InfoHub Logo

1978 jyldyń qara kúzi. Keme jerorta teńizimen júzip, Grekıanyń Pıreı portyna toqtady. Memleket astansy Afınamen jalǵasyp jatqandaı bul qala. Iyqtasyp, ıin tıisip tur. Týrıser shaǵyn toptarǵa bólindi. Biódi egde tartqan orys áıeli ertip júrdi. Ózin: — Atym Anna, Edil boıyndaǵy Saratov qalasynyń qyzymyn. Grek jigitine turmysqa shyǵyp, otyz bes jyldan beri osynda turamyn, — dep tanystyrdy. Qarasha aıy bolsa da, kún jyly — bizdegi maýsymdaı, tabıǵaty meılinshe sulý. Bir jaǵy teńiz, ekinshi jaǵyndaǵy taýly, qyratty alqap kók torǵynǵa bólengen.

Jolaı ejelgi grek tarıhynan málimet berip keledi. — Elmen tanysýdy aldymen Akroplden bastaıyq, — dedi.

Akropl ansambli salynǵanyna eki jarym myń jyldaı ýaqyt ótipti. Ásemdigi áli talaı ǵasyr boıy adamzatty tamsandyryp, qıalyn terbeteri daýsyz. Túrli ǵıbadathanalar, saraılar, Promahos músini, taǵy da basqa tereń mazmundy sáýlettik týyndylar kórkemdigi jaǵynan birinen-biri ótedi. Sáýletshisi dańqty Fıdıı tarıhshy Gerodot pen fılosof Anaksagordyń tustasy eken. Ádebıettegi komedıa janrynyń atasyndaı Arıstofan, uly aqyndar Eshıl, Sofokl da Perıkldiń «Altyn zamanynyń» perzentteri bolǵanyn bildik. Keı jyldary eginniń bitik shyǵatynyndaı, dúnıege lek-legimen ulylar ákeletin ǵasyrlarǵa tań qalasyń. Myń jyldap urpaqtan-urpaqtyń mırasyna aınalǵan osy Akropl qul ıelenýshilik zamanda boı kótergen. Bir qyzyǵy, qul ıelene otyryp, bul el demokratıanyń klasıkalyq úlgisin ornyqtyrǵan. Joǵary úkimet, bılik — halyq jınalysynyń qolynda. Memlekt basqarýdyń barlyq salasy sol jınalysqa baǵynǵan. Bizdiń qazirgi ólshemmen aqylǵa syımaıtyn qubylys.

«Nebir ǵasyrlar ótipti-aý, nebir asyldar ótipti-aý» — dep tańdanamyz. Parfenon ǵıbadathanasynyń irgesinde alqa-qotan otyryp, el tarıhynan biraz maǵlumat túıip, áńgime jelisin osy zamanǵa aýdardyq. Oǵan jaqyn mańǵa ushaqtyń burqyrata únqaǵazdar shashyp ketýi túrtki boldy. Saılaý aldyndaǵy aıta beretin úgit-nasıhat. Annadan:

—  Bul saılaýda kompartıanyń jeńisten úmittenetindeı múmkindikteri bar ma? — dep suradyq. Kúldi...

— Sizder aıtyp otyrǵan kompartıa álemde úsh topqa bólinip ketken joq pa? Broz Tıtonyń jolyn ustanatyndar, Máskeý baǵyty jáne Mao-Szedýn. Bólingen soń ne qaýqar, ne qýat, ne bereke qalady? Pálendeı kóp daýys jınaıtynyna senbeımin. Áıtse de áreketsiz emes, tyrbanýly syńaıly, — dedi. Oraıy kelip qalǵan soń, Monolıs Glezosty suradyq. Ony oydan birer jyl buryn qamaǵany, sosıalısik elder sherýler ótkizip, «Bostandyq berilsin!» — dep urandatqany esimizde.

— Júr ǵoı kósemsip, burynǵysynsha kompartıanyń basshysy, — dedi de, sál kekesinmen jymıdy. — Búginde semirińkiregen, jekmenshik dúkeni de bar. Anna hanymnyń kompartıǵa onsha ishtartpaıtynyn ańǵardyq. Jaqtaý tastan sekirip túsip, bir qara mysyq bizge qaraı jaqyndaı berdi. Bárimiz ańtaryla qarap qaldyq. Eshqaısymyzǵa burylmaı, týra Anna hanymǵa bardy. Naq bir óz úıiniń asyrandysyndaı. Anna onyń basynan, arqasynan sıpap, erkeletip, sómkesinen bir japyraq nan men irimshik shyǵardy. Mysyq máýjireı qarap, rızashylyǵyn bildirgendeı baıaý mıaýlap, aldyndaǵysyn jeýge kiristi.

— Biz sıaqty týrıser kúnde keledi. Olarmen de bizben áńgimeleskendeı áńgimelesetin shyǵarsyz. Sol sátti mynaý qara mysyq qalt jibermedi-aý, shamasy. Eshqaısymyzǵa burylmaı, týra sizge bardy ǵoı. Shynyńyzdy aıtyńyzshy, eski tanysyńyz ba? — dedim ázil tastaǵandaı syńaımen.

— Uzaq jyl ejelgi pálsapashylar elinde turǵan soń, meniń de kóńilime toqyǵan óz pálsapam, ómirge degen ustanymym bar, — bep baısaldy jaýap bere bastady. — Adam belgili bir qoǵamda, tabıǵat aıasynda ómir súredi. Jaqsylyq ta, jamandyq ta pende men pendeniń, tabıǵat pen adamzattyń arasyndaǵy qatynastardan týyndaıdy. Sol baılanys maǵynaly, jaǵymdy, úılesimdi bolýy úshin, árkimniń boıynan barlyq ýaqytta mindetti túrde eki nárse tabylýy kerek dep oılaımyn. Birinshisi- júregińnen shyǵatyn jyly sóz; ekinshisi — bir japyraq nan. Tańerteń úıden shyǵarda sómkeme bir japyraq nan salýdy esh umytpaımyn. Ózińniń qarnyń ashady. Keıde ash adamǵa kezigesiń. Nemese qazirgideı ash mysyq, buralqy ıt ushyrasady. Bir japyraq nan berip turyp, tıtteı paıdańnyń tıgenine kádimgideı marqaıyp, kóńildenip qalasyń. Al, jyly sóz qashan da janǵa rahat syılaıdy. Tildesken kisiniń keýdesine shýaq túsirip, nurlandyrady, tasty balqytyp, tas júrekti jibitetin de jyly sóz emes pe? — dedi.

Iapyraı, ulaǵat ta, ulylyq ta adamzatqa ortaq eken-aý. Bizdiń qazaqta: «Jaqsy sóz jan semirtedi jyly — jyly sóıleseń — jylan ininen shyǵady» — demeı me? İlgeride aqylman qarıa İztileýov Turmaǵanbetten «Jaqsy sóz — jarym yrys» — deıdi halyq. Sol ras pa? — dep surapty. Sonda Turekeń: «Ony aıtqan adam dalbasalapty. Jaqsy sóz — jarym yrys emes, bútin yrys», — degen eken.

Anna hanymnyń nan jáıli aıtqany da bizdiń «Ózgege japqan shapannan óz deneń de jylynady» — degen eken pálsapamyzǵa kelińkiremeı me? Jalpy, nan men sózdi qazaqtan artyq qadirleıtin el bar ma? — degen oıǵa qaldym. Onyń qarapaıym pálsapasy maǵan unady. Danagóı muǵalimnen dáris alǵan shákirtteı bolyp otyrǵanymda, oń jaǵymdaǵy orta jastaǵy orys áıel: — Qara mysyq, bul qurmetke laıyq emes. Osyndaı qara mysyqtyń kesirinen qulap ta qalǵanym bar. Bıyl jazda jol kesken qara mysyqtan qashamyn dep,kúıeýim mashınasyn aýdaryp aldy.Bulardy sýqanym súımeıdi. Siz qurmettep, nan berip otyrmyz, al men úshin jıirkenishti, — dep balpyldap, bolymsyz birdeńelerdi tizbektep, byqsyta jóneldi.

Eserge aıtqan qaıran esil sóz-aı! Táńirim keıde qulalq bergenimen, sózdi mıǵa jetkizetin jolyn bógep tastaı ma, qalaı? Ulaǵatty da ulaǵatty jan uǵady eken-aý, — dedim ishimnen. Raqattanǵan jan — dúnıem birden buzyldy. Eser áıeldiń qasynan qalaı turyp ketkenimdi bilmedim.

---