InfoHub Logo

Telman Januzaqov jaıyndaǵy osynaý shaqyn esteligimdi qysqasha ǵana bir kirispeden bastaýǵa týra kelip tur...

1959 jyldyń sońǵy kúnderiniń biri edi. Alakól aýdandyq gazetiniń redaksıasyna qyzmetke ornalasqanyma kóp bola qoımaǵan, oılamaǵan jerden sol kezgi respýblıkalyq birde-bir jastar gazeti “Lenınshil jastyń” redaktory Á.Bóldekbaevtyń: “Biz Sizdi qyzmetke shaqyramyz, kelisken jaǵdaıda — habarlasyńyz!” degen saryndaǵy telegramma aldym. Jıyrmadan jańa asqan kezim, áp-sátte jerge syımaı jelpinip, kóńil shirkinniń .......... qaraı samǵap ushyp bergenin nesine jasyraıyn, alyp-ushqan qalpymda ózim kópten beri jatqa biletin redaksıa adresine “Soglasen!” degen jedelhatty jedeldete aıdap kep jiberdim de, qozykósh jerdegi aýylda turatyn ákeme baryp, ruqsatyn aldym.

“Lenınshil jas” redaktorynyń jedelhaty qaltamda, quddy bir jurttyń bárin óz aýzyma qaratarlyq tótenshe bılikke ıe bolǵandaı ózimde aldy-artyna qaramastan samoletke bılet satyp aldym da, “Almatym qaıdasyń?!” dep tarttym da kettim.

Ol kezde ózim de “jazǵysh-aqpyn”. Sonyń aldynda ǵana “Otardan jazylǵan hattar” dep atalatyn toptama ocherkterim “Lenınshil jas” betinde birneshe sanynda jarıalanǵan. Odan buryn da jastardyń súıikti gazetine jıi-jıi jazyp turatynmyn. Meken-turaǵy jadymda, ushaqtan túsken boıda salyp uryp “Komýnıs” prospektisi, 63 úıdegi redaksıaǵa da jettim. Úshinshi qabatqa kóterilip, qýyqtaı tar dáliz boıyndaǵy qatar-qatar esikterge kóz salyp kelemin. Biriniń syrtynda “Redaktor” degen jazý bar eken. Men úshin endi barlyq esik bógetsiz ashylady derlikteı kóterińki kóńilmen ruqsat surap, kirip bardym. Shaǵyn ǵana kabınette alasa boıly, búırek bet kisi otyr eken, amandasyp, aty-jónimdi aıttym. Ol páledeı eleńdeı qoıǵan joq.

— Ie, buıytaıyńdy aıta ber! — dedi maǵan qarap jaıbaraqat ǵana.

Estimeı qaldy ma degen úmit-kúdik aralas oımen áli de:

— Men Sáken Imanasovpyn,— dedim ár sózimdi nyǵarlap.

— Sáken ekenińdi aıttyń ǵoı, kelgen sharýańdy surap turmyn,— dedi ol. — Neǵyp júrsiń?

Eki-úsh kúnnen beri jerge syımaǵan balań kóńil basylaıyn dedi.

— Neǵyp júrgeni qalaı? Osynda qyzmetke kelmeımin be? — dedim tutyǵa kúmiljip.

— Qyzmeti... qalaı. Jýrnalymyzdyń ózi jabylǵaly jatyr. Qazir ondaı múmkindik joq qoı,— dedi álgi kisi. (Keıin bildim, bul sol kezde tarap ketip, keıin “Bilim jáne eńbek” bolyp shyqqan “Pıoner” jýrnalynyń redaktory B.Ydyrysov eken).

“Jýrnalymyz” degende baryp qaıta es jıǵandaı boldym. Ún-túnsiz shyǵyp kettim de, esik syrtyna bir qarap, anadaı jerde temeki tartyp turǵan ózim quralpas jigitke taıaý baryp, jón suradym.

