InfoHub Logo

Teatr – mádenıet oshaǵy, óner uıtqysy ekeni barsha adamzatqa málim. Sol mádenı oshaq bolyp tabylatyn teatrdyń birneshe túrleri bar. Máselen, opera, balet, drama, komedıa, kóleńkeli, qýyrshaq, satıra, pantomıma jáne t.b. Osy atalǵan teatr túrleriniń ishindegi qurylymdyq jaǵynan bolsyn, shyǵarmashylyq baǵyty men izdenisi jaǵynan bolsyn  eń erekshesi – qýyrshaq teatry. Sebebi, munda adamnyń jasyna qatysty shekteý joq. Ertegiler álemine qushtar, izgilikke senetin kez kelgen adam balasy qýyrshaq teatryna asyǵady. Teatrǵa kelgen árbir kórermen qoıylymnan ózi izdegen jan tynyshtyǵyn tabady. Qýyrshaq teatrynyń kórermenderiniń basym bóligi – balalar. Balalar álemi – negizinen eń kóńildi, eń shynaıy, eń taza álem. Al, qazirgi kúıbeń tirshilik pen qoǵamnan qatigezdikti kóbirek kórgen jandar osyndaı tazalyqqa qushtar.

Osyndaı teatrdyń sahnasynda óner kórsetetin akterdiń qyzmeti ońaı emes. Sebebi, ol túrli keıiptegi, túrli minezdegi qýyrshaqtardy qımylǵa keltirip, oǵan qosa sózin aıtyp, oınatyp turýy qajet. Qýyrshaqtar qoıylymnyń ıdeıasyna, kórkemdik tásiline, minezderine, atqaratyn qyzmetine qaraı birneshe túrge bólinedi: marıonetka, qaǵazdan jasalatyn, trostevoı, kıilmeli (qolǵa kıip oınaıtyn), sym, syryq arqyly qozǵalatyn, jipten nemese arqannan órilip jasalatyn, t.b. Negizinen qazaq jerindegi qýyrshaq teatry ulttyq oıyndardan bastaý alǵan. Mysaly, erteden kele jatqan, kópke tanymal «Orteke» oıyny osynyń aıqyn dáleli. Aǵashtan jonyp jasalǵan tekeniń músinshesine syldyrmaq taǵyp, dombyra tartqanda jiptiń bir ushyn ishekti sherter saýsaqqa ilip bıletetin bolǵan. Bul belgili teatrtanýshy Erkin Jýasbektiń «Qazaq qýyrshaq teatry» dep atalatyn zertteý eńbeginde jan-jaqty taldanǵan.

Seksen jeti jyldyq tarıhy bar Almaty qalalyq  memlekettik qýyrshaq teatry ár eldiń shyǵarmalaryn ulttyq tilde sahnalaýmen birge akterlardyń, qýyrshaq sheberleriniń, rejıserlerdiń birneshe urpaǵyn tárbıelep shyǵarǵan. Qazirgi tańda teatr qorjynynda elýden astam qoıylym bar. Solardyń ishindegi jas kórermenderden bastap, eresekterdiń júregine jol taba bilgen «Kashtanka» qoıylymy kópshilikke árkim óz ómiriniń ıesi, ómir súrý ortasyn árbir adamnyń ózi tańdaıtyndyǵyn kórsetedi. Beıtanys jandardyń úıine kelgen kishkentaı sary ıttiń  oqıǵasy eresekterdi de, jas kórermenderdi de beı-jaı qaldyrmaı, bir spektáklde birneshe máselelerdiń kóterilýi arqyly eleń etkizedi. Qoıylym birde kóńildi notalarda ótse, birde muńdy sarynǵa aýysyp otyrady.

Munda alǵashqy ıesinen kóptegen jaısyzdyqtardy bastan keshken  Kashtanka keıingi ıesine barǵanda molshylyqqa kezigedi, sırk óneriniń trúktaryn úırenedi. Alaıda kúndelikti birsarynda qaıtalanatyn ómir ol úshin qyzyqty emes. Demek, osy kórinisterdi saralaı kelip, basty keıipkerdiń ómirin adamzattyń ómirimen baılanystyra alamyz. Osy qoıylym eshqandaı izdenbeı, oqymaı, bilmeı, birsaryndy tirlikpen adam balasynyń damýy múmkin emestigin ańǵartady.

