InfoHub Logo

Qazirgi ýaqytta ult máselesiniń sheshilýi — keńestik respýblıkalarynyń odaqtastyǵy. Bul odaqtyń negizi yqtıarlyq, erkindikpen qurylý kerek ám bul odaqtyqqa kiretin múshelerdiń teńdigimen qurylý kerek.

Eshbir halyqtyń odaqtyǵy egerde onyń negizi yqtıarlyqpen salynǵan bolmasa, eshbir halyqtardyń birlesýin eshqashan myqty, berik almaıdy. Muny bizdiń aıqyn-ashyq aıtýymyz kerek. Odaqtyń berik bolýynyń ekinshi negizgi sharty, sol odaqtyqqa kirgen halyqtardyń zakon huqyq retinde bir-birimen teń bolýy. Jáne odaqtyqqa kirgen respýblıkalardyń bári sol odaqtyqtyń paıdalaryn birdeı paıdalanady. Ám odaqtyqtyń jalpy paıdasyna ózderiniń keıbir paıdalarynan birdeı shaǵyp sol jalpy iske baǵyshtaıdy.

Qurama keńes memleketindegi barlyq halyqtar, qur zakon, zań retinde ǵana teń bolmaı, is júzinde teń bolýlary kerek. Quqyq zakon retindegi teńdikti biz jarıaladyq, ony endi qajetke shyǵaramyz. İs júzinde ǵamalǵa asyramyz.

Barlyq ulttardyń, barlyq jurttardyń rásim retimen qansha quqyqtary bolsa, odaqtyqqa kirgen ulttardyń sonshama quqyqtary bolady. Biraq keıbir ulttar ózderiniń óner-bilim retinde nadandyqta artta qalǵandyǵymen revolúsıanyń (tóńkeristiń) alyp bergen quqyqtaryn paıdalana almaıdy. Mine, osy kóp kemshilik qylady.

Bul mektep, medirese ám ana tili máselelerinen kóri zoryraq másele.

Buǵan kelgende qur mektep, medirese ám ana tili degen ǵana sózder az, buǵan burynǵy ezilgen sharýashylyq óner-bilim retinde artta qalǵan ulttarǵa bizdiń shyn kóńilmen, adal júrekpen úzbeı isteıtin jarly tabynyń (proletarıattyń) járdemi kerek.

Bul sharýashylyq, kásip, óner-bilim retinde artta qalǵan respýblıkalarda kásipshilik dúkenin qurý kerek. Burynǵy bılegen Rossıanyń jarly taby men burynǵy ezilgen elderdiń eńbekshileriniń durys joldary osylar. Kavkazdaǵy respýblıkalardyń ulttardy bir-birimen durys janastyryp aralaryn durys baılastyrý úshin ám sol jerdegi ulttardyń arasynda tatýlyq saqtaý úshin sol jerde bir bátýáli basqarma jasaýy kerek. Ondaı basqarma Kavkazdaǵy keńestik respýblıkalardyń odaqtastyǵy bolady.

Óziniń baıandamasyn qorytyp kelip Stalın joldas aqyrynda mynany aıtty:

İske ne nárseler bóget?

Birlikke bóget bolatyn bizdiń aldymyzda 3 nárse bar. Olardy joıýymyz kerek. Olardyń birinshisi — uly orystyq ózimshildigi. Ekinshisi — teńsizdik. Úshinshisi — jergilikti eldiń ultshyldyǵy. Bul eskiden qalǵan mırastardy joıýǵa men úsh shart kórsetemin: 1. Árbir respýblıkada keńes úkimetin sol jerdegi jergilikti halyqqa túsinikti qylýǵa ám ol jergilikti halyqtyń ózinen týǵan úkimeti qylýǵa, ám keńes úkimetin jalǵyz orys úkimeti qylmaı, jalpy ult (ınternasıonalnyı) úkimet qylýǵa barlyq kúshterimizdi salyp tyrysýlarymyz kerek. Mine, bul birinshi shart. 2. Respýblıka Odaqtyǵynyń komısarıatynyń kollegıalaryna negizgi jobasy boıynsha sol komısarıattardyń kollegıalaryna negizgi ulttardyń kisilerinen kirse, ol kollegıalar ár respýblıkanyń muń-muqtajdaryn bilip otyr, sol muqtajdaryn bilip otyryp, sol muqtajdaryn tabýǵa tyrysyp otyrar edi. Bul ekinshi shart. 3. Keńestik joǵarǵy odaqtyń basqarmasynyń qurylysy (sostav) kúlli Keńestik Rossıadaǵy árbir respýblıkanyń ám árbir ulttyń aınaǵa túsken sáýlesindeı bolyp, barlyq respýblıkanyń barlyq ulttardyń muń-muqtajdaryn kórsetip otyratyn bolsyn. Mine, bul úshinshi shart. Biz bul máseleni durys sheshken bolar edik, egerde biz odaqtyq ortalyq komıtettiń quralysyn (sostavyn) eki alqaly qylyp jasaı aldyq (v dve palaty). Munyń birinshi alqasy ultqa qaramaı, odaqtas respýblıkalardyń jalpy jıylysynda saılansa, ekinshi alqasy ár respýblıkalardan, aımaqtardan saılanyp, odaqtas respýblıkalardyń jalpy jınalysynda bekitilse.

Ekinshi alqada jalǵyz odaqqa kiretin tórt qana respýblıkalardyń (1. Rossıa quramasy RSFSR; 2. Kavkaz quramasy; V Ýkraına; 4. Belorýs) adamdary bolyp qoımaı, barlyq halyqtardyń, barlyq elderdiń ýákilderi bolý kerek.

Mine, osy joǵarǵy kórsetilgen jobalardy iske asyrsaq qana ult máselesin durys sheshken bolamyz. Sonda ǵana jarly tabynyń týyn keńinen jaıa alamyz. Sonda ǵana bul bizdiń revolúsıanyń sońynan eretin negizgi kúsh bolyp otyrǵan jer-dúnıeniń jarly taby men obyr kapıtalızmi bolashaqta beldeskende tarazyny julyp túsetin salmaq bolatyn kúnshyǵysty mańaıymyzǵa qurap ózimizge janastyra alamyz».

Mine, qysqasha qorytqanda Stalın joldastyń partıanyń 12-jıylysynda ult máselesi taqyrypty istegen baıandamasy osy.

Stalın joldas komýnıs partıasynyń basynan keshirgen tarıhynda neler úlken syndy, qıyn-qystaý, tar jol taıǵaq keshýlerinen ótken eski tý ustaǵan qajyrly bastyqtarynyń biri.

Joldas Stalınniń bul qorytyndy baıandamasyn Qazaqstan tárizdi shet respýblıkalardaǵy komýnıser kóbirek oqýlary kerek.

1923 jyl

---