Tájirıbe: dofamındi «Meniń qalaýym» degen kúshińizdi synaýǵa baǵyttańyz

Kerenaý adam dofamınin «Meniń qalaýym» degen kúshin synaýǵa baǵyttaıdy

Kishi uly ýnıversıtetti shamamen 10 jyl buryn bitirgen Nensı qańyraǵan úıde zerigýmen boldy. Degenmen úı múlde bos deýge kelmeıtin. Ol ulynyń bólmesin «artyq» bólmege aınaldyrdy da, jyldar óte bólme qoımaǵa uqsap qaldy. Qaıda jibererin bilmeı qalǵan ár qajetsiz zaty Nensı «artyq» bólmege qoıatyn. Nensı sol bólmeni bosatyp, qonaq bólmege aınaldyrǵysy keldi. Alaıda úı ıesi esikti ashqan saıyn jumys aýqymynan shoshynyp qalatyn. Bólmeni tazalaý oǵan azaptaı bolyp kórindi, biraq syıdan dámetý paıda bolǵan kezde, Nensı munyń amalyn tez-aq tapty. Ony jańa jyldyq ánder men merekelik ıister satyp alýshylardyń kóńilin kóterip, sol arqyly olar dúkende uzaǵyraq jurip alatyny jónindegi zertteý shabyttandyrdy. Kóp adamǵa baıaý únmen «ho-ho-ho» dep ándetý men shyrshanyń ıisi bastan ótkergen marapattardyń eń keremetin: mereke qarsańynda oıanyp, syılyqtardy alý úshin shyrshaǵa júgirýdi eske salady. Nensı tazalyq jasaý barysynda óz-ózine dem berý úshin, jańa jyldyq mýzykalyq jazbalar men shyraqtardy (olardy ádette «artyq» bólmede saqtaıtyn) alyp shyǵýǵa bel býdy. Mindet oǵan kúrdeli bolyp kóringenimen, jumys isteý kóńiline jaqty. Úreı jumystyń ózinen de qorqynyshty eken, al kóńildi de meıirimdi dofamın onyń sol iske kirisý úshin kúsh tabýyna kómektesti.

Dofamınniń keri áseri

Dofamın tamasha motıvator bolýy múmkin, tipti ol bizdi táttige nemese jańa nesıege syndyrǵanda da bul kishkentaı neıromedıatordy zulymdyqtyń ózi dep qabyldaı qoımaımyz. Biraq dofamınniń keri áseri bar, muqıat bolsaq, ony tez baıqaı alamyz. Bir sátke toqtap, qalaý sezimin bastan ótkergende mıymyz ben tánimizde shyn máninde ne bolyp jatqanyna úńilsek, syıdan dámetýdiń qanshalyqty ǵajaıyp bolsa, dál sonshalyq surapyl ekenin de baıqaımyz. Qalaýymyz árdaıym rahat syılaı bermeıdi — keıde onyń áserinen jıirkenish sezimi qaptaıdy. Óıtkeni, dofamınniń basty qyzmeti — bizdi baqytty qylý emes, baqytqa umtylýǵa májbúrleý. Munyń ózimizge zıany tıetin bolsa da, ol bizdi azdap kúshteýden tartynbaıdy.

Sizdi qumarlyqtyń nysanyn izdeýge yntalandyrý úshin, qýattaý júıesi qamshy men tátti degen eki quralyn paıdalanady. Tátti — syıdan dámettirý. Dofamınergıalyq neırondar bul sezimdi mıdyń basqa aımaqtaryna rahattanýdy aldan dámelendirýdi jáne áreketti josparlaýdy buıyryp týdyrady. Bul aımaqtar dofamınmen shaıylǵanda, sizdi alǵa sekirtýge májbúrleıtin tátti — qalaý oıanady. Biraq qýattaý júıesiniń qamshyǵa qatty uqsaıtyn ekinshi qarýy da bar. Qýattaý júıesi dofamındi bólgende, ol sondaı-aq stress ortalyǵyna da habarlama jiberedi. Mıdyń bul aımaǵynda dofamın stress gormondaryn bosata bastaıdy. Nátıjesinde: siz qalaý nysanyn dámetkende alańdaı bastaısyz. Qalaýdaǵyny alý qajettiligi tiri qalýdyń máselesi bolyp kórine bastaıdy.