“Lenınshil jas” gazetiniń redaktory qaı jerde otyrady? — dedim.

— Mine, myna esik,— dep ol sol jaqtaǵy buryshty nusqady. “Aýzy kúıgen úrip ishedi, endi ekpindep, entikpeı, jaılap basyp, jańaǵy shylymshy jigit kórsetken esikke bas suqtym. Tór jaqta eki-úsh jigit tuńqańdap birdeńe talqylap jatty. Bosaǵada otyrǵan kelinshekten taǵy da jón suradym. Ol redaktordyń hatshysy Halıda eken. Keıin bildim, bul arada sekretarıat jigitteri de otyrady eken, álgiler kezekti nómir maketin talqylap jatqan bolyp shyqty.

Halıdanyń jón silteýimen tórgi bólmege óttim. Tórde buıra bas, kúlim kóz sary jigit otyr. Júzi jyly eken. Álgindegiden góri batyldana tústim.

— Aǵa, men Sáken Imanasov edim,— dedim birden.

Ol maǵan tiktep qarap:

— Oý, Sáken sen be ediń, jas ekensiń ǵoı óziń,— dedi. — Biz seni...,— dep bir toqtady da, arjaǵyn aıtpaı, sózin úzip, álgi esik syrtyndaǵy hatshysyn shaqyrdy.

— Redkollegıa músheleri túgel kelsinshi!— dep buıyrdy.

Bólmege úzdik-sozdyq bes-alty jigit kelip kirdi de, úırenshikti oryndary bolýy kerek, biri joǵary, biri tómen jaıǵasa bastady. Bári otyryp bolǵan soń redaktor:

— Álgi aıtyp júrgen Sákenimiz myna jigit eken. Áneýkúngi ýáde boıynsha kelip qalypty,— dep meni tanystyrdy.

Aldyn-ala bári de oılastyrylyp, kelisip qoıǵan bolýy kerek kóp sóz bolmady.

— Sáken, sen komsomol turmysy bólimine ádebı qyzmetker bolasyń,— dedi maǵan qarap. — Bólim bastyǵy qazir jumysta joq, bir aı shamasynda kelip qalap. Oǵan deıin,— dep jaǵalaı kóz tastady da: — Telman, seniń qaraýyńda bola tursyn,— dep taǵy da maǵan qarap: Telman Januzaqov — nasıhat bóliminiń meńgerýshisi,— dep ádemishe kelgen qaǵilez jigitke qaraı ıek qaqty. Telman bas ızedi de qoıdy.

— Onda ne otyrys bar, Telman óziń alyp baryp, Sákenge ornyn kórset, jumysqa kirise bersin,— dedi.

... Sóıtip, men “Lenınshil jas” gazetiniń, sondaǵy nasıhat bóliminiń qyzmetkeri bolyp, sırek te bolsa dámdi maqalalaryn ózim úzbeı oqyp júretin Telman Januzaqovtyń qaraýynan bir-aq shyǵyp edim.

Birer kúnle baıqap, ańǵarǵanym Telman redaksıa ishinde asa betti de bedeldi eken. Aıtqan sózi ornyqty. Qaraýyndaǵylar da, qatarlastary da qaltqysyz syılap, sózin jerge tastamaı qup alady eken. Men oǵan da kóterile marqaıyp qaldym.

“Aǵalap”, aıtqanyn eki etpeýge tyrysyp-aq júrmin. Keıin bilsem, ol menen 3-4 jas qana úlken eken. Biraq júris-turysy myǵym, sózi ornyqty. Saqaıyp qalǵan jýrnalıs ekenin árbir qımyl-áreketinen ańǵaryp otyrasyń.

Ertesinde Telman meniń aldyma bir “qapshyq” hat tastady. Redaksıaǵa túıdek-túıdegimen kelip jatatyn oqyrman hattary. “Oqyp shyǵyp jaraǵanyn jaratyp, jaramaǵanyna jaýap berersiń”,— dep tapsyrdy. — Biraq áýeli maǵan kórsetip al”.

