Ulttyq tárbıe berý arqyly bastaýysh synyp oqýshylarynyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytý joldary
Makýova Nýrshat Amankosovna
Aqtóbe oblysy, Aqtóbe qalasy
«Symbat» jeke mektebi İsanatty muǵalim
Ulttyq tárbıe berý arqyly bastaýysh synyp oqýshylarynyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytý joldary
HH ǵasyrdyń 20 - 30 jyldary Qazaqstanda etnopedagogıkalyq oı - pikirdiń damýyna úlken úles qosqan qazaqtyń aǵartýshy - pedagogtary A. Baıtursynov, J. Aımaýytov, M. Jumabaev, M. Dýlatovtyń eńbekterinde bastaýysh synyp oqýshylaryna ulttyq tárbıe berý týraly oı - pikirleri, olardy júzege asyrý joldary naqty kórsetilgen.
1. Ahmet Baıtursynovtyń búkil ómir jolyndaǵy basty ıdeıasy qazaq halqynyń ulttyq sanasyn oıatý, turmys - jaǵdaıyn jaqsartý, ol úshin halyqty jappaı saýattandyrý, oqytý kerek ekenin aıtyp, óziniń ulttyq ıdeıasyn nasıhattaıdy.
A. Baıtursynov qazaq balalarynyń ana tilinde saýatyn ashýyna erekshe kúsh jumsap, olarǵa arnap “Saýat ashqysh” atty oqý quralyn jazyp shyǵardy.
Ahmet Baıtursynovtyń “Álipbıi” qazaqtyń alǵashqy ulttyq sıpattaǵy álippesi. Ol arab grafıkasymen jazylǵan naǵyz ulttyq “Oqý qural”. Bul oqýlyqty jazýdaǵy onyń alǵa qoıǵan maqsaty - bastaýysh synypta balalardyń saýatyn ashý. Kitapta avtor ár áripti jekelep túsindirip, olardyń jazylý jáne aıtylý kezindegi erekshelikterine toqtalady.
Oqý quralynyń ereksheligi áripti tegis úıretip bitkennen keıin oqýlyq sońynda saýat ashar oqýshy qaýym úshin tárbıelik mańyzy erekshe, ıdeıasy qundy óleńder, taqpaqtar, aıtys, usaq áńgimeler berilgen. Olardy berýdegi maqsat - oqýshy áripterdi tolyq meńgerdi me, joq pa, ekinshiden, jattyǵý úshin berilgen ádebı nusqalar oqýshylardy adamgershilikke, adaldyqqa, eńbekqorlyqqa, mádenıettilikke tárbıeler degen oı boldy.
Oqý quralyndaǵy qazaq halqynyń danalyǵyn kórsetetin aýyz ádebıetiniń tárbıelik mazmundy túrli janrlaryn paıdalanýǵa usynylýy bastaýysh synyp oqýshylaryna ulttyq tárbıe berýdegi áseri men yqpaly erekshe, ony qazirgi kezde álippe jazýda basshylyqqa alý qajet dep sanaımyz.
A. Baıtursynov óziniń “Bastaýysh mektep” degen maqalasynda qazaq bastaýysh mektepterinde qandaı pánder oqytylýy qajet degen máselege arnaıy toqtap, ol pánderdi “oqý, jazý, din, ult tili, ult tarıhy, esep, sharýa - kásip, qolóneri, jaǵrafıa, jaratylystaný bolý kerek” ekendigin naqtylap kórsetedi. Sol maqalasynda bastaýysh mektepte oqytý tili týraly: “... Qazaq balalaryn ana tilinde, tóte jolmen, qolaıly quraldarmen oqytý kerek” dep kesip aıtty. Sondaı - aq, maqalasynda ol týǵan halqynyń ǵylym - bilimge umtylýyn, ár qazaqtyń eń bolmasa bastaýysh bilim alýyn ańsady. “Adamǵa til, qulaq qandaı kerek bolsa, bastaýysh mektepte úırenetin bilim de sondaı kerek”, - dep jazdy ol.
Elimiz táýelsizdik alǵannan keıin ulttyq mektepter ashylyp, ondaǵy oqytý,
tárbıeleý baǵdarlamasyna ózgerister engeni bárimizge belgili. Sondyqtan da halyqtyq pedagogıkany sabaqta, sabaqtan tys tárbıe jumystarynda qoldanyp, ony oqýshylardyń boıyna sińirý - bizdiń basty mindetimiz. Ol úshin ulttyq bilim berý júıesinde negizgi myna eki baǵytty ustanǵanymyz jón.
1. Ulttyq pedagogıkanyń negizinde oqýshylarǵa bilim men ónege berýdiń tıimdiligin kóterý.
2. Halyqtyq tárbıeniń yqpaly men paıdasyn uqtyryp, ulttyq sana - sezim turǵysynan jastardy tárbıeleý.
Ulttyq bilim berýdiń ózi - ulttyq qaýipsizdik pen mádenıettiń quramdas bóligi. Al ulttyq bilim berýdiń qundylyǵy tolyǵymen áleýmettik damýmen,
onyń túbegeıli ózgerýimen anyqtalǵan.
Ony paıdalaný júıeleri tómendegideı bolýy tıis.
Ulttyq mektepte ǵana ulttyq bilim júıesi júzege asyrylady. Ulttyq bilim dep bilim mazmunyndaǵy ulttyq dúnıetanymdy, al ulttyq dúnıetanym - ulttyq bolmys kórinisiniń júıesi. Oqýshylarǵa qazaq elindegi tarıhı qundylyqtardy, ulttyq ádet - ǵuryp pen salt - dástúrdi oqyta otyryp, boılaryna sińirip, oı - órisiniń jan - jaqty bolýyna úles qosýymyz kerek.
Sondyqtan shyǵarmashylyq izdenis ústinde júrip, «Ulttyq tárbıe berý arqyly bastaýysh synyp oqýshylarynyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytý joldary» atty baıandama jazý úshin mynadaı jospar jasadym.
1. Ulttyq bilim berý júıesiniń baǵyttaryn úırený.
2. Bastaýysh synyp oqýshylaryna ulttyq tárbıe berý týraly usynǵan pedagogtardyń oı - pikirlerin oqý, tanysý.
3. Ulttyq tárbıeni sabaqpen baılanystyrý.
4. Ulttyq tárbıe berý arqyly oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Osy maqsatqa jetý úshin muǵalim 45mınýttyq sabaǵynda oqýshylarǵa ulttyq tárbıeni taqyrypqa sáıkes tıimdi paıdalana alý kerek dep oılaımyn.
Bala qıaly ǵajap! Balany qyzyqtyra bilseń qyzyǵa biledi. Barlyǵy derlik óleń shyǵara almas, áńgime jazýǵa qumartpas. Biraq ár bala ár nársege qyzyǵady, ár nársege ıkemdi bolady. Sondyqtan onyń qaı iske beıim ekenin tanyp alyp ta jekeleme jumystar berý arqyly damytýǵa bolady. Mysaly, bireý sýret salǵandy jany súıedi, oǵan osy sýret salý týraly áńgime, ne óleń jazýǵa tapsyrma berýge bolady. Sosyn osy sala boıynsha jumbaq, maqal - mátel jınaqta dep tapsyrma berse tipten jaqsy.
Oqýshylardyń oılaý dárejesine qaraı, bilimine qaraı olarǵa beriletin tapsyrmalardy deńgeı boıynsha bólip te berýge bolady.
Ulttyq ádet - ǵuryptar týraly málimetterdi oqýshylardyń ózderine jınaýǵa da tapsyrma berip, ár elementin oıyn túrinde sabaqta qoldanyp otyrsa, oqýshy úshin de qyzǵylyqty bolady.
Bilim berý qashanda mádenı dástúrlerdiń aıryqsha bóligi. Sondyqtan kez - kelgen qyzmetti qazirgi zaman talabyna saı etip bilim berý qajet. Ol - zaman talaby. Bilim berý júıesin jobalaý jáne iske qosýdaǵy negizgi máselelerdiń biri - tehnologıalandyrý jáne standarttaý. Muny tutas bir úrdis túrinde qarastyrýǵa, taldaýǵa, jobalaýǵa bolmaıdy. Máselen, myna tómendegi 5 baǵytty jeke - jeke alýǵa bolady.
1. Bilim berý degenimiz - mádenıettiń negizderin jáne tuǵyryn onyń ýaqytsha jaǵdaıyna beıimdeı qalaý jáne urpaqtyń is - áreketi.
2. Mamandardy damýshy jáne jańadan óndirý tehnologıalaryn oqyp úırený negizinde daıarlaý.
3. Oqý qyzmetiniń tehnologıasy.
4. Tárbıe - eldiń mádenı ereksheligin, onyń aımaqtyq ózgesheligin, sharýashylyq qurylys, údemeli ózgeris jáne ekologıalar, ulttyq dástúrlerdi saqtaý qyzmeti.
5. Saýattylyq - qoǵamnyń barlyq tabynda kásibılikti qamtamasyz etý qyzmeti.
Osy qyzmetterdi basqaryp uıymdastyrýdy maqsat etip, ulttyq bilim úrdisin qalyptastyrý negizderin qalaýǵa tıispiz. Bir qýanyshtysy sol, ultymyzdyń bilim alýy jolynda jan - jaqty jaǵdaılar qarastyrylyp jatyr. Oǵan dálel mektepterdi zaman talabyna saı tehnıkalyq quraldarmen qamtamasyz etý jaǵdaıy, synyptardy kompúterlendirý, ınternet júıesine ený, t. b. úkimet tarapynan qarastyrylǵan. Olaı deýge jáne bir negiz: bilim júıesi jáne oqýlyqtar qory qazaq etnopedagogıkasynyń negizi halyqtyq pedagogıkamen baılanystyryla qurylǵan. Tárbıe salasynda
«Atameken»,«Atakásip»t. b.
bólimderi negizinde mektep oqý - tárbıe jumystary josparly túrde júrgizilip keledi. Ulttyq bilim berý júıesin qalyptastyrý úshin, eń aldymen, mekteptiń oqý - tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtý kerek jáne onda oıdaǵydaı bilim alý úshin durys jaǵdaılar jasalýy shart. Qazaqtyń ózindik ulttyq bolmysyna tán baǵdarlamalar jasaý qajettiligi áldeqashan týǵan.
Mektepte oqytý úrdisiniń negizgi maqsattary - balanyń bilim ıgerý kezinde oılaý qabiletin qalyptastyrý, sol arqyly tanym áreketin belsendirip,
shyǵarmashylyq qabiletterin ulttyq tárbıe berý arqyly damytý bolyp tabylady. Shyǵarmashylyq qabiletti tárbıeleýdiń alǵy sharttaryna myna nárselerdi jatqyzýǵa bolady.
1. Shyǵarmashylyq qabilet deńgeıin anyqtaý.
2. Qyzyǵýshylyq jáne shyǵarmashylyq pen tanym belsendiligin arttyrý.
3. Shyǵarmashylyq qabiletti tárbıeleý barysynda kezdesetin qıyndyqtar men qarama - qaıshylyqtardy esepke alyp zertteý.
4. Oqýshynyń shyǵarmashylyq qabiletterin tárbıeleýdi kezeń boıynsha satylap damytý.
5. Muǵalim aldyna qoıǵan maqsatqa qol jetkizý úshin jasalatyn jumystar - dyń nátıjeliligi.
Osy máseleler óz sheshimin tapsa, jan - jaqty damyǵan, ultjandy, shyǵarmashyl jeke tulǵany tárbıeleý isi óz maqsatyna jetedi. Bastaýysh synyp oqýshylarynyń jańa, ózi bilmeıtin iske degen qyzyǵýshylyǵy basym bolady. Ondaı ister balanyń aqyl - oıyn, ishki kúshterin jumyldyrady jáne erekshe qýat beredi.
Erterekte balalar ulttyq oıyndar oınaǵandy unatatyn. Mys: asyq oınaý, jamby atý, altybaqan t. b. Qazirgi balalardyń ulttyq oıynǵa degen qyzyǵýshylyqtary tómen. Olar qazirgi kompúterlendirilgen zamannyń talaby bolar atysý, jarysý, mashına júrgizý, dáldikke atý, sekildi oıyndardy oınaǵandy unatady.
Ultjandy, shyǵarmashyl oqýshy tárbıeleýdiń negizgi talaptary:
1. Shyǵarmashylyq qabiletti damytý:
a) Qıal shyǵarmashylyqty damytý;
á) Shyǵarmashylyqpen oılaýdy damytý;
b) Shyǵarmashylyq belsendilikti damytý;
2. Oqýshylarǵa ulttyq tárbıe berý arqyly shyǵarmashylyq qabiletterin damytý úshin atqarylatyn jumys barysyndaǵy ata - analarǵa beriletin keńes túrleri:
a) Balalar shyǵarmashylyǵynda neǵurlym óz betinshe jumys isteýdi
qamtamsyz etý;
á) Asyǵys qorytyndy jasamaý, tıanaqtylyq pen baqylaýdy anyqtaý;
b) Balalar bastamasyna tejeý qoımaý, qajetti kómek kórsetý;
b) Balalardyń aldyna qoıǵan maqsatyna jete bilýge áreket etý
3. Shyǵarmashylyq oıyndar:
Bul oıyn túrlerin júrgizý nátıjesinde oqýshy ózin - ózi tanytýǵa degen qulshynysyn shyńdaı túsedi.
Oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletteri, pánge degen qyzyǵýshylyqtary artady. Joǵaryda aıtylǵan máselelerdi túıindeıtin bolsam, qyzyǵýshylyq pen belsendilik únemi artyp otyrý arqyly qabilettiń kóptegen qyrlaryn qalyptastyrýǵa bolatyndyǵy aıqyn kórinedi. Mysaly ashyq sabaqtarymda ulttyq oıyn túrlerin kórsetý arqyly oqýshynyń óz ultyna degen súıispenshilikterin arttyramyn. Naýryz aıynda ótkizilgen «Ulystyń uly kúni - Áz Naýryz» atty mektepishilik ashyq tárbıe saǵattary saıysynda İ oryndy ıelenýimiz sol ulttyq tárbıe berýdegi eńbegimniń belesteri dep bilemin. Oqýshylardyń ulttyq qundylyq qasıetterin synyptan tys tárbıelik sharalar arqyly da qalyptastyrýdamyn.
Ár ustaz oqý - tárbıe jumysyna shyǵarmashylyqpen qarap, jańa zaman talabyna saı, ozyq ulttyq dástúr rýhynda tárbıelep, sabaqty túrlendirý
maqsatynda oqytýdyń túrli ádis - tásilderin paıdalansa, ıgi nátıjege jeterimiz sózsiz.
Aqtóbe oblysy, Aqtóbe qalasy
«Symbat» jeke mektebi İsanatty muǵalim
Ulttyq tárbıe berý arqyly bastaýysh synyp oqýshylarynyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytý joldary
HH ǵasyrdyń 20 - 30 jyldary Qazaqstanda etnopedagogıkalyq oı - pikirdiń damýyna úlken úles qosqan qazaqtyń aǵartýshy - pedagogtary A. Baıtursynov, J. Aımaýytov, M. Jumabaev, M. Dýlatovtyń eńbekterinde bastaýysh synyp oqýshylaryna ulttyq tárbıe berý týraly oı - pikirleri, olardy júzege asyrý joldary naqty kórsetilgen.
1. Ahmet Baıtursynovtyń búkil ómir jolyndaǵy basty ıdeıasy qazaq halqynyń ulttyq sanasyn oıatý, turmys - jaǵdaıyn jaqsartý, ol úshin halyqty jappaı saýattandyrý, oqytý kerek ekenin aıtyp, óziniń ulttyq ıdeıasyn nasıhattaıdy.
A. Baıtursynov qazaq balalarynyń ana tilinde saýatyn ashýyna erekshe kúsh jumsap, olarǵa arnap “Saýat ashqysh” atty oqý quralyn jazyp shyǵardy.
Ahmet Baıtursynovtyń “Álipbıi” qazaqtyń alǵashqy ulttyq sıpattaǵy álippesi. Ol arab grafıkasymen jazylǵan naǵyz ulttyq “Oqý qural”. Bul oqýlyqty jazýdaǵy onyń alǵa qoıǵan maqsaty - bastaýysh synypta balalardyń saýatyn ashý. Kitapta avtor ár áripti jekelep túsindirip, olardyń jazylý jáne aıtylý kezindegi erekshelikterine toqtalady.
Oqý quralynyń ereksheligi áripti tegis úıretip bitkennen keıin oqýlyq sońynda saýat ashar oqýshy qaýym úshin tárbıelik mańyzy erekshe, ıdeıasy qundy óleńder, taqpaqtar, aıtys, usaq áńgimeler berilgen. Olardy berýdegi maqsat - oqýshy áripterdi tolyq meńgerdi me, joq pa, ekinshiden, jattyǵý úshin berilgen ádebı nusqalar oqýshylardy adamgershilikke, adaldyqqa, eńbekqorlyqqa, mádenıettilikke tárbıeler degen oı boldy.
Oqý quralyndaǵy qazaq halqynyń danalyǵyn kórsetetin aýyz ádebıetiniń tárbıelik mazmundy túrli janrlaryn paıdalanýǵa usynylýy bastaýysh synyp oqýshylaryna ulttyq tárbıe berýdegi áseri men yqpaly erekshe, ony qazirgi kezde álippe jazýda basshylyqqa alý qajet dep sanaımyz.
A. Baıtursynov óziniń “Bastaýysh mektep” degen maqalasynda qazaq bastaýysh mektepterinde qandaı pánder oqytylýy qajet degen máselege arnaıy toqtap, ol pánderdi “oqý, jazý, din, ult tili, ult tarıhy, esep, sharýa - kásip, qolóneri, jaǵrafıa, jaratylystaný bolý kerek” ekendigin naqtylap kórsetedi. Sol maqalasynda bastaýysh mektepte oqytý tili týraly: “... Qazaq balalaryn ana tilinde, tóte jolmen, qolaıly quraldarmen oqytý kerek” dep kesip aıtty. Sondaı - aq, maqalasynda ol týǵan halqynyń ǵylym - bilimge umtylýyn, ár qazaqtyń eń bolmasa bastaýysh bilim alýyn ańsady. “Adamǵa til, qulaq qandaı kerek bolsa, bastaýysh mektepte úırenetin bilim de sondaı kerek”, - dep jazdy ol.
Elimiz táýelsizdik alǵannan keıin ulttyq mektepter ashylyp, ondaǵy oqytý,
tárbıeleý baǵdarlamasyna ózgerister engeni bárimizge belgili. Sondyqtan da halyqtyq pedagogıkany sabaqta, sabaqtan tys tárbıe jumystarynda qoldanyp, ony oqýshylardyń boıyna sińirý - bizdiń basty mindetimiz. Ol úshin ulttyq bilim berý júıesinde negizgi myna eki baǵytty ustanǵanymyz jón.
1. Ulttyq pedagogıkanyń negizinde oqýshylarǵa bilim men ónege berýdiń tıimdiligin kóterý.
2. Halyqtyq tárbıeniń yqpaly men paıdasyn uqtyryp, ulttyq sana - sezim turǵysynan jastardy tárbıeleý.
Ulttyq bilim berýdiń ózi - ulttyq qaýipsizdik pen mádenıettiń quramdas bóligi. Al ulttyq bilim berýdiń qundylyǵy tolyǵymen áleýmettik damýmen,
onyń túbegeıli ózgerýimen anyqtalǵan.
Ony paıdalaný júıeleri tómendegideı bolýy tıis.
Ulttyq mektepte ǵana ulttyq bilim júıesi júzege asyrylady. Ulttyq bilim dep bilim mazmunyndaǵy ulttyq dúnıetanymdy, al ulttyq dúnıetanym - ulttyq bolmys kórinisiniń júıesi. Oqýshylarǵa qazaq elindegi tarıhı qundylyqtardy, ulttyq ádet - ǵuryp pen salt - dástúrdi oqyta otyryp, boılaryna sińirip, oı - órisiniń jan - jaqty bolýyna úles qosýymyz kerek.
Sondyqtan shyǵarmashylyq izdenis ústinde júrip, «Ulttyq tárbıe berý arqyly bastaýysh synyp oqýshylarynyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytý joldary» atty baıandama jazý úshin mynadaı jospar jasadym.
1. Ulttyq bilim berý júıesiniń baǵyttaryn úırený.
2. Bastaýysh synyp oqýshylaryna ulttyq tárbıe berý týraly usynǵan pedagogtardyń oı - pikirlerin oqý, tanysý.
3. Ulttyq tárbıeni sabaqpen baılanystyrý.
4. Ulttyq tárbıe berý arqyly oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Osy maqsatqa jetý úshin muǵalim 45mınýttyq sabaǵynda oqýshylarǵa ulttyq tárbıeni taqyrypqa sáıkes tıimdi paıdalana alý kerek dep oılaımyn.
Bala qıaly ǵajap! Balany qyzyqtyra bilseń qyzyǵa biledi. Barlyǵy derlik óleń shyǵara almas, áńgime jazýǵa qumartpas. Biraq ár bala ár nársege qyzyǵady, ár nársege ıkemdi bolady. Sondyqtan onyń qaı iske beıim ekenin tanyp alyp ta jekeleme jumystar berý arqyly damytýǵa bolady. Mysaly, bireý sýret salǵandy jany súıedi, oǵan osy sýret salý týraly áńgime, ne óleń jazýǵa tapsyrma berýge bolady. Sosyn osy sala boıynsha jumbaq, maqal - mátel jınaqta dep tapsyrma berse tipten jaqsy.
Oqýshylardyń oılaý dárejesine qaraı, bilimine qaraı olarǵa beriletin tapsyrmalardy deńgeı boıynsha bólip te berýge bolady.
Ulttyq ádet - ǵuryptar týraly málimetterdi oqýshylardyń ózderine jınaýǵa da tapsyrma berip, ár elementin oıyn túrinde sabaqta qoldanyp otyrsa, oqýshy úshin de qyzǵylyqty bolady.
Bilim berý qashanda mádenı dástúrlerdiń aıryqsha bóligi. Sondyqtan kez - kelgen qyzmetti qazirgi zaman talabyna saı etip bilim berý qajet. Ol - zaman talaby. Bilim berý júıesin jobalaý jáne iske qosýdaǵy negizgi máselelerdiń biri - tehnologıalandyrý jáne standarttaý. Muny tutas bir úrdis túrinde qarastyrýǵa, taldaýǵa, jobalaýǵa bolmaıdy. Máselen, myna tómendegi 5 baǵytty jeke - jeke alýǵa bolady.
1. Bilim berý degenimiz - mádenıettiń negizderin jáne tuǵyryn onyń ýaqytsha jaǵdaıyna beıimdeı qalaý jáne urpaqtyń is - áreketi.
2. Mamandardy damýshy jáne jańadan óndirý tehnologıalaryn oqyp úırený negizinde daıarlaý.
3. Oqý qyzmetiniń tehnologıasy.
4. Tárbıe - eldiń mádenı ereksheligin, onyń aımaqtyq ózgesheligin, sharýashylyq qurylys, údemeli ózgeris jáne ekologıalar, ulttyq dástúrlerdi saqtaý qyzmeti.
5. Saýattylyq - qoǵamnyń barlyq tabynda kásibılikti qamtamasyz etý qyzmeti.
Osy qyzmetterdi basqaryp uıymdastyrýdy maqsat etip, ulttyq bilim úrdisin qalyptastyrý negizderin qalaýǵa tıispiz. Bir qýanyshtysy sol, ultymyzdyń bilim alýy jolynda jan - jaqty jaǵdaılar qarastyrylyp jatyr. Oǵan dálel mektepterdi zaman talabyna saı tehnıkalyq quraldarmen qamtamasyz etý jaǵdaıy, synyptardy kompúterlendirý, ınternet júıesine ený, t. b. úkimet tarapynan qarastyrylǵan. Olaı deýge jáne bir negiz: bilim júıesi jáne oqýlyqtar qory qazaq etnopedagogıkasynyń negizi halyqtyq pedagogıkamen baılanystyryla qurylǵan. Tárbıe salasynda
«Atameken»,«Atakásip»t. b.
bólimderi negizinde mektep oqý - tárbıe jumystary josparly túrde júrgizilip keledi. Ulttyq bilim berý júıesin qalyptastyrý úshin, eń aldymen, mekteptiń oqý - tehnıkalyq bazasyn nyǵaıtý kerek jáne onda oıdaǵydaı bilim alý úshin durys jaǵdaılar jasalýy shart. Qazaqtyń ózindik ulttyq bolmysyna tán baǵdarlamalar jasaý qajettiligi áldeqashan týǵan.
Mektepte oqytý úrdisiniń negizgi maqsattary - balanyń bilim ıgerý kezinde oılaý qabiletin qalyptastyrý, sol arqyly tanym áreketin belsendirip,
shyǵarmashylyq qabiletterin ulttyq tárbıe berý arqyly damytý bolyp tabylady. Shyǵarmashylyq qabiletti tárbıeleýdiń alǵy sharttaryna myna nárselerdi jatqyzýǵa bolady.
1. Shyǵarmashylyq qabilet deńgeıin anyqtaý.
2. Qyzyǵýshylyq jáne shyǵarmashylyq pen tanym belsendiligin arttyrý.
3. Shyǵarmashylyq qabiletti tárbıeleý barysynda kezdesetin qıyndyqtar men qarama - qaıshylyqtardy esepke alyp zertteý.
4. Oqýshynyń shyǵarmashylyq qabiletterin tárbıeleýdi kezeń boıynsha satylap damytý.
5. Muǵalim aldyna qoıǵan maqsatqa qol jetkizý úshin jasalatyn jumystar - dyń nátıjeliligi.
Osy máseleler óz sheshimin tapsa, jan - jaqty damyǵan, ultjandy, shyǵarmashyl jeke tulǵany tárbıeleý isi óz maqsatyna jetedi. Bastaýysh synyp oqýshylarynyń jańa, ózi bilmeıtin iske degen qyzyǵýshylyǵy basym bolady. Ondaı ister balanyń aqyl - oıyn, ishki kúshterin jumyldyrady jáne erekshe qýat beredi.
Erterekte balalar ulttyq oıyndar oınaǵandy unatatyn. Mys: asyq oınaý, jamby atý, altybaqan t. b. Qazirgi balalardyń ulttyq oıynǵa degen qyzyǵýshylyqtary tómen. Olar qazirgi kompúterlendirilgen zamannyń talaby bolar atysý, jarysý, mashına júrgizý, dáldikke atý, sekildi oıyndardy oınaǵandy unatady.
Ultjandy, shyǵarmashyl oqýshy tárbıeleýdiń negizgi talaptary:
1. Shyǵarmashylyq qabiletti damytý:
a) Qıal shyǵarmashylyqty damytý;
á) Shyǵarmashylyqpen oılaýdy damytý;
b) Shyǵarmashylyq belsendilikti damytý;
2. Oqýshylarǵa ulttyq tárbıe berý arqyly shyǵarmashylyq qabiletterin damytý úshin atqarylatyn jumys barysyndaǵy ata - analarǵa beriletin keńes túrleri:
a) Balalar shyǵarmashylyǵynda neǵurlym óz betinshe jumys isteýdi
qamtamsyz etý;
á) Asyǵys qorytyndy jasamaý, tıanaqtylyq pen baqylaýdy anyqtaý;
b) Balalar bastamasyna tejeý qoımaý, qajetti kómek kórsetý;
b) Balalardyń aldyna qoıǵan maqsatyna jete bilýge áreket etý
3. Shyǵarmashylyq oıyndar:
Bul oıyn túrlerin júrgizý nátıjesinde oqýshy ózin - ózi tanytýǵa degen qulshynysyn shyńdaı túsedi.
Oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletteri, pánge degen qyzyǵýshylyqtary artady. Joǵaryda aıtylǵan máselelerdi túıindeıtin bolsam, qyzyǵýshylyq pen belsendilik únemi artyp otyrý arqyly qabilettiń kóptegen qyrlaryn qalyptastyrýǵa bolatyndyǵy aıqyn kórinedi. Mysaly ashyq sabaqtarymda ulttyq oıyn túrlerin kórsetý arqyly oqýshynyń óz ultyna degen súıispenshilikterin arttyramyn. Naýryz aıynda ótkizilgen «Ulystyń uly kúni - Áz Naýryz» atty mektepishilik ashyq tárbıe saǵattary saıysynda İ oryndy ıelenýimiz sol ulttyq tárbıe berýdegi eńbegimniń belesteri dep bilemin. Oqýshylardyń ulttyq qundylyq qasıetterin synyptan tys tárbıelik sharalar arqyly da qalyptastyrýdamyn.
Ár ustaz oqý - tárbıe jumysyna shyǵarmashylyqpen qarap, jańa zaman talabyna saı, ozyq ulttyq dástúr rýhynda tárbıelep, sabaqty túrlendirý
maqsatynda oqytýdyń túrli ádis - tásilderin paıdalansa, ıgi nátıjege jeterimiz sózsiz.
You Might Also Like
-
Qaraǵandy oblysy, Saran qalasy "№4 OJBBM" KMMAÁD pániniń oqytýshy-uıymdastyrýshysy: Jýmasatuly M.