Zertteýshiler shokoladqa qumartatyn áıelderdegi qalaý men stresstiń osy úılesimin baıqady. Shokoladtyń sýreti kórsetilgende, olar selk ete túsetin. Bul fızıologıalyq reflekstiń alańdaý men qozýǵa qatysy bar — bul jabaıy aımaqta jyrtqysh ańdy kórgende týatyn sezim. Áıelder qalaý men alańdaýdy birge sezingenderin jáne sondaı-aq óz-ózderine ıe bola almaıtyndaı kúıdi bastan ótkergenderin habarlaǵan. Biz osyndaı kúıge engenimizde, qalaýdy dofamındi óndirgen nysannan, al stressti — bizde bul nárseniń joqtyǵynan kóremiz. Qalaý nysany lázzat alýdan dámelený men kúızelisti de týdyratynyn baıqamaımyz.

Jaqynnan qaraǵanda: qalaý kúızelisi

Kóbimiz dofamındik qalaýmen birge keletin shynaıy jaǵymsyz áserden góri, jaǵymdy áserdiń ýáde etilýine kóbirek mán beremiz. Osy aptada qalaýyńyzdyń kúızelis pen alańdaýshylyqty týdyrǵan kezin baıqaýǵa tyrysyp kórińiz. Sizdi bir nárse eliktirgende, syıdan dámetý seziminne jaýap qaıtarasyz ba? Álde, alańdaýshylyqty azaıtýǵa tyrysasyz ba?

Satyp alýshy alańdaıdy, biraq ýádesin oryndaıdy

Ivonn kóńil-kúıin kótergisi kelgende, saýda ortalyǵyna baratyn. Ol satyp alǵan zattarynyń ózine qýanysh syılaıtynyna senimdi boldy, óıtkeni ishi pysqan nemese muńaıǵan kezinde ol dál osyny qalaıtyn. Ol dúkenge barýǵa qatysty týyndaǵan alýan túrli sezimderin eshqashan baıqamaǵan, biraq jattyǵýdy oryndap, muny muqıat baqylap kórýge bel býdy. Ol barar jolda áldeqaıda baqytty bolǵanyn baıqady. Jolda kele jatqanda boıyn úmit pen tolqý sezimi bıledi. Kelgen soń vıtrınalarǵa qaraı bastady, jaqsy sezimde boldy. Biraq dúkenge kirgende basqa sezimdi bastan ótkerdi. Ol, ásirese, adamdar kóp bolǵanda, qınalǵanyn sezdi. Barlyq sórelerdi tezirek aralap shyqqysy keldi. Kezekte turǵanda, ol shydamsyzdyq pen alańdaýshylyqty sezindi. Óziniń aldyndaǵy adam tym kóp zat satyp alǵanda nemese tapsyrysty keri qaıtarýdy toltyrǵanda, ol ashýlanatynyn sezdi. Kasaǵa kelip, kredıttik kartasyn usynǵanda, jeńildep qalǵanyn sezingendeı boldy, biraq bul satyp alýdan burynǵy qýanysh sezimi emes. Ivonn saýda ortalyǵyna bara jatqandaǵy jolda boıyn bılegen úmit pen qýanyshtyń ony osynda ákelgen tátti bolǵanyn, al alańdaýshylyq pen ashý ony kezekte turýǵa tózdirgen qamshy bolǵanyn túsindi. Al qaıtar jolda dúkenge barar joldaǵydaı qýanysh sezimin bastan eshqashan ótkermegen.

Kóptegen adamdar mundaı jaǵdaılardy túsine bastaǵanda, qanaǵattandyrmaıtyn syıdan teris aınalady. Buryn kartopty chıpsty kóp jegen adam oǵan kúmánmen qaraı bastaıdy, al keshke deıin teledıdarǵa telmiretin kórermen quraldy óshirýge bel býady. Al Ivonn basqa strategıany tańdady: ol vıtrınalardy tamashalaýyn jalǵastyra berdi. Oǵan bárinen de saýda ortalyǵynda bolǵan unaıtyn, biraq aqsha shyǵyndaý áldeqaıda qıynǵa soǵatyn. Dúkenge eshteńe satyp almaımyn degen nıetpen shyǵyp, aqshany artyq shyǵyndaýdan qashyp, kredıttik kartalaryn úıde qaldyrǵanda, zat satyp alǵan kezdegiden góri jaqsyraq kóńil-kúımen úıge qaıtqany tańdanarlyq jaıt.

Syı degen nárseńizdiń qandaı sezimderińizdi týdyratynyn túsingende, ol sizge qajet pe degen suraqqa jaýap bere alasyz... al kerek bolǵan jaǵdaıda qandaıy kerek ekenin sheshe alasyz.