Kirisip kettim. Úırenip qalǵan jumysym. İlip alary bolsa — iriktep, bólek qoıyp, qalǵandaryn da suryptap jatyrmyn. Telman ózi ertip júrip, qarsydaǵy “mashbúro” qyzdarymen de tanystyrǵan. “Bizdiń sý jańa qyzmetker” degen de bolatyn ázildep. Úlkenderi quptaı bas ızep, jastary shamalastary kúlimdep qalǵan.

Salıha degen qara qyz bar eken. Kisige úıirsek, qaljyńdasa ketýge daıyn turady. Bári býma hattardy qoltyqtap sonyń aldyna keldim. Ózim túgel oqyp, mólsherlep alǵan baǵytta “dıktovka” jasaımyn. Salıha da qamshy salǵyzbady, aıtqanyńdy aýzyńnan shyqqansha qaǵyp alyp, ári qaraı tyqyldata jóneledi. Osylaısha jumysqa birshama tóselip, aınalamen tanysyp, etim ábden úırenip qalǵan kúnderdiń birinde, túski úzilis aldynda Telman meni ońashalap alyp:

— Sáken, sen hat qorytqanda “dıktovka” jasaıdy ekensiń ǵoı,— dep surady.

— Iá,— dedim, — “birdeńe búldirip-aq aldym ba” degen kúdik te, “onda ne tur eken” degen senim de bar únmen.

— Joq, sen shamdanba. Búlingen túk joq,— dedi Telman meniń oıymdaǵyny oqyp qoıǵandaı basyp. — Pálendeı kiná da qoıa almaımyn. Bári jaqsy. Biraq áli jassyń ǵoı. Mamandyqqa tóselý úshin de qolmen jazǵanǵa ne jetsin. Bul kúıińde de ábden jaraıdy. Biraq keıbir esh táýir degen hattardy qolmen jazyp qorytshy. Óziń kórersiń, budan da jaqsara túser edi, qolyń da jattyǵady,— dep eskertti.

Men onyń sózin aýyrlamaı, aıtqanyn buljytpaı oryndaýǵa tyrysyp-aq baqtym. Ózi de soǵan razy boldy ma, maǵan burynǵydan da ish tarta bastaǵanyn ańǵardym. Osynda otyra ber, redaktorǵa ózim aıtam. Bekeńe (Bekmyrza Baımahanov áli kórmegen meniń bólim bastyǵym) basqa bir jigit berer,— dep júrdi.

Jigittermen tanys-bilis bola bastadyq. Kileń bir “sen tur, men ataıyndar”. Jarysa jazǵanda birinen biri ótedi. Júziktiń kózinen óterdeı bolyp jutynyp tur. Men bastapqy kezde birjola ǵana hat qorytýmen aınalysyp qaldym da, ózime tól eshteńe jaza almaı júrdim. Birde mazmuny qyzyqtyrdy ma, bilmeımin, áıteýir, oqyp shyqqan oqýshy haty negizinde sýretteme-ocherk jazyp, usynyp jiberdim. Sol dúnıem jarıalanǵan kúni Telman meni taǵy da ońashalap:

— Sen Narynqol jaqta bolyp pa ediń? — dep surady.

— Joq,— deımin men kúmiljip.

— Endeshe myna ocherkińdegi oqıǵalardy qaıdan aldyń, bári jer-sý attaryn da, olardyń baǵyt-baǵdar, joǵary-tómenin de shatastyryp jiberipsiń,— dedi.

Men oqıǵa negizine sol jaqtan túsken oqýshy hatynyń sebep bolǵanyn aıtyp, aqtalǵan bolyp jatyrmyn.