Spektákldegi akterlik quramǵa, rol oryndaýshylardyń oınaý sheberligine, keıipkerlerdiń sózdi jetkizý mánerine keletin bolsaq, shynaıy oıynymen este qalǵan ónerpazdardyń bolǵanyn aıtyp ótkimiz keledi. Qoıylymǵa qatysýshy akterlik ansámbl qımyl-qozǵalystary, mımıkasy men jestteri arqyly, qýyrshaqtardy oınatý arqyly janýarlardyń ishki jan-dúnıesin ashyp kórsete aldy. Al, qýyrshaq teatry úshin sahnada qýyrshaqtardyń jaı-kúıin kórsete alý óte mańyzdy. Sonyń ishinde basty keıipker Kashtankany keıipteýshi Bolat Momynjanov óz rólin joǵarǵy deńgeıde alyp shyqqan akterlardyń qatarynan boldy. Sebebi, qýyrshaqty oınatyp, dybystaýy sol sáttegi basty keıipkerdiń emosıasyn  anyq jetkize aldy.

«Kashtanka»  áńgimesinde  jetkiziletin taqyryptar qazirgi kezde de ózekti. Shyǵarmanyń basty taqyryby – adamdar men janýarlardyń arasyndaǵy qarym-qatynas. Mundaǵy taǵy bir mańyzdy másele – adamdardyń janýarlarǵa degen kózqarasy. Úı janýarlary óz ıesine adal qyzmet etip, dostyq nıetin baıqatsa, kerisinshe adamdar olarǵa qatygezdik tanytady. Osy «Kashtanka»  arqyly kórnekti orys jazýshy-dramatýrgy Anton Pavlovıch Chehov úı janýarlaryna muqıat jáne meıirimdi bolýǵa shaqyrady. Olar da jandy jaratylys retinde aýrýdy, ashtyqty sezinedi, saǵynyshty bastan keshiredi.

Osy tusta taǵy bir baıqaıtynymyz ol – adaldyq. Iesiniń ózine degen kózqarasynyń teristigine qaramastan oqıǵa barysynda Kashtanka burynǵy ıesine qaıtyp oraldy. Ózgeniń qolymen berilgen dámdi as ta, jaqsy ómir de, erkeletý de ıesine adal ıtti eliktire almaıdy. Dál qazirgi qoǵamdaǵy adamdar arasyndaǵy adaldyqtyq, ádildiktiń joıylyp, joǵalyp bara jatqandyǵy jasyryn emes. Sol turǵydan alǵanda osy atalǵan ózekti máselelerdiń barlyǵyn rejıser K.Adylov qoıylymda jeter jerine jetkizip kórsetip bergen. K.Adylov atalǵan qoıylymmen saýatty jumys jasaǵanyn qazdyń ólimi bolǵan sahnadan da baıqaýǵa bolady. Sebebi, ol bul tusty qarańǵylyqpen ǵana kórsetip qoıa salmaıdy. Ony sońǵy demi bitken sátte qorapshasyna salý arqyly baıqatady. Qoıylymdaǵy taǵy bir erekshelik dep rejıser men akterler arasyndaǵy shyǵarmashylyq tyǵyz baılanysty aıtar edik. Kóptegen qoıylymdarda akterler rejıserdiń aıtqysy kelgen negizgi oıyn sahnada kórsete almaı jatady. Al, bul spektáklde artıser rejıserdi túsinip, negizgi oıdy jetkize aldy. Árıne kemshin tustar da joq emes. Tehnıkalyq jaǵynan bolǵan qatelikti sahnadaǵy qorapshalardyń soqtyǵysyp qalyp jatýynan ańǵardyq. Degenmen mundaı kemshilikter qoıylymnyń mán-maǵynasyn ózgertpeıdi.

---