soraıa sarǵaıǵan...

Ol, osy kóktemniń ózi úshin sońǵy ekenin ishteı sezedi. Tóbeden tóńkerilgen kógildir aspannyń túsi sondaı móldir edi. Kún tabaǵy endi ǵana jylýshyrap, meıiri alda ekenin ańǵartqan yrymdy shaq. Ashanyń úrim-butaqtary áli uıqy qushaǵynda. Olardyń boıyna jınaǵan qorektik maılary túgesile qoıǵan joq-tyn. Qalaı degenmen de oıanatyn ýaqyt taıap qaldy. Búgin-erteń olar da jybyrlap syrtqa shyǵady. Taralmaǵan tondarynyń jabaǵy júnderi burqyrap, uzaq uıqydan aryla almaı esinegen súdinderi kúlkili kórinýshi edi.       

Biraq, bir aı ótken soń olardy taný múmkin emes-tin. Jabaǵydan arylyp, qylshyq júnderi jyltyrap, qýtyń-qýtyń júgire bastaıdy. Erjetip, erkektik sezimi oıanǵandary kórshiles sýyrlardyń qonysyna kóz tigip, qalyńdyq izdeıdi.

Sonyń arasynda qystap shyqqan úıshikterin tazalap, jańadan shóp oryp, tósek-oryndaryn jańalaıdy. Bulardyń negizgi jumysy – kelesi qysty aman-esen, uıqy qushaǵynda alańsyz ótkizý úshin qaryndaryna qajetti maı jınap alý. Shalǵynǵa jaıylyp, dámdisi men táttisin tańdap jep, túbindegi tamyryn da kemiredi. Qurt-qumyrsqa, qońyzdardy da tábeti tartsa, torsyldatyp jeı salady. Tynymsyz tamaqtaný arasynda taranyp, sylaný sıaqty tazalyq qamyn da umytpaıdy.

Ashanyń baýyry jybyrlap, tyr-tyr qasyndy. Búrgelerdiń de qarny ashqan tárizdi, ár-ár tustan shaǵa bastady. Kıizdenip ketken júndi qasý da ońaı emes edi. Sony bilgendeı: ash búrgeler jalańdap talaýǵa kiristi. Arsa-arsa bolyp, qur súıegi saldyraǵan kári denesinen talǵajaýlyq sól tappaǵan búrgelerge Ashanyń jany ashydy. «Senderden de bir jola qutylatyn kún keler» dep ózin-ózi sabasyna túsirgen boldy. Sóıtti de inge taıaý tustaǵy kúnge qyzdyrynyp jatqan alyp sýyrǵa uqsas kókala tasqa qaraı jorǵalady. Tyrmysyp tastyń joǵarylaý tizesine kóterildi. Onyń baýyryndaǵy túbi qaraıǵan jaryqqa kirip, tereńine úńildi. Sý qarańǵy soqyrsha eshteńe kóre almady. Jorǵalap qaıta syrtqa shyqty. Kún jarqyrap-aq tur. Kózderin bir ashyp, bir jumyp, sosyn alaqan syrtymen ýqalap, janaryn tutqan munardy taratpaq amal jasady. Taǵy da qýysqa endi. Osy joly ary taman bardy.

Onyń sol baıaǵy jatqan qalpyn ózgertpegen pishini Ashanyń kózine ottaı basyldy. Aldyńǵy eki aıaǵyna basyn salyp, tapjylmastan beri qarap jatyr eken. Bul — Ashanyń bir kezdegi naqsúıeri emes, onyń qańqasy ǵana ekenin ol ishteı moıyndaıdy. Báribir de kóktem kelip oıanǵan kezdegi Ashanyń alǵashqy qasterli mindeti — osy qýysqa kelip, súıiktisin bir kórip ketý edi...