— Mundaı praktıka orys jýrnalısıkasynda ber,— dedi Telman. — Biraq olar sol hatta aıtylǵan oqıǵa, meken-turaǵymen birge tanysyp baryp jazady. Sen dolbarlap, tóte tarta bergensiń. Bul jaramaıdy. Uıatqa qalasyń. Jabýly qazan jabýly qala bersin, budan keıin esińde júrsin,— dedi.

Men qatty qysyldym. “Uıalǵan tek turmas” dep birdeńelerdi mińgirlegen bolýym da kerek. Ol meni ońasha qaldyryp, ornynan turyp kete berdi.

Bir kúni redaktorǵa Gýrev (Atyraý) oblysynan hat keldi. Oblys ortalyǵyndaǵy mektep-ınternat oqýshylary, biraz ata-analar jazypty. Joǵarǵy klasta oqıtyn qyz ben jigitke mektep dırektory “óıtip qoıdyńdar, búıtip qoıdyńdar” dep, ózara ońashalana qalsa sońyna ańdýshy salyp, kún kórsetpeıtin bolǵan. Aqyry jas qyz “búlinip” qaldy degen syltaýmen namysyna tıip, ony gınekolog-dárigerge deıin qaratqan. Olar “búlingen túk joq” dep anyqtama bere tursa da qoımaı, jınalysqa salyp, qyr sońynan qalmaıdy eken.

Sol hatty tekserip, anyq-qanyǵyna jetý maqsatymen meni Gýrevke jumsady. “Jaqsylap tekser”,— dep tapsyrdy redaktor. — Muǵalimdermen, ata-analarmen sóıles. Oblystyq, qalalyq oqý bólimderine bar. Mundaı jaǵdaı basqa da mektepterde bar sıaqty, balalardiki durys bolsa, moral taqyrybyna jaqsy bir oıly maqala jazý kerek.

Mektep-ınternat dırektory otyz ben qyryq arasyndaǵy ornyqty jigit eken. Qazyǵy myqty bolýy kerek, asqaq sóılep, aıaǵyna turǵyzar bolmady. Aptadan artyq júrip, birneshe klastyń balalarymen, oqytýshylarymen sóılestim, oblystyq komsomol komıtetinde boldym, aqyry qoıshy, ustazdar qylyǵyn óreskel sanap, Almatyǵa oralysymen úlken materıal jazdym. Kósile kel eálgi dırektordy da biraz “súmireıtim” jiberdim-aý deımin, araǵa apta salmaı redaktor shaqyrdy. Aldynda ártúrli hat jatyr. “Otyr, Sáken,— dedi ol kisi, — ústińnen aryz jaýyp jatyr. Komsomoldyń Máskeýdegi, Almatydaǵy ortalyq komıtetterine, “Komsomolskaıa pravda” gazetine de jazypty. Sen mektep-ınternat dırektoryna jala japqan kórinesiń.

Zárem zár túbine ketti. Kisige orynsyz jala jabýdan soraqy kiná bola ma. Eshbir ýáj aıta almaı, qarsy qoıar dálelim de joq, amalym quryp otyryp qalyppyn.

— Sol jaqqa Telman Januzaqovty jumsap otyrmyz. Tájirıbeni qyzyqtar. Barsyn, kórsin, anyq-qanyǵyna jetsin. Sol kelgen soń sóıleseıik, ázirshe alańsyz jumysyńdy isteı ber,— dep meni erkime jiberdi redaktor.

Alańsyz bolý qaıda! Alǵashqy komandırovkam edi. “Búldirgen menmin-aý!” degen bir oı jegideı jep, ishteı mazasyzdanýmen endi Telmannyń jolyn tostym.

... Telman kelipti, erteń jumysqa shyǵady, — degendi estip, ertesinde toǵyzdan kóp buryn kelip, redaksıa mańynda júrip aldym. “Eger meniń jazǵanymdy teriske shyǵaryp kelse, redaksıaǵa kirmesten, jónime kete bereıin” dep te túıip qoıǵanmyn.

Bir kezde jeńil basyp kele jatqan Telman aǵamnyń da jyly júzi kórindi-aý. Eki kózimdi kózinen almaı, aldynan shyǵyp sálem berdim. Ol menimen jyly amandasyp turyp, ne úshin abyrjyp júrgenimdi sezdi-aý deımin.

— Sáken, sen syrttaı ǵana syıpaı qamshylap, sypaıylyq jasapsyń. Mynaý bir soraqylyq qoı. ........ etpe, jazǵandy endi men kórseteıin olarǵa! — dedi.

Qýanyp kettim. Ári qaraı ne degenim esimde joq. Tóbem kókke jetkendeı bolyp, jumys ornyma dúrdıip baryp otyrsam kerek, áıteýir.

Telman jazdy. Jazǵanda da ári-beriden qopara qozǵap, munyń bári pedagogıkaǵa da, bizdiń moralǵa da jat is ekenin dáleldeı otyryp, gazettiń bir betine jýyq materıal berdi. Kóp uzamaı Gýrev oblystyq partıa komıtetinen osy maqala boıynsha is qaralǵanyn, mektep dırektory ornynan alynyp, budan ári ustazdyq qyzmetke jolatylmaıtyn bolyp sheshilgenin, onyń shashbaýyn kótergen basqa da muǵalimderge jeke-jeke shara qoldanylǵany jaıly hat kelip tústi.

Sóıtip, Telmannyń meni de kúdik-kúmánnan birjola aryltyp, redaksıa abyroıyn saqtap qalǵany bar edi.

Ol kezde eń bir ótkir de “barmaq jalap oqyrlyq” qyzǵylyqty materıaldar osy Telman basqaratyn nasıhat bóliminen órbıtin edi. Oqta-tekte bólim bastyǵynyń ózi de súbeli de salıqaly maqalalarymen jarq etip bir kórinip qoıatyn. Iá, ol tipti de tópep jaza beretin, oń jambasyna kele me, joq pa, oǵan qaramaı tópep uryp jaza beretin jýrnalıser sapynan emesedi, kózdemeı atyp kórmeıtin. Nysanasyn belgilep alyp, reti keldi-aý degen jaǵdaıda ǵana ókpe tustan dál tıgizetin edi. Ony óz ortasynda erte tanytqan da, aınalasyna abyroıyla ete túsken de sol qasıet-qadiri bolsa kerek.

... Bekeń (Bekmyrza Baımahanov) de jumysqa oraldy. Tanystyq. Biz otyrǵan bólmege kelip, meniń stolymdy salaly saýsaqtarymen tyqyldatyp turyp: “Sáken, sen óz ornyńa baryp otyrmaısyń ba?”— dep qoıatyndy shyǵardy. Men kóz astymen urlanyp Tákeńe qaraımyn. Ol bolsa jymyńdap qana qoıyp, úndemeıdi.

Sol ádet qaıtanala berdi. Álde redaktorǵa sózin ótkize almady ma, álde Bekeńnen seskendi me, áıteýir óz bastyǵym stoldy tyqyldatyp kelgen kezekti bir joly: “Sáken, sen endi óz bólmeńe bara ǵoı, Bekeń degen bizdiń bárimiz syılaıtyn eń tájirıbeli jýrnalıs. Ol kisiden kóp nárse úırenersiń áli,— dep meni arqadan qaǵyp, kórshi bólmedegi kórshiles bólimge (komsomol turmysy) shyǵaryp salǵan.

Men elge qaıtyp ketip, on shaqty jyldan soń Almatyǵa oralǵanda Telman Januzaqov qyzmet jaǵynan da, shyǵarmashylyq jaǵynan da kóp ilgerilep, ártúrli basshylyq qyzmette júrgenin kórdim. Jolymyz qaıta túıise qoıǵan joq. Biraq jolyqqan kezde sol baıaǵydaı shurqyrasa hal surasyp, jyly amandasyp júrdik. Basqadaı aralas-quralastyǵymyz bolǵan emes.

---