InfoHub Logo

Taqyryby: «Hımıalyq reaksıalardyń belgileri /Signs of chemical reaction»
Maqsaty:
Bilimdilik: «London – 2012» olımpıadasyn negizge ala otyryp hımıalyq marafon arqyly oqýshylardyń hımıalyq reaksıa týraly bilimderin tereńdetý;
Tárbıelilik: Oqýshylardy jańa taqyrypty meńgerý barysynda toppen, jeke dara jumys isteýge tárbıeleý;
Damytýshylyq: Baqylaý, salystyrý, qorytyndy jasaý, hımıalyq reaktıvter men qural – jabdyqtarmen jumys isteýdi damytý.
Sabaqtyń tıpi: marafon sabaq
Sabaqtyń túri: aralas
Oqytý formasy: frontaldy, toppen, jeke dara.
Ádis – tásilderi: taqyrypty túsindirý, oqýshylardyń prezentasıasy, zerthanalyq tájirıbeler, test.
Kerekti qural – jabdyqtar: spırtsham, hımıalyq stakan, shyny taqsha, synaýyqtar, turǵy, aǵash shyrpy, sirińke.
Kerekti reaktıvter: amonı dıhromaty eritindisi, natrıı gıdroksıdi, natrıı karbonaty, tuz qyshqyly, mys súlfaty, temir (İİİ) hlorıdi, kalıı radonıdi, kúmis nıtraty.
Kórnekilik quraldary: prezentasıa, kompúter.
Jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi. (3 mın)
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý. (10 mın)
İİİ. Jańa taqyrypty túsindirý. (10 mın)
İV. Bekitý kezeńi. (18 mın)
V. Qorytyndy (1 mın)
Vİ. Úı tapsyrmasyn berý (1 mın)
Vİİ. Baǵalaý. (2 mın)

Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý
Oqýshylarmen amandasý, synypty túgendeý.
Bıylǵy jyl qaı jyl? – Ulý jyly.
Ulý jylynyń basty dodasy – London olımpıadasy
Bıyl Ulybrıtanıa astanasy London qalasynda HHH Jazǵy olımpıalyq oıyndar ótedi. 27 shilde men 12 tamyz aralyǵyna josparlanǵan oıyndarǵa 205 elden 12500 sportshy qatysqan.

London rámizderi
Tańba
London olımpıadasynyń tańbasy kópburyshty 4 bólikten turady. Syrt qaraǵan adam odan 2012 degen sandy oqı alady. Kópburyshtardyń birine – «London» sózi, jáne birine olımpıadanyń 5 shyǵyrshyǵy tańbalanǵan. Tańba kók, jasyl, qyzǵylt sary jáne sary tústermen boıalady. Tańbany «Volf Olıns» kompanıasy bir jylǵa jýyq jasady jáne oǵan 400 myń fýnt jumsady.

Boıtumarlar
HHH oıyndardyń boı - tumarlary 2010 jyldyń 19 mamyrynda belgili boldy. Olar – Bolton bolatynyń Venlok jáne Mandevıl esimdi eki tamshysy. Venlok ataýy – olımpıalyq oıyndarǵa uqsas jarystar alǵash ret ótken Man - Venlok qalasynyń qurmetine, Mandevıl ataýy Ulybrıtanıada tuńǵysh paralımpıalyq oıyndar ótken Stok - Mandevıl eldimekeniniń qurmetine oraı berilgen. Eki boıtumar da jalǵyz kózdi, olar shaıtanarbashylar dýlyǵasyn kıgen, denelerine London oıyn - darynyń tańbalary basylǵan.

Júldeler
Bir medaldiń dıametri – 85 mm, qalyńdyǵy – 7 mm, salmaǵy 375 - 400 gram. Bular – olımpıadalar tarıhyndaǵy eń kólemdi júldeler. London dodasyna 2100 medal shyǵaryldy. Medaldiń betine London oıyndarynyń sáýlelengen tańbasy salynǵan. Qarsy betinde Jeńis qudaıy Nıka men Temza beınelengen. Bul jobany bezendirýshi Devıd Ýotkıns jasap shyǵardy.

Oıyndar
London olımpıadasy baǵdarlamasynan softbol men beısbol shyǵyp qaldy. Onyń ornyna áıelder boksy (úsh salmaq dárejesi boıynsha), tenısten aralas juptar syny, velosport, jelkendi sport, eskek esý baǵdarlamasyna azdaǵan ózgerister engizildi. Barlyǵy 31 sport túrinen 302 medal jıyntyǵy sarapqa salynbaq.
London qalasy – jazǵy olımpıadany úshinshi ret qabyldaıtyn jalǵyz shahar. Buǵan deıin munda 1908 jáne 1948 jyldary olımpıada ótkizilgen bolatyn.
Qazaqstannyń London olımpıadasynyń qorytyndysy boıynsha 7 altyn, 1 kúmis jáne 3 qola medaldi ıelengen bolatyn. Qane, esimizge túsirip kóreıikshi.
Olga Rypakova – qashyqtyqqa sekirý
Ilá Ilın - aýyr atletıka
Serık Sapıev – boks
Ádilbek Nıazymbetov – kúres
Zýlfıa Shınshanlo – aýyr atletıka
Maıa Maneza – aýyr atletıka
Svetlana Podabedova – aýyr atletıka
Aleksandr Vınokýrov – veloshabandoz

Úı tapsyrmasyn suraý kezeńinde London olımpıadasyna qatysýshylardyń biri – qashyqtyqqa sekirý saıysynda altyn medal ıegeri, ózimizdiń SHQO shyqqan sportshy Olga Rypakova kelesi tapsyrmany berýde:
3 qatarda otyrǵan oqýshylarǵa fızıkalyq jáne hımıalyq qubylystar berilgen kartochkalar taratylady. Ár top soń otyrǵan oqýshydan aldyǵa qaraı bir suraqqa jaýap berip jiberedi.
1 - top. Kúndelikti turmysta mal sútin bylaı óńdeıdi:
A) sútti áýeli súzip tazartady;
Á) sosyn jylytady;
B) sút mashınasynan ótkizip qaımaǵy men «kók sútke» aınaldyrady;
V) qaımaqty bulǵap, maıǵa aınaldyrady;
G) al «kók sútke» uıytqy salyp uıytyp, maısyz aıranǵa aınaldyrady.
Osy atalǵandardyń qaısysy fızıkalyq qubylysqa, qaısysy hımıalyq qubylysqa jatady?
2 - top. Aırannan jasalatyn qurtty bylaı daıyndaıdy:
A) mal sútin súzedi;
Á) sútti pisiredi;
B) uıytqy qosyp, jyly jerge qoıyp aıran uıytady;
V) Túzilgen aırandy áýeli dorbaǵa quıyp, sary sýynan súzip, bólip qatyq alady;
G) alynǵan súzbeni tuz qosyp aralastyryp, dóńgelek pishinge keltirip keptiredi.
Osy atalǵandardyń qaısysy fızıkalyq qubylysqa, qaısysy hımıalyq qubylysqa jatady?
3 - top.
A) Bir tamshy sý tas tesedi;
Á) Bir qumalaq bir qaryn maıdy shiritedi;
B) Kúzgi japyraqtyń sarǵaıýy nemese qyzarýy;
V) Jaıǵan kirdiń kebýi.
Osy atalǵandardyń qaısysy fızıkalyq qubylysqa, qaısysy hımıalyq qubylysqa jatady?
Úıge berilgen tapsyrmalardyń biri – fızıkalyq jáne hımıalyq qubylystarǵa oqýshylardyń ázirlegen prezentasıasy.
Jańa taqyrypty túsindirý.
Hımıalyq qubylystardy fızıkalyq qubylystardan ajyratý úshin olarǵa tán belgilermen tanysaıyq. Fızıkalyq qubylys deneniń pishini men agregattyq kúıiniń ózgerýi arqyly iske asady, al hımıalyq qubylys bir zattyń ekinshi zatqa aınalýymen sıpattalady. Hımıalyq reaksıa nátıjesinde bastapqy zattarǵa tán syrtqy belgiler: agregattyq kúıi, túsi, irili – usaqtyǵy, ıisi, t. t. ózgerip, jańa zattarǵa tán belgiler paıda bolady.
Hımıalyq reaksıanyń negizgi belgileri:
1. Jylýdyń bólinýi/ allocation of heat
2. Tunbanyń túsýi/ loss of deposit
3. Gazdyń bólinýi/ liberation of gas
4. Túsiniń ózgerýi/ change in color
5. Jaryqtyń bólinýi/ allocation of light
6. Iistiń paıda bolýy/ variation of a smell
Uly oıshyl, qytaı fılosofy Konfýsıı «Estigendi umytamyn, kórgendi este saqtaımyn, al óz aqyl – oıymmen istegen isimdi túsinemin» degen danalyq sózderi kelesi tájirıbeler arqyly dáleldene túsedi.

Tájirıbeler kórsetý:
№--------- Bastapqy zattar ----------------------------------------------- Reaksıa belgisi
1 ---------- Krahmal + ıod
2 ---------- As sodasy + sirke qyshqyly (lımon qyshqyly)
3 ----------- Sút + lımon qyshqyly
1. Kalıı radonıdi men temir (İİİ) hlorıdi;
2. Kúmis nıtraty jáne tuz qyshqyly;
3. Amonı dıhromatyn termıalyq ydyratý;
4. Natrıı gıdroksıdi men mys súlfaty;
5. Natrıı karbonaty men tuz qyshqyly.
Kórsetilgen tájirıbeler boıynsha kesteni toltyrý:
№--- Bastapqy zattardyń belgileri --- Reaksıa belgisi ---- Alynǵan zattardyń belgisi
1
2
3
Sabaqty bekitý
Test suraqtaryna jaýap berý.
1. Fızıkalyq qubylys –
A. Denelerdi quraýshylar
V. bir zat ekinshi bir zatqa aınalady
S. Deneniń pishini, zattardyń agregattyń kúıi ózgeriske ushyraıdy, al quramy ózgermeıdi
2. Hımıalyq qubylys –
A. Denelerdi quraýshylar
V. bir zat ekinshi bir zatqa aınalady
S. Deneniń pishini, zattardyń agregattyń kúıi ózgeriske ushyraıdy, al quramy ózgermeıdi
3. Hımıalyq qubylysty tap
A. mys plasınkasyn qyzdyrǵandaǵy onyń qaraıýy
V. qantty untaqtaý
S. muzdyń erýi
4. Hımıalyq reaksıanyń júrý belgisine jatady:
A. sýdyń býlanýy;
V. tunbanyń túsýi;
S. qyraýdyń qatýy.
5. Hımıalyq reaksıanyń júrý belgisine jatpaıdy:
A. tunbanyń túsýi;
V. gazdyń bólinýi;
S. agregattyq kúıiniń ózgerýi.

Hımıalyq termınologıa boıynsha tapsyrmany oryndaý:
1. Hımıalyq qubylys ---------- A. loss of deposit
2. Fızıkalyq qubylys --------- V. Physical change
3. Hımıalyq reaksıa ----------- S. Sings of chemical reaction
4. Tunbanyń túsýi ---------------- D. Chemical change
5. Gazdyń bólinýi ---------------- E. variation of a smell
6. Iistiń shyǵýy ----------------- F. Chemical reaction
7. Hımıalyq reaksıalardyń belgileri --------- G. liberation of gas
Úı tapsyrmasyn berý.
Baǵalaý.
Qorytyndy.