Hımıalyq formýlalar boıynsha esepteýler
Sabaqtyń taqyryby: Hımıalyq formýlalar boıynsha esepteýler
Maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylardyń «valenttilik» uǵymyn tekserý jáne hımıalyq formýla arqyly elementti qosylystardyń valenttiligin jáne valenttilik boıynsha formýla qurý biliktigin, hımıalyq formýla boıynsha esepter shyǵarýǵa qalyptastyrý.
Damytýshylyq: Elementterdiń tańbalaryn, valenttilikti qoldanyp, hımıalyq formýla jazý jáne esepter shyǵarý daǵdysyn damytý, logıkalyq esepter shyǵarýǵa daǵdylandyrý.
Tárbıelik: Oqýshylardy ózgeni tyńdap, óz oıyn erkin aıtýǵa, ózara kómegin qalyptastyra otyryp óz bilimine ǵana emes, ózge oqýshynyń da bilimine jaýapkershilikpen qaraýǵa daǵdylandyrý, ózin - ózi basqarýǵa tárbıeleý.
Túri: saıahat sabaq
Ádisi: deńgeılik tapsyrmalar,
Tıpi: bekitý sabaǵy
Pánaralyq baılanysy: bıologıa, medısına.
Kórnekiligi: slaıdtar jınaǵy, perıodtyq keste, dıdaktıkalyq úlestirmeler, jetondar.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: oqýshylardyń sabaqqa ázirligin tekserý, topqa bólý, saıahat sabaqtyń josparymen tanystyrý.
İİ. Saıahattyń barysy:
İ. Saıahatqa shyǵýǵa daıyndyq (oqýshylarǵa saıahatqa shyǵý úshin boıynsha ár qatarǵa 10 suraq beriledi).
1 topqa:
1. Hımıa páni neni zertteıdi? (zattardyń qasıetterin, basqa zattarǵa aınalyp túrlenýin qarastyrady.)
2. Zattar degenimiz ne? (zattar - denelerdi quraýshylar.)
3. Fızıkalyq qubylys degenimiz ne? (dene retindegi agregattyq kúıi ǵana ózgeriske ushyrap, zat retindegi tabıǵaty ózgerissiz qalady)
4. Hımıalyq reaksıa degenimiz ne? (bastapqy alynǵan zattyń quramy ózgerip, jańa zattar túzilýi.)
5. Molekýla degenimiz ne? (molekýla - zattyń quramy men qasıetin saqtaıtyn eń kishi bólshegi)
6. Kúrdeli zattar degenimiz ne? (eki nemese odan da kóp atom túrleri bolatyn zattar kúrdeli zattar dep atalady).
7. Hımıalyq qosylys degenimiz ne? (jaı jáne kúrdeli zattar - hımıalyq qosylys dep atalady).
2 - topqa:
1. Hımıanyń basty mindetteri? (zattardyń qasıetin zertteý, adam ıgiline jumsaý, aýyl sharýashylyǵynda, ónerkásipterde qoldaný múmkindigin anyqtaý).
2. Quramyna kiretin zattardyń bólshekteri mıkroskop arqyly da kórinbeıtin qospa qalaı atalady? (Birtekti)
3. Zattardyń agregattyq kúıleri? (Suıyq, gaz, qatty)
4. Qospalar degenimiz ne? (qospa eki nemese odan da kóp zattardan turady).
5. Hımıalyq reaksıanyń belgileri? (tunbanyń túzilýi, erýi, gazdyń bólinýi, jaryq, jylý bólinýi, ıistiń shyǵýy, túsiniń ózgerýi).
6. Jaı zattar degenimiz ne? (Zattyń quramyna bir ǵana atom túri kiredi).
7. Hımıalyq element degenimiz ne? (zattyń quram bóligi, jekelegen atomnyń bir túri).
3 topqa:
1. Hımıalyq formýla neni kórsetedi? (zattardyń quramyn).
2. Valenttilik degenimiz ne? (hımıalyq element atomynyń basqa hımıalyq element atomdarynyń belgili bir sanyn ózine qosyp alý qabileti).
3. Salystyrmaly molekýlalyq massa? ( berilgen zat molekýlasynyń massasy kómirtek atomy massasynyń 1/12 bóliginen neshe ese aýyr ekenin bildiredi).
4. Salystyrmaly atomdyq massa? (berilgen elementtiń massasy, kómirtek atomy massasynyń 1/12 bóliginen neshe ese aýyr ekenin kórsetetin san).
5. Otteginiń salystyrmaly atomdyq massasy? 16
6. Hımıalyq formýla degenimiz ne? (zattyń quramyn hımıalyq element tańbalary jáne ındeksteri kómegimen shartty túrde beıneleý).
7. Hımıalyq formýladaǵy ındeks neni kórsetedi? (zattyń quramyndaǵy elementterdiń atom sanyn kórsetedi).
İİ. «Mendelevıı» jazyǵy
İ kezeń "Boı sergitý" suraqtary (3 topqa 2 suraqtan berilip olardy taldaýǵa ýaqyt bólinedi. Ár toptan bir ókil jaýap beredi, al básekeles top durystyǵyn úlgi boıynsha qadaǵalap otyrady. Suraqtarǵa eń durys jaýap bergen top utady.).
1. Bul elementtiń eń kóp konsentrasıasy kózdiń qarashyǵynda jınaqtalǵan. Ret sany 56, valenttiligi İİ. Osy elementtiń atyn, tańbasyn, salystyrmaly atomdyq massasyn, valenttigin ata. (barıı - Va, 137, 33).
2. Soltústik orhıdeıasy osy elementke baı topyraqta ósedi. Salystyrmaly atomdyq massasy 40 - qa teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, ret sanyn, valenttigin kórset. (kálsı - Sa, 20 - İİ).
3. Bul element jetispegen jaǵdaıda ósimdiktiń boıy óspeıdi, jemisiniń jetilýi tejeledi. Ret sany 15 teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, salystyrmaly atomdyq massasyn, valenttigin kórset. (fosfor - R - pe - 15 - İİİ, V ).
4. Raıhan gúliniń qyzǵylt gúl kúlteshesi bul element kóp bolǵan jaǵdaıda kókke, tipti qara túske boıalýy múmkin. Salystyrmaly atomdyq massasy 63, 5 - ke teń. Elementtiń atyn, ret sanyn, tańbasyn, valenttigin kórset. (mys - Cu - kýprým - 29 - I, II)
5. Bul element tildiń silekeı bezinde jınaqtalǵan. Salystyrmaly atomdyq massasy 119 - ǵa teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, ret sanyn, valenttigin kórset. (qalaıy - Pb - 50 - II, IV)
6. Aǵzadaǵy qanǵa qyzyl tús beredi, gemoglobınniń quramyna kiredi. Ret sanyn 26 - ǵa teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, salystyrmaly atomdyq massasy, valenttigin kórset. (temir - Fe - 56 - İİ, İİİ)
İİİ. "Formýlalar". Deńgeılik tapsyrmalar.
A deńgeıi: 1 baldyq.
1) Valenttilikterine baılanysty ár qatardaǵy bir «artyq» elementti kórsetińder:
K, Na, Mg, H, Li
Ca, O, Ba, Al, Zn
Cu, O, C, Fe, P
2) Qatelerdi túze:
Mg2S2 __ Mg2S ------ Na2S ____------------ NaO _Na2O _
AlO3 __ Al2O3_ -------- PH2 __ PH3__------ Fe2O __ Fe2O3
3) Hımıalyq formýlalardy jaz:
Azottyń eki atomynan turatyn onyń bir molekýlasy __N2_______
Mystyń bir atomy men ottektiń bir atomynan turatyn mys oksıdiniń eki molekýlasy ___2CuO___________________
Alúmınıdiń eki atomy men ottektiń úsh atomynan turatyn alúmını oksıdiniń molekýlalyq formýlasy__ Al2O3________
2 baldyq:
1) Kúrdeli zat Mn2O7 molekýlasyndaǵy elementterdiń massalyq úlesterin tap. J: Mn - 49, 5%, O - 50, 4%.
2) «Kalıı - marganes - o - tórt» - qosylysynyń formýlasyn jazyp, salystyrmaly molekýlalyq massasyn tap. J: 158
3) Kúkirt qyshqylynyń formýlasyna H2SO4 saı elementterdiń massalyq qatynastaryn eseptep shyǵaryńdar. J: 1: 16: 32
3 baldyq: Hımıalyq qosylystardyń formýlasyn anyqtaý:
1. Qarapaıym teńiz janýary teńiz atynyń qańqa súıegi quramynda 47, 83% - stronsıı, 34, 78% ottek, 17, 39% kúkirt bolsa, molekýlalyq formýlasy qandaı? J: 1: 4: 1
2. Sizdi qumyrsqa shaqqanda shaqqan jerińiz qumyrsqadan bólinetin qyshqyldyń áserinen ashıdy. Ol qyshqyldyń quramynda: 26, 09% - kómirtegi, 4, 35% - sýtegi, 96, 50% - ottegi bar bolsa, qyshqyldyń formýlasy qandaı?
1: 2: 3
3. "Barıı botqasy" dep atalatyn asqazandy rentgen arqyly tekserýde jegizetin preparattyń quramynda 58, 80% barıı, 13, 73% - kúkirt, 27, 47% - ottegi bolatyny belgili bolsa, formýlasy qandaı? J: 1: 1: 4
İV. "Shyńdy baǵyndyr".
Mátin - 1.
As tuzy NaCl adam jáne janýar aǵzasyndaǵy negizgi quram bóligi. Eresek adamnyń denesinde 200g. NaCl tuz bolady, onyń 45g qanda erıdi. Tuz aǵza men ulpany quraıtyn jasýsha qyzmetin qalyptandyrady. Adam táýligine 5 - 6 gramdaı as tuzyn paıdalansa, jetkilikti. Tuz jetispese nemese kúndelikti mólsherden artyp ketse aǵzaǵa zıanyn tıgizedi. arterıaldyq qysymnyń kóterilýine ákeledi.
№1. Tuzdyń salystyrmaly molekýlalyq massasyn esepte. J: 58, 5
№2. Tuzdyń qandaǵy massalyq úlesin esepte. J: 22, 5%
№3. 5g NaCl tuzben birge aǵzaǵa túskendegi natrııdiń massasyn esepte.
J: 1, 9g
Mátin - 2.
Sý dene temperatýrasyn turaqtandyrady, azyq, qaldyq, ottegini tasymaldaıdy, búırek jáne baýyrdaǵy qaldyqtardy (shlak) tazalaıdy.
Denede bolatyn kúnine 2 - 4 lıtr sý shyǵynynyń ornyn qaıta toltyryp otyrý qajet. Adam aǵzasynda ortasha eseppen alǵanda 15 - 20% – nárýyz, 0, 6% – kómirsý, 19% – maı, 5, 8% – mıneraldy tuz jáne 60% sý bolatyny eseptelgen.
Qannyń 83 paıyzy, bulshyq etterdiń 75 paıyzy, mıdyń 74 paıyzy, súıekterdiń 22 paıyzy sýdan turady. Denede 20 paıyz sý jetispeýshiliginiń bolýy óte qaýipti jáne ol ólimge deıin jeteleıdi.
№1. Sýdyń salystyrmaly molekýlalyq massasyn esepte. J: 18
№2. Quramyndaǵy elementterdiń massalyq úlesterin esepte. J: 11, 1%, 88, 8%
№3.. Eresek adamnyń 70kg salmaǵynda 60% sý bolsa, sýdyń massasy qandaı bolady? J: 42l
V. Qorytyndy.
1. Baǵalaý.
2. Búgingi sabaqta ne bildińder?
3. Ne qıyn boldy?
4. Ne qyzyq boldy?
Vİ. Úı jaǵalaýy. Úı tapsyrmasy.
Maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylardyń «valenttilik» uǵymyn tekserý jáne hımıalyq formýla arqyly elementti qosylystardyń valenttiligin jáne valenttilik boıynsha formýla qurý biliktigin, hımıalyq formýla boıynsha esepter shyǵarýǵa qalyptastyrý.
Damytýshylyq: Elementterdiń tańbalaryn, valenttilikti qoldanyp, hımıalyq formýla jazý jáne esepter shyǵarý daǵdysyn damytý, logıkalyq esepter shyǵarýǵa daǵdylandyrý.
Tárbıelik: Oqýshylardy ózgeni tyńdap, óz oıyn erkin aıtýǵa, ózara kómegin qalyptastyra otyryp óz bilimine ǵana emes, ózge oqýshynyń da bilimine jaýapkershilikpen qaraýǵa daǵdylandyrý, ózin - ózi basqarýǵa tárbıeleý.
Túri: saıahat sabaq
Ádisi: deńgeılik tapsyrmalar,
Tıpi: bekitý sabaǵy
Pánaralyq baılanysy: bıologıa, medısına.
Kórnekiligi: slaıdtar jınaǵy, perıodtyq keste, dıdaktıkalyq úlestirmeler, jetondar.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: oqýshylardyń sabaqqa ázirligin tekserý, topqa bólý, saıahat sabaqtyń josparymen tanystyrý.
İİ. Saıahattyń barysy:
İ. Saıahatqa shyǵýǵa daıyndyq (oqýshylarǵa saıahatqa shyǵý úshin boıynsha ár qatarǵa 10 suraq beriledi).
1 topqa:
1. Hımıa páni neni zertteıdi? (zattardyń qasıetterin, basqa zattarǵa aınalyp túrlenýin qarastyrady.)
2. Zattar degenimiz ne? (zattar - denelerdi quraýshylar.)
3. Fızıkalyq qubylys degenimiz ne? (dene retindegi agregattyq kúıi ǵana ózgeriske ushyrap, zat retindegi tabıǵaty ózgerissiz qalady)
4. Hımıalyq reaksıa degenimiz ne? (bastapqy alynǵan zattyń quramy ózgerip, jańa zattar túzilýi.)
5. Molekýla degenimiz ne? (molekýla - zattyń quramy men qasıetin saqtaıtyn eń kishi bólshegi)
6. Kúrdeli zattar degenimiz ne? (eki nemese odan da kóp atom túrleri bolatyn zattar kúrdeli zattar dep atalady).
7. Hımıalyq qosylys degenimiz ne? (jaı jáne kúrdeli zattar - hımıalyq qosylys dep atalady).
2 - topqa:
1. Hımıanyń basty mindetteri? (zattardyń qasıetin zertteý, adam ıgiline jumsaý, aýyl sharýashylyǵynda, ónerkásipterde qoldaný múmkindigin anyqtaý).
2. Quramyna kiretin zattardyń bólshekteri mıkroskop arqyly da kórinbeıtin qospa qalaı atalady? (Birtekti)
3. Zattardyń agregattyq kúıleri? (Suıyq, gaz, qatty)
4. Qospalar degenimiz ne? (qospa eki nemese odan da kóp zattardan turady).
5. Hımıalyq reaksıanyń belgileri? (tunbanyń túzilýi, erýi, gazdyń bólinýi, jaryq, jylý bólinýi, ıistiń shyǵýy, túsiniń ózgerýi).
6. Jaı zattar degenimiz ne? (Zattyń quramyna bir ǵana atom túri kiredi).
7. Hımıalyq element degenimiz ne? (zattyń quram bóligi, jekelegen atomnyń bir túri).
3 topqa:
1. Hımıalyq formýla neni kórsetedi? (zattardyń quramyn).
2. Valenttilik degenimiz ne? (hımıalyq element atomynyń basqa hımıalyq element atomdarynyń belgili bir sanyn ózine qosyp alý qabileti).
3. Salystyrmaly molekýlalyq massa? ( berilgen zat molekýlasynyń massasy kómirtek atomy massasynyń 1/12 bóliginen neshe ese aýyr ekenin bildiredi).
4. Salystyrmaly atomdyq massa? (berilgen elementtiń massasy, kómirtek atomy massasynyń 1/12 bóliginen neshe ese aýyr ekenin kórsetetin san).
5. Otteginiń salystyrmaly atomdyq massasy? 16
6. Hımıalyq formýla degenimiz ne? (zattyń quramyn hımıalyq element tańbalary jáne ındeksteri kómegimen shartty túrde beıneleý).
7. Hımıalyq formýladaǵy ındeks neni kórsetedi? (zattyń quramyndaǵy elementterdiń atom sanyn kórsetedi).
İİ. «Mendelevıı» jazyǵy
İ kezeń "Boı sergitý" suraqtary (3 topqa 2 suraqtan berilip olardy taldaýǵa ýaqyt bólinedi. Ár toptan bir ókil jaýap beredi, al básekeles top durystyǵyn úlgi boıynsha qadaǵalap otyrady. Suraqtarǵa eń durys jaýap bergen top utady.).
1. Bul elementtiń eń kóp konsentrasıasy kózdiń qarashyǵynda jınaqtalǵan. Ret sany 56, valenttiligi İİ. Osy elementtiń atyn, tańbasyn, salystyrmaly atomdyq massasyn, valenttigin ata. (barıı - Va, 137, 33).
2. Soltústik orhıdeıasy osy elementke baı topyraqta ósedi. Salystyrmaly atomdyq massasy 40 - qa teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, ret sanyn, valenttigin kórset. (kálsı - Sa, 20 - İİ).
3. Bul element jetispegen jaǵdaıda ósimdiktiń boıy óspeıdi, jemisiniń jetilýi tejeledi. Ret sany 15 teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, salystyrmaly atomdyq massasyn, valenttigin kórset. (fosfor - R - pe - 15 - İİİ, V ).
4. Raıhan gúliniń qyzǵylt gúl kúlteshesi bul element kóp bolǵan jaǵdaıda kókke, tipti qara túske boıalýy múmkin. Salystyrmaly atomdyq massasy 63, 5 - ke teń. Elementtiń atyn, ret sanyn, tańbasyn, valenttigin kórset. (mys - Cu - kýprým - 29 - I, II)
5. Bul element tildiń silekeı bezinde jınaqtalǵan. Salystyrmaly atomdyq massasy 119 - ǵa teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, ret sanyn, valenttigin kórset. (qalaıy - Pb - 50 - II, IV)
6. Aǵzadaǵy qanǵa qyzyl tús beredi, gemoglobınniń quramyna kiredi. Ret sanyn 26 - ǵa teń. Elementtiń atyn, tańbasyn, salystyrmaly atomdyq massasy, valenttigin kórset. (temir - Fe - 56 - İİ, İİİ)
İİİ. "Formýlalar". Deńgeılik tapsyrmalar.
A deńgeıi: 1 baldyq.
1) Valenttilikterine baılanysty ár qatardaǵy bir «artyq» elementti kórsetińder:
K, Na, Mg, H, Li
Ca, O, Ba, Al, Zn
Cu, O, C, Fe, P
2) Qatelerdi túze:
Mg2S2 __ Mg2S ------ Na2S ____------------ NaO _Na2O _
AlO3 __ Al2O3_ -------- PH2 __ PH3__------ Fe2O __ Fe2O3
3) Hımıalyq formýlalardy jaz:
Azottyń eki atomynan turatyn onyń bir molekýlasy __N2_______
Mystyń bir atomy men ottektiń bir atomynan turatyn mys oksıdiniń eki molekýlasy ___2CuO___________________
Alúmınıdiń eki atomy men ottektiń úsh atomynan turatyn alúmını oksıdiniń molekýlalyq formýlasy__ Al2O3________
2 baldyq:
1) Kúrdeli zat Mn2O7 molekýlasyndaǵy elementterdiń massalyq úlesterin tap. J: Mn - 49, 5%, O - 50, 4%.
2) «Kalıı - marganes - o - tórt» - qosylysynyń formýlasyn jazyp, salystyrmaly molekýlalyq massasyn tap. J: 158
3) Kúkirt qyshqylynyń formýlasyna H2SO4 saı elementterdiń massalyq qatynastaryn eseptep shyǵaryńdar. J: 1: 16: 32
3 baldyq: Hımıalyq qosylystardyń formýlasyn anyqtaý:
1. Qarapaıym teńiz janýary teńiz atynyń qańqa súıegi quramynda 47, 83% - stronsıı, 34, 78% ottek, 17, 39% kúkirt bolsa, molekýlalyq formýlasy qandaı? J: 1: 4: 1
2. Sizdi qumyrsqa shaqqanda shaqqan jerińiz qumyrsqadan bólinetin qyshqyldyń áserinen ashıdy. Ol qyshqyldyń quramynda: 26, 09% - kómirtegi, 4, 35% - sýtegi, 96, 50% - ottegi bar bolsa, qyshqyldyń formýlasy qandaı?
1: 2: 3
3. "Barıı botqasy" dep atalatyn asqazandy rentgen arqyly tekserýde jegizetin preparattyń quramynda 58, 80% barıı, 13, 73% - kúkirt, 27, 47% - ottegi bolatyny belgili bolsa, formýlasy qandaı? J: 1: 1: 4
İV. "Shyńdy baǵyndyr".
Mátin - 1.
As tuzy NaCl adam jáne janýar aǵzasyndaǵy negizgi quram bóligi. Eresek adamnyń denesinde 200g. NaCl tuz bolady, onyń 45g qanda erıdi. Tuz aǵza men ulpany quraıtyn jasýsha qyzmetin qalyptandyrady. Adam táýligine 5 - 6 gramdaı as tuzyn paıdalansa, jetkilikti. Tuz jetispese nemese kúndelikti mólsherden artyp ketse aǵzaǵa zıanyn tıgizedi. arterıaldyq qysymnyń kóterilýine ákeledi.
№1. Tuzdyń salystyrmaly molekýlalyq massasyn esepte. J: 58, 5
№2. Tuzdyń qandaǵy massalyq úlesin esepte. J: 22, 5%
№3. 5g NaCl tuzben birge aǵzaǵa túskendegi natrııdiń massasyn esepte.
J: 1, 9g
Mátin - 2.
Sý dene temperatýrasyn turaqtandyrady, azyq, qaldyq, ottegini tasymaldaıdy, búırek jáne baýyrdaǵy qaldyqtardy (shlak) tazalaıdy.
Denede bolatyn kúnine 2 - 4 lıtr sý shyǵynynyń ornyn qaıta toltyryp otyrý qajet. Adam aǵzasynda ortasha eseppen alǵanda 15 - 20% – nárýyz, 0, 6% – kómirsý, 19% – maı, 5, 8% – mıneraldy tuz jáne 60% sý bolatyny eseptelgen.
Qannyń 83 paıyzy, bulshyq etterdiń 75 paıyzy, mıdyń 74 paıyzy, súıekterdiń 22 paıyzy sýdan turady. Denede 20 paıyz sý jetispeýshiliginiń bolýy óte qaýipti jáne ol ólimge deıin jeteleıdi.
№1. Sýdyń salystyrmaly molekýlalyq massasyn esepte. J: 18
№2. Quramyndaǵy elementterdiń massalyq úlesterin esepte. J: 11, 1%, 88, 8%
№3.. Eresek adamnyń 70kg salmaǵynda 60% sý bolsa, sýdyń massasy qandaı bolady? J: 42l
V. Qorytyndy.
1. Baǵalaý.
2. Búgingi sabaqta ne bildińder?
3. Ne qıyn boldy?
4. Ne qyzyq boldy?
Vİ. Úı jaǵalaýy. Úı tapsyrmasy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