Sol bir qaıǵyly kún Ashanyń esinen eshqashan da ketken emes. Osy jolǵy sıaqty qysqy uıqydan sátti oıanyp, óren-jarandary kók shalǵynda alańsyz jaıylyp júrgen-di. Sondaǵy kúnniń tamyljýy da erekshe bolatyn. Asha men Arho da óz otbasylaryn quryp, ómirge keletin balapandaryn tosqan sát edi. Ary ketse bir aıdyń júzinde kishkentaılary dúnıege kelip, baýyrlaryn jazǵan soń, osy kókoraıda erkelerdiń asyr salǵan oıyndaryn tamashalaıtyn kún de alys emes sıaqtanatyn. Osyndaı tátti qıaldyń jeteginde júrip, Asha kóktiń nárli sabaqtaryn shaınap, boıyna qunar jınaý ústinde edi. Kenet, Arhonyń «Janym, qash!» degen ashshy aıǵaıy tulaboıyn dir etkizdi. Asha tý syrtynan ózine qaraı baspalap kele jatqan adamzat balasyn baıqady. Onyń qolynda, ushynda temir ilgegi jyltyraǵan uzyn quryq bar edi. Asha janushyra taıaý tustaǵy inniń birine qasha jóneldi. Adamzat balasyna ustatpaı, tik qazylǵan inge top ete tústi. Sálden soń qaıta órmelep shyǵyp, basyn qyltıta syrtqa kóz saldy. Esil derti Arho edi...

Ol inniń aýzyndaǵy bıik úıindi ústinde kelseń kel degendeı jaýyna qasqaıa qarap tur eken. Álgi adamzat balasy soǵan qaraı bettedi. Arho jaýyn inniń aýzynan alystaý alyp ketkisi kelgen tárizdi, sulap jatqan sýyrǵa uqsas kókala tasqa qaraı ilestire qashty. Tasty aınalyp úlgerse boldy, sol jerde taǵy bir saqtyq úshin qazylǵan in bar bolatyn. Amal neshik, adamzat balasy onyń aldyn orap, kes-kestep tastyń jaryǵyna aparyp qamady. Sonymen ol amalsydan túbi biteý tar qýysqa kirip, bas saýǵalaýyna týra keldi.

Adamzat balasy qolyndaǵy uzyn syryqtyń ushyn Arhonyń búıirine dáldep, ary-beri yrǵaı bastady. Alǵashqyda jaı sıpalaǵan sıaqty bolǵan edi, kenet, ótkir tis Arhonyń saýyryn osyp ótti. Sonan soń kirsh etip qalyń etine qadaldy. Arhonyń jany kóz ushyna keldi. Ony áldebir sumdyq dúleı kúsh syrtqa qaraı tartty. Eger aýyrsynyp, jaraqattan jasqanatyn bolsa, dedekteı jóneletinin bildi. Biraq, Arho terisi túgili etiniń ystyq qany shapshyp jyrtylǵanyna da qaramaı, tórt taǵandap jatyp aldy. Ushtyǵy ábden qaıralǵan temir ilmek onyń denesin aıaýsyz týraı berdi. Tyrys-tyrys etip, qabyrǵalarynyń synǵany da estildi. Adamzat balasy Arhony bir súıem de jyljyta almady. Onyń ózi ábden ábigerge tústi. «Bul ne degen qyrsyq sýyr edi?» degendeı ara-tura qýysqa úńilip qarap qoıady. Sosyn syryǵyn sýyryp alyp, qan men júnge bylǵanǵan ilmegin tazalady da jerge bir túkirip, kelgen jaǵyna qaıqaıdy. Arho endi adamzat balasyna qajet emes edi. Sebebi, onyń terisi dal-duly shyǵyp, iske tatymaıtyn kúıge jetken-di...

Arhonyń esi kiresili-shyǵasyly halde bolatyn. Manaǵy jan tózbes azap basylyp, denesin dýyldaǵan ýyt meńdep, birte-birte ol da taraı bastady. Qysqy uıqyǵa keter shaqtaǵy maýjyraǵan kúıdi ańǵarǵan Arho — onyń tym erte kelgenine tań qaldy. Tań da osy ázirde atqan sekildi edi, tóńiregi tutasyp, qara túnekke quldyrap bara jatty. Sanasynyń bir sańlaýynda alańsyz jaıylyp júrgen Ashanyń keıpi jylt etti. Arho bar kúshin jınap, tónip kele jatqan habardy jetkizý úshin «Janym, qash!» dep aıqaı saldy. Shyn máninde Arhodan eshqandaı dybys shyqqan joqty. Kókireginen burq etken qanǵa tunshyqty da basy: aldyna, tirene sozǵan eki aıaǵyna sulq qulady.   

Asha Arhonyń bir ýys júnge oranǵan qańqasyna qarap, ózi men ózi sóılesti.

— Osyndaı oıana sala, keıde qapalanǵan kezderimde seniń basyńa árdaıym kelýshi edim. Kóbinese, otbasymyzdaǵy qýanyshty bóliskim keletin. Senen taraǵan urpaqtaryńnyń er jetip, eseıgenderin, endi olardyń balalarynyń erketotaı qylyqtaryn ózińe jyr qylyp aıtýshy edim ǵoı... Óziń kósem bolyp, ıe bolǵyń kelgen aımaqty seniń úrim-butaǵyń meken etip, ámirin júrgizedi. Kóptegen inderi, jaıly úıshikteri bar, qanatyn keń jaıǵan bir dúıim jurtqa aınaldyq.     

Qymbatty, Arhom meniń! Bul joly, qystap shyqqan ornymdy tazalap, jańa tósenish salýǵa shamam jetpeıtin tárizdi. Qý búrgeler mensiz qystaıtyn syńaıly.     Oıymda saǵan aıtaıyn degen bir mańyzdy nárse bardaı edi, káriliktiń kelgeni osy bolar... aıaq-asty umytyp qaldym. Aıtpaqshy, senen aıyrylǵan soń, men kótermeıtin boldym. Kórshi uıalardyń urǵashy izdegen erkekteri qansha tyrashtanǵanymen júkti bolmaı, qysyr qala berdim. Olar da keıin mazalamaıtyn boldy. Sóıtip, eshkimge kereksiz bolyp, jalǵyz bastyǵa aınaldym. Bala-shaǵanyń óz tirshilikteri ózderinde. Kúnnen kúnge halimde ketip bara jatqan sıaqty. Endigi izdegenim óziń boldyń. Eger qarsy bolmasań, seniń qasyńnan tynyshtyq tapsam, armanym bolmas...

Sybdyrlaǵan dybys shyqty. Asha artyna burylyp qaraǵanda, týra ózine bettep kele jatqan adamzatty kórdi. Iyǵyna asynǵan sholaq taıaǵy kúnmen oınap, jylt-jylt etedi. Osy ólkege bulardyń talaıy kelip, talaıyna Ashanyń týystary men kórshi uıalastar da olja boldy ǵoı. Olar azdaı, tóbeden qanattary sýsyldaǵan qara tajaldar da kúshikterin ilip áketip jatty. Kileń timiskilengen qandyqol jaýyzdar. Eshqaısysynan jaqsylyq pen meıirim kútýge bolmaıdy. Esin jımaǵan tabıǵattyń eseńgiregen shaǵynda sendelgen bul eselań, ne olja izdep júr eken?

Kárilik jetip, qadyry ketse de qý jan tátti ǵoı. Asha tastyń jaryǵyna jyp berdi. Sosyn álgi qaranyń qaıda ekenin bilýge artyna qarady. Aıaǵyn kúrsildete basyp, ol da jetken edi. Qap-qara kóleńke bolyp, dúnıeniń jaryǵyn biraz búrkep turdy. Alysqa kete qoımaǵan Ashany qolyndaǵy taıaqpen túrtkiledi. Tula-boıyn búrge talap, qasyna almaı qor bolǵan Ashanyń ár túrtken saıyn aıyzy qanyp, kıizdengen jabaǵysy dyr-dyr sógildi. Biraq, bul qýanysh uzaqqa sozylmady. Kelesi joly taıaq Ashanyń búıirin túsire jazdady. Batatyn jan qalmaǵan sıaqty kóringen qaýqarsyz denesin súıreı qashty. Qýysty kólegeılep turǵan qara kóleńke seıilip, naq aldynan Arhonyń qasqa tisteri aqsıa kórindi. Osy sátte syrttan shyq etken dybys shyqty. Al, odan buryn Ashanyń tula-boıyn ystyq ot kóktep ótken-di. Onyń eki kózin Arhonyń juldyzsha janǵan marjan tisteri uıaltty. Kenet, buny kórip qýanǵandaı, Arhonyń basy selteń ete tústi. Ashanyń júregi jylyp qoıa berdi. Iá, Arhosy tiri jáne buny zaryǵa tosyp jatyr eken ǵoı... 

---