InfoHub Logo

Uly adamdy kórmegeli kóp boldy. Arada birneshe aı ótken. Qaı jaqta júrgenin bilmedim. Bireýlerden «Osy Almatyda júr eken, bir turaq taýyp alyp, kúndiz-túni bas almastan shyǵarmashylyqpen aınalysýda. Úlken bir roman bastap, sony aıaqtaı almaı jatqan kórinedi. Tek juma kúni keshke qaraı Jazýshylar odaǵyna bas suǵady eken, qalǵan ýaqytynda turaǵynan shyqpaıdy» degen sózdi estigenmin. Bul sózdiń jany bar sıaqty kórindi maǵan. Sebebi, juma kúni aptalyq gazetterdiń barlyǵy jaryqqa shyǵyp, bes kúndik jumystyń aýyr júgi arqalarynan túsip, bir jeńildep qalatyn jýrnalıserdiń kóbisi qalǵan eki kúndik demalystyń betasharyn osy Jazýshylar odaǵynan bastaıtyn. Qolyna qalam ustaıtyndardyń birsypyrasyn juma kúni keshke qaraı Jazýshylar odaǵynan tabasyń. Bir-birlerimen bas qosyp, bılárd oınap, salqyn syrany simire qaýqyldasyp áńgimelesip otyrǵanyn kóresiń. Uly adamnyń osyndaı ortany jany qalaıtyny, keıde kádimgideı ańsap turatyny maǵan aıan. Eki apta boıy sol Odaqty tóńirektedim. Keıde odaqtyń ishine enip, qasyma kelgen ulty qazaqqa uqsamaıtyn daıashy qyzǵa bir syraǵa tapsyrys berip, lezde ákelgen syrany asyqpaı juta otyryp aınalama qaraıtynmyn. Uly adam ushty-kúıli joq. Tappaıtynmyn. Taǵy bireýler «Uly adam Astanaǵa ketipti. Almaty jalyqtyryp, jeriktirse kerek» deıdi. Al, qashan da ashyq-jarqyn minezinen tanbaıtyn bir dosym: «Iá, onyń Astanaǵa ketkenin men bilemin. Senbeısiń ǵoı, poıyzǵa ózim shyǵaryp salǵanmyn. Onsha kóp sóılespedik. Álibek Shegebaı degen aqyndy tanısyń ǵoı, vokzalda turǵanda sonyń óleńinen: «Arman qýyp kelgen edik bárimiz, Adastyrdy Almaty... Bar bolatyn áp— ádemi kúlkim de, İzdep júrmin kóp boldy. Keshegi sol... aǵalarym bul kúnde, Jylamaıtyn toq boldy» dep úzindi oqydy. Men de qarap turmaı sol aqynnyń «Armany asqaq balań em, Aıdy alsam degen talaby. Aýylǵa ketip qalar em, Almaty jetim qalady» degen bir shýmaq óleńimen qysqa qaıyrǵan edim, «Erýnda!» dedi. Poıyzdyń júretinin habarlap jatqan, júgirip baryp vagonǵa mindi. Maǵan qarap turyp: «Qosh bol, halqym!» dedi, eki qolyn kókke kótere tisin aqsıta kúlip. Beıne bir soǵysqa ketip bara jatqandaı. Onyń áreketi bir túrli kórindi-aý deımin, vokzaldaǵylardyń bári oǵan jamyraı qarady. Qyzyq...» dep, Uly adamnyń Astanaǵa ketkenin rastap, kýá retinde aıtyp berdi. Ras shyǵar... Tyńdaı berseń ol týraly Amerıkaǵa ketipti degen nanymdy shyǵatyn sózdi estýim ǵajap emes. Ol jaıynda alyp-qashpa áńgime jetip artylady. Osynyń bári Uly adamnyń is-áreketi men minezinen týyndap, kúndelikti tirshilik pen shynaıy ómirdiń ishki qaltarysymen astasyp, bite qaınasyp jatatyn. Ajyratý qıyn. Áıteýir, Uly adamnyń qyryq kisige qarsy shyǵyp otyratyn qyńyr minezi jáne sol qyńyrlyǵy keıde ájeptáýir mereıin ústem qylatyny; sózden tosyla bastasa «Bári jalǵan» dep bastyrmalata jóneletini, mańyndaǵylardyń sózin tyńdamaı qoıatyny; oǵash oı, tosynnan pikir aıtyp tańqaldyratyny; keıde sondaı aıtqandaryna ózi rıza bolyp, menmendigi ustap ketetindigi; ásirese, salqyn syranyń ýyty boıyna taraǵan sátterde aınalasyndaǵylardan joǵary turǵandyǵyn aıtyp qalýdan esh qysylmaıtyny; periniń qyzynyń qolyna túsip qalǵandaı esh habarsyz ketip, on shaqty kúnnen keıin kóziniń asty kúlbiltelenip nemese jol júrip kelgendeı sharshap oralatyny — bári-bári onyń ózgelerge uqsamaıtynyn, aıyrmashylyǵyn tanytatyn. Keıbiri onyń bul qylyqtaryna syrttaı mysqyldaı qaraǵanmen, kózinshe eshteńe deı almaı, onyń kúlli bolmysymen keliskendeı syńaı beretin. Álde osyǵan birdeńe dep basym bálege qalama dep oılaı ma eken, o jaǵyn bilmedim. Sońynan túrli sózderdiń eretini sondyqtan-aý dep shamalaımyn. Sodan bolar, ony bári azan shaqyryp qoıǵan esiminen góri «Uly adam» dep ataýǵa áýes. Biz de óz tanymymyzben ony «Uly adam» dep, shyn esimin aıta bermeıtinbiz. Uly adamnyń qulaǵyna bul sóz maıdaı jaǵatynyn ańǵaratynbyz. Biraq men eshqashan aldamaıtyn óz oıyma sengim keledi. Uly adam at terletip Astanaǵa ketken joq. Almatydaǵy bir turaqta qolynan qalamy túspeı aq paraqqa úńilip otyr deý tipten aqylǵa syımaıdy. Ondaı erikti túrmege shydamaıtyny anyq (óziniń aıtýy boıynsha). Sizge ertegideı elesteýi múmkin, men bilsem, ol aspan jaqqa ketti, aspan jaqqa... Ushy-qıyry joq ǵarysh keńistiginde emin-erkin qydyryp júrgen bolýy kerek. Bul jaıynda eshteńeni oıdan shyǵaryp otyrǵanym joq, bári óziniń aıtqandary, qulaǵymmen estigenderim. Ekeýimiz sońǵy ret kezdeskende aspan týraly kóp aıtqan...

Biz sol kúni Jazýshylar odaǵynyń aldynda kezdeısoq jolyqqan edik. Esikti ashyp, ǵımaratqa enip bara jatqanda qarsy aldymnan shyqqan. Amandastyq. İshke kirmeı sonymen birge qaıtadan syrtqa bettedim. Jemtikke jınalǵan qarǵa-quzǵyndaı qaýymdasqan Almaty aspanynyń qara baýyr bulttary qabaqtaryn túıip, túnerip alǵan. Jańbyr jaýyp tur. Qaltasynan temeki alyp tutatqan Uly adam basyn kekjıte kókke qarap: «Ták, aspan jylap tur. Taǵy da... Sirá, adamdar jylaýdy aspannan úırengen shyǵar. Áı, biraq aspan qusap jylaı almaımyz ǵoı, solaı emes pe?» — dedi qaıtadan basyn túsire, janaryn maǵan qadap. Úndemedim. Esesine ishte kim bar ekenin suradym. Temekiniń qoıý tútinin aýaǵa lyqyta úrlegen ol sál oılanyp: «Meni tanıtyndardyń bári bar. Seni tanıtyndardy keziktire qoımadym», — dep kekesinmen jaýap berdi. Aıtqandaryn tikeleı qabyldamaı, neni meńzep turǵanyn uqtym. Eriksiz ezý tarttym.

— Nemenege kúlesiń eı?

— Endi ne úshin kúletinimdi senen suraýym kerek pe?

— Jaraıdy.

Ári qaraı tyrs etip úndemedi. Óńi syzdanyp, qolyn qaltasyna júgirte temeki alǵanymen, ony tutatpaı suq saýsaǵy men bas barmaǵynyń arasynda ezgileı aınaldyryp ári-beri sendelip júrdi de «Kettik» dedi.

— Qaıda?

— Morgke.

Túsine qoıdym. Qaladaǵy Baıtursynov pen Áıteke bı kóshesiniń qıylysynda ornalasqan baǵasy arzan kafe. Shyndyǵynda tek qana ishý úshin keletin oryn. Ol jerdi Uly adamnyń ózi jol bastap ákelip tanystyrǵanyna talaı ýaqyt ótken. Alǵashynda Uly adam: «Mine, ishkisi keletin, biraq qaltasy tesilip júretinderge bul aradan artyq jaıly oryn joq. Bári arzan, qaltańdaǵy az aqshamen syraǵa bógip shyǵasyń. Syrahana Keńes zamanynan kele jatyr degen sóz bar. Beldi-beldi kisilerdiń ózi osy araǵa kelip syra ishedi. Kóresińder áli... Úırengen jeri bolǵandyqtan. Al, kósheniń arǵy betinde morg(máıithana) ornalasqandyqtan, kóbi osy jerdi «morg» dep atap ketken bolsa kerek. Ne otyrys, syraǵa tapsyrys bereıik» degen, saıahatshylarǵa jol bastaǵan gıdke uqsap, bizge táptishteı túsindirip. Aıtqanynyń bári ras. Dyrdýy kóp demeseń, arzan. Beldi-beldi kisilerdi de kórdik talaı osy jerden. Odan keıin talaı márte kelgenbiz. Qysqasy, tanys syrahana. Aıtpaqshy, birde úsh-tórteýmiz bas qosqanymyzben, qaltamyzdaǵy aqsha azdaý bolyp sol morg jaqqa baratyn bolyp sheshkenbiz. Kóshede taksı toqtatyp turmyz. Qasymyzǵa eskileý «Jıgýlı» kelip toqtady. Shopyry egdeleý kisi eken, «Aǵa, morgke deıin ala keteńiz!» dedik. Baǵasyna kelisip, meken-jaıdy aıtyp mashınaǵa otyrdyq. Bir kezde shopyr kisi: «Á, morg deısińder me, aınalaıyndar-aý, o jaqta ne joǵaltyp júrsińder?» – dedi suraýly júzben bizge qaraı basyn buryp. Biz ol jaqqa ne úshin bara jatqanymyzdy túsindirdik. Ol kisi keńkildep kúldi, biz de kúldik. Bizdi shyn máninde morgke bara jatyr dep oılapty. Osyndaı qyzyq bolǵan. Esime túsip, kúlip jiberdim. Uly adam jaqtyrmaı qarady. Biraq úndemedi. Jaýabymnyń qandaı ekendigin uǵynǵan sekildi.

— Júr, kósheniń arǵy betinen taksı toqtataıyn. Kóp boldy ǵoı, otyryp áńgimelespegeli. Anaýlardyń aıtýyndaǵy eki qıalıdyń pikir talastyrǵany qyzyq, – dedi mańǵaz qalypta.

Róldegi jas jigit kóshedegi qaptaǵan mashınalardyń sıgnalyn oıbaılata quıyndatyp, mejeli jerge kózdi ashyp jumǵansha ákelip tastady. Ádettegideı kafe ishi adamdarǵa toly. Shetkirekte bir bos ústel bar eken, soǵan jaıǵastyq. Daıashy qyzǵa eki saptyaıaq syraǵa, keptirilgen balyqqa tapsyrys berdik. Uly adam áńgimesin bastady.

— Maǵan osy jer unaıdy. Saǵan da unaıtynyn bilemin. Rahat emes pe, resmılikten ada oryn. İshte buǵyp jatqan syrlar osyndaı ústel basynda aqtarylyp syrtqa shyǵady. Ásirese ádebıetke qatysty... ádebıet tynysyndaǵy bıik minbelerden aıtyla bermeıtin nebir qıturqylar saptyaıaq soǵystyrylǵan saıyn qabyrǵasy sógile jarıa bolyp jatady. Men sony uqtym. Ótkende dál osy ústel basynda ana aǵalarmen birge boldym. Sen olardy jaqsy tanısyń. Tek tyńdap otyrdym. Syraǵa qyzǵannan keıin talaı áńgimeniń tıegi aǵytyldy. Baqtalastyq, kúndestik, kóre almaýshylyq, estı berseń eki qolyńdy tóbeńe qoıyp bezip ketkiń keledi. Tipti sol otyrǵan oryndarynda ózderiniń boıynan sondaı árketterdiń ushqynyn baıqaǵanda ne derińdi bilmeısiń. Ponımaesh?!

Ol únsiz syrany jutyp, balyqty maǵan qaraı ysyryp qoıdy.

— Mundaıdy jemeıtin edim.

Sosyn temeki alyp tutatty.

— Kórdiń ǵoı, ádebıetke enbeı-aq esiginen syǵalaǵannyń ózinde osyndaı kórinisterdi kóresiń.

— Meniń oıymsha taýsylatyndaı dáneńe joq. Bererińdi tastap ket, bitti. Qalǵany ózgelerdiń qolynda. Bálkim, Qadyrdyń «Jazmyshyn» nemese «Iirimin» oqyp shyǵarsyń.

— Oqyǵanmyn. Biraq ol óz kezeńindegi ortasyn jazdy ǵoı. Qazir bazarda basqalar júr, bazarǵa basqalar kele jatyr.

— Ony ózgeler de aıtyp júr.

— Bilemin, alaıda meniń aıtpaǵym basqa. Meni qazirgi ádebı ortanyń minezi tańqaldyrady.

— Onda jaz olardy.

— Joq. Jazbaımyn.

— Qorqasyń ba?

— Kimnen, ne úshin? Bulaı keketpe. Meni tek oılandyrǵany bolmasa, al jazatynym múlde basqa dúnıe.

— Onda sonyńdy jaz. Ýaqyt ótip barady.

— Men ýaqytqa baǵynbaımyn. Biraq úlken dúnıe týdyratyndyǵyma

senimdimin. Kerek deseń, ýaqyt maǵan qyzmet etetin bolady.

Men kúldim. Ol syrasy taýsylǵan saptyaıaqty ústel ústine tars etkizip qoıdy da daıashy qyzdy shaqyryp taǵy syraǵa tapsyrys bere bastady. Biraq endigi kezek meniki ekenin eskerttim. Kelisti. Daıashy tildeı qaǵazǵa aıtqandarymyzdy jazyp alyp ketti.

— Kúlesiń, á! Qazaqqa Nobel syılyǵyn alyp beretin men bolamyn, uqtyń ba?

— Olaı bolsa qýanamyn, ári qazaqtyń mańdaıyna tar kele qoımas.

Ekeýmiz qosyla kúldik. Shynaıy nıetpen «Kel, sol kúnge jetýiń úshin alyp qoıalyq» dedim. Syra toly saptyaıaǵymyzdy soǵystyrdyq. Jan-jaǵyma qarasam, kafe ishinde ıne shanshar oryn qalmapty. Terezeden kórinip turǵan esik aldyndaǵy jazdyq alańda da kúnniń sýyqtaý ekenine qaramastan adamdardyń qarasy kóp. Tynym tappaıtyn daıashy qyzdar eki ortada zyr júgirip júr. Kafe ishinde kelgen qonaqtardyń qurmetine án aıtatyn ánshiler bolmaıtyn. Tek dáý qara magnıtafon qosylyp turatyn. Buıra basty, syqpytynan shyǵarmashylyq adam ekeni birden tanylatyn jasy otyzdardan asqan jigit «Shámshiniń ánin taýyp qosyńdar» dep daıashylardyń mazasyn alýda. Ózi mas. Daıashylar ondaı úntaspalary joq ekendigin aıtyp túsindirgenimen, anaý qoıar emes. Áıteýir qasyndaǵy jigittiń toqtatýymen áreń basyldy. Meniń ekeýara áńgimeden syrt ketip, jan-jaǵyma alańdap otyrǵanymdy bilgendeı, «Tyńdap otyrsyń ba, men saǵan qyzyq áńgime aıtaıyn» dedi Uly adam.

— Iá, qulaǵym sende.

— Sońǵy ýaqyttarda ana jaqqa ketip qalsam degen oı maza taptyrar emes. Senderden, mynalardan (aınalasyndaǵylardy nusqap) burynyraq baryp kórsem deımin.

— Oý, tym qatty kettińiz. Birinshiden, ol jaqqa áli erte. Ekinshiden, onda qazaqqa Nobel buıyrmaı qalady (sál qaljyńǵa burdym, shyndyǵynda onyń oıynan qorqaıyn dedim). Úshinshiden, ýaqytyń jetkende erkińe qaramaı dyryldatyp súırep alyp ketedi.

— Men shekten shyqsa da óz erkimmen jasaǵan isterden lázzat alamyn.

— Qyzyq eken.

Arada eki-úsh mınýttyq tynyshtyq ornady. Taǵy da syraǵa tapsyrys berdik. Baıqaımyn, Uly adam ishki saraıynyń qulpyn endi ashaıyn degen syńaıly. Kóńilin qylburaýlatyp júrgen oılardy meniń aldyma jaıyp salyp, jeńildenip, serpilip otyrǵany seziledi. Uly adamdy endi-endi tanı bastaǵandaımyn. Buǵan deıingi ol týraly kózqarasymnyń ózegine jaryqshaq qadalyp, byt-shyty shyqty.

Uly adam taǵy da sóz bastady.

— Biraq, qazirgi kúnde ana dúnıe jaıyndaǵy áńgimeler qyzyq bolmaı qaldy. Adamdar tek nan tabý úshin qımyldaıdy, kúresedi. Kak, bıologıalyq ınstınkt. Dúnıege kelgen aranyń sen úıretpeseń de bal jınaıtynyndaı. Aıtpaqshy, jaqynda bir gazetten oqydym, bir aǵamyz qazirgi qazaq ádebıetindegi jazylmaı júrgen taqyryp dep o dúnıeni kórsetipti. Ersileý tanylar, biraq ol úshin eki dúnıege de reforma kerek. Biri ana kisiniń, ekinshisi bizdiń qolymyzda. Tize qosyp qımyldasaq tipten jaqsy.

— Álbette, biraq janyńda bolyp jatqan bir reformanyń kýási atanǵanyńmen, ekinshi jaǵynda oryndalyp jatqanyna kóziń jetpeıtini qıyn. Ári ókinishti.

— Bálkim sodan bolar, eki dúnıeni de tárk etip, aspan jaqqa ushyp ketsem deımin. Qanatsyz aq... Aspanǵa ańsarym aýyp júr.

— Aspan deısiń be, im.., onda ǵaryshker bolyp týýyń kerek edi. Nemese mıllıoner bolýyń qajet.

Uly adamnyń ashýyna tıip ketsem kerek, ekilene sóıledi.

— Joq. Ǵaryshker bolsam Jer-Ananyń ystyq qushaǵy tartylys kúshin jeńip shyǵyp, alyp keńistikte salmaqsyzdyqqa ushyraǵanymmen «Jerge qaıtyp oralý» degen oıǵa táýeldimin. Qaıtyp kelgenime ózgeler emes, ózim qýanýǵa tıistimin. Onda kúlli maqsatymnyń kúli kókke ushpaq. Túsindiń be? Ótkende aspan jaqtan bir qyz habarlasqan.

— Aspan... qyz... túsinsem buıyrmasyn! Jyndanǵannan saýmysyń?

Syraǵa shashalyp qaldym.

— Tańdanatyn túkte joq, ásirese, ana bir jazýshy aıtqandaı, adamdar tańqalý seziminen ajyrap bara jatqan zamanda. Denim de sap— saý. Hat joldapty maǵan. Jaýap jazyp jibergenmin, ekinshi haty da kelip úlgerdi. Aspan týraly, óz mekeni jaıynda syr shertipti. Jer týraly bilgisi keletinin jasyrmapty. «Kelmeısiz be?» dep ótinipti. Ol hattardy reti kelgende saǵan oqytarmyn. Ekinshi jaýap hatymnyń ornyna ózim baratyn shyǵarmyn endi.

— Tunyp turǵan ertegi ǵoı mynaýyń. Jaraıdy, senimen kelistim. Sonda qashan ketpeksiń?

— Jolǵa daıyndalý ústindemin. Bar júgim qaǵaz ben qalam. Aspan jaqta qat kórinedi, kóp qylyp jıyp aldym. Ketetin kúni saǵan mindetti túrde habarlasamyn. Jer betindegilermen qoshtasýymdy sen jetkizersiń. Aspandaǵy meni umytyp ketip júrmeńder.

— Sen áli ketpegensiń...

— Ketetinime senimdimin. Myńjyldyqtar ishinde qaıtyp oralýymyz da múmkin, biraq máńgige emes.

— Adam Ata-Haýa Ana keıpinde me?

— Bilmedim, áýeli jetip alý kerek. Negizinde keshikpegen abzal. Qoı, turaıyq, búginge osy da jeter. Áıtpese syranyń barlyǵyn taýysyp qoıyp júrermiz, ózgelerge de qalsyn.

Qyzyq jáıt. Uly adamnyń ózin-ózi tejep, syradan tartynǵanyn birinshi ret kórýim. Ári aspan týraly áńgimesin tyńdaı bergim kelgen. Biraq birdeme desem qıtyǵyp qalatynyn sezdim. Daıashymen esep aıyrysyp syrtqa shyqtyq. Qyzýmyz. Uly adamnan qaı jaqqa baratynyn suradym. Ekeýmiz eki tarapqa ketedi ekenbiz. Áýeli ol taksı toqtatty. Qoshtasyp jatyp «Renjime, men saǵan endi aspan jaqtan ǵana habarlasa alatyn sıaqtymyn» dedi. «Nege, jańa ǵana ketpeı turyp dep aıtqansyń» deı berip edim, «Aspan jaqqa ketemin» dep jaýap qaıyrdy. Mashına júrip ketti. Sanamda «Aspan jaqqa ketemin» degen sóz ǵana. Sol kúngi áńgimeni jadymda jańǵyrtsam, «Aspan jaqqa ketemin» degen sóz birden esime túsedi.

Onyń aspan jaqqa ketkeni aqıqat. Aspan jaqta júr... Aspandaǵylarmen til tabysyp, syıysyp ta ketken shyǵar. Keń ǵoı aspan álemi. Álde aspannyń ar jaǵynan taǵy bir álem taýyp aldy ma eken.

Oǵan aspan unaıdy, aspan jarasady.

Uly adamǵa bári de jarasady.

---