InfoHub Logo

Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq kıimderi
Maqsaty: a/ Qazaqtyń ulttyq kıimderimen tanystyrý.
á/ Ulttyq salt - dástúrdi, kıimderdi saqtaýǵa, qurmetteýge tárbıeleý
Kórnekiligi: ulttyq kıimder sýreti, slaıd
Barysy
Búgingi sabaqta qazaqtyń ulttyq kıimderimen tanysamyz.
Halqymyzdyń ulttyq kıimderiniń túrleri óte kóp. Keń baıtaq dalamyzdyń tabıǵatyna, aýa raıyna baılanysty kıim túrlerinde de erekshelikter bar. Dástúrli ulttyq kıimder ishtik, syrttyq, sýlyq, bir kıer, jyl mezgiline, jas ereksheligine qaraı er, áıel, bala kıimi bolyp bólinedi. Kúndelikti kıimder qarapaıym, yńǵaıly tigilse, jıyn - toıǵa arnalǵan túrleri odan kúrdeli ári sándi etilip, názik talǵammen injý - marjan, merýert, aqyq, shyny monshaqtarmen áshekeılenip, jibek, altyn, kúmis jiptermen kestelenipti. Qazaq dalasyna Uly Jibek jolyndaǵy kerýender arqyly ákelingen púlish, atlas, barsha jáne basqa matadan tigilgen sándi kıimder qyz - kelinshekterdiń kelbetine kórik qossa kerek.

Bas kıimder
1 - oqýshy
Tymaq - erlerdiń qysqy bas kıimi. Ony ańnyń, maldyń terisinen tigedi. Túrleri túlki tymaq, eltiri tymaq, seńseń tymaq, pushpaq tymaq.
2 - oqýshy
Tymaq - bıik tóbeli, mańdaıy, eki qulaǵy bar, jelke, jotany jaýyp turatyn artqy etegi bar jyly bas kıim. Syrtyn berik, qymbat matamen tystaıdy. Eki qulaǵyna yzbaly baý taǵady. Ol qasıetti bas kıim. Ony aıyrbastaýǵa bolmaıdy, oǵan aıaq tıgizbeıdi.
3 - oqýshy
Ultymyzǵa jarasatyn bas kıimniń biri - bórik. Bóriktiń syrty maqpal, púlish, barqyt sıaqty qymbat matalardan tigiledi. Onyń jazǵy, qysqy túrleri de bolady. Jıegine qymbat baǵaly ań jáne mal terileri ustalady. Kómkerilgen teri túrlerine qaraı kámshat bórik, sýsar bórik, túlki, kúzen bórik dep atalady. Bórik úsh, tórt nemese alty qıyqtan qurylady. Bul bas kıimdi erler de, qyzdar da kıedi. Tóbesine úki, jıegine monshaq, shashaq, oqa, zer, kúmis taǵylady.
4 - oqýshy
Sáýkele - uzatylǵan qyz kıetin asa qymbat baǵaly, kádeli ári ásem bas kıim. Sáýkeleniń ón boıy qymbat matalarmen qaptalyp, onyń syrtyna altyn, kúmis, injý sıaqty asyl tastardan jasalǵan monshaqtar taǵylady. Eki qulaq tusyna omyraýǵa jetetin qulaqsha toqylady. Sáýkeleniń artqy jaǵyna uzyndyǵy jerge jetetindeı aq jeleń taǵylady.
5 - oqýshy
Taqıa – er de, áıel de kıetin jeńil bas kıim. Bıik, tegis jáne úshkir tóbeli túri bar. Sándi túrlerin «múıiz», «shyrmaýyq» sıaqty órnektermen kesteleıdi. Áıel bas kıiminiń tigilý tásili kúrdeli jáne sándik jaǵy¬nan óte baı. Ári qazaqtyń sulý qyz - kelinshekteriniń názik te kórikti júzin ajarlandyryp turady. Áıel taqıasyn altyn, kúmis teńgemen, monshaq, qulpyrma taspen áshekeılegen. Taqıanyń mundaı túrlerin qyz - kelinshekter oıyn - toıǵa kıip barypty.
6 - oqýshy
Qalpaq - aq kıizden nemese qalyń matadan tigilgen, bıik tóbeli erlerdiń bas kıimi.
7 - oqýshy
Jaýlyq - aq matadan jasalatyn áıelderdiń eń negizgi bas kıimi. Jaýlyq - qazaq áıelderiniń ary, ajary, bedeli men kórki.

Syrt kıimder
8 - oqýshy
Ton - qoıdyń terisinen tigiletin qystyq jyly kıim. Ol úshin terini shelinen aryltyp, ábden ılep, ony qynamen, taldyń qabyǵymen, tomar boıaýmen boıaıdy. Osy teriden júni ishine qaratylyp ton tigiledi. Tonnyń eń ádemi, jyly, qymbat baǵaly túri – qamqa ton.
9 - oqýshy
Jaqy - erterekte aýqatty adamdar kıgen, qazir óte sırek kezdesetin jaǵaly, ári asyl kıimderdiń biri. Ol tek jylqy terisinen tigiletindikten qulyn jaqy, taı jaqy, qunan jaqy dep bólinedi.
10 - oqýshy
Shapan - qazaqtyń ejelgi ári kádeli kıimi. Ol arasyna jún nemese maqta salynyp, syrtyn shuǵa, barqyt sıaqty ádemi ári myqty matamen qaptap, ishin astarlap tigetin kıim. Shapan tigilý ádisine qaraı syrmaly, qaptal, tik jaǵaly, qaıyrma jaǵaly, shabý jáne jarǵaq shapan dep bólinedi. Syrmaly shapan – ishine jún tartyp tigilgen jyly kıim. Shabý shapan – etek jaǵy endi, bel jaǵy ensiz etip tigilgen túri. Jarǵaq shapan qulynnyń terisinen órnektelip tigilgen sándi shapan, bul shapanmen ádette jas jigitter saltanatty jıyn - toıǵa shyǵypty.
11 - oqýshy
Shekpen - tek qana túıe júninen toqylatyn jazdyq syrt kıim. Shekpendik matany ıirip, ony órmekpen toqyp, shapan úlgisinde pishedi. Kúzep alynǵan túıe júnin shań - tozańnan aryltyp, qolmen maıdalap tútip, shúıke jasaıdy. Osy shúıkelengen júndi urshyqpen ıirip, terme toqıtyn órmek aspabynda toqıdy. Osylaısha toqylǵan matadan shekpen toqylady. Shekpenniń eń ádemi túrin shıdem dep ataǵan. Shıdem shekpen jas taılaqtyń júninen toqylǵan. Taılaqtyń júni ári maıda, ári jeńil bolǵandyqtan, odan toqylǵan shekpen de ádemi. Ol jaýyn - shashynda sý ótkizbeıdi. Kerisinshe, sý tıgen saıyn shırap, qalyńdap, myqty, tózimdi bolady
12 - oqýshy
İshik - sándi, ári jyly kıim. Munyń syrtyn berik matadan, ishin ań, mal terilerinen tigedi. İshik uzyn, ári mol pishilip tigiledi, jaǵasy tik bolady. İshine salynǵan terisine qaraı ol kúzen ishik, qasqyr ishik, bulǵyn ishik, túlki ishik, qarsaq ishik, zorman ishik, janat ishik dep atalady.
13 - oqýshy
Kúpi - qazaqtyń erteden kıip kele jatqan kıimderiniń biri. Ol ishine qoıdyń, túıeniń jabaǵy júnin salyp, bıdaı shúberekke syryp, syrtyna berik bir tústi matadan tigiletin jyly kıim.
14 - oqýshy
Qamzol - áıelderdiń jasyna qaraı qyzyl, kók, jasyl, qara tústi barqyt, shuǵa, maýyty t. b matalardan ásem bezendirilip tigiletin, kóılek syrtynan kıiletin kıim. Barqyt, púlish, maqpal sıaqty qymbat matadan tigiledi. Kóbine atlas, shaǵı, torǵyn sekildi matalarmen astarlanyp, eki óńiri men etegin aınaldyra oqa basyp, zerleıdi. Keıde qundyz ben túlkiniń qara pushpaǵymen ádipteıdi. Boıjetkender men jas kelinder kıetin qamzol óte sándi tigiledi. Eki óńirine altyn, kúmis jalatqan qozalar, sharbaq túımeler, merýert, marjan, keı jerine kúmis teńgeler júrgizilgen.
15 - oqýshy
Qazaqsha kóılek - áıelder kıimi. Túsi ashyq jaqsy matalardan tigiledi. Eteginen joǵary bir nemese eki qatar búrmelep qosymsha matalar tigiledi.

Aıaq kıimder
16 - oqýshy
Saptama etik – qazaqtyń ulttyq aıaq kıiminiń erteden kele jatqan túri. Sap - tama etiktiń ishine tizeden asyp, syrtyna shyǵyp turatyn kıiz baıpaq salynady. Keıde kıiz baıpaqtyń ornyna shulǵaý oralady nemese mási kıiledi. Bulardan basqa, qaıqy tumsyq, kók saýyr, kúmistelgen tap - taýryn syndy túrleri bolǵan.
17 - oqýshy
Shońqaıma etik – sán úshin kıiletin bıik ókshe kıim. Ony seri jigitter jıyn - toıda kıipti. Ol bylǵarydan, taza qurymnan tigiledi. Qazaqtar alǵash ret oń jáne sol aıaqqa arnalǵan qalyptardy etiktiń osy túrlerin tigýge qoldanypty. Jáı etikterdi iri qara terisinen tikse kerek. Tigisi ishine qaratylyp, túzý tabandy keletin etikterdiń pishilýi de, tigilýi de qarapaıym. Mundaı etikti malshy - saıatshylar kıgen. Onyń atqa minýge qolaıly, jeńil, tabany jumsaq túrin jumsaq taban, ıge salyp, túgin túsirgen túrin kón etik dep ataǵan.
18 - oqýshy
Másiniń syrtynan kıiletin, qonyshsyz aıaq kıimdi kebis dep ataıdy. Kebis másini shań - tozań, ylǵaldan qorǵaǵan.
19 - oqýshy
Buıyq – kıiz baıpaqtyń bir túri. Ony alys jolǵa shyǵarda etiktiń syrtynan jylylyq úshin kıipti.
Qazaqtyń ulttyq kıimderi – halyqtyń tamyryn tereńge jaıǵan qoldanbaly óneriniń sarqylmas qazynasy